چهرهنگاران برتر
ده عکاس نام‌آشنای پرتره‌ی دنیا (بخش نخست)
این مطلب در صفحه عکاسی مجله تندیس شماره ۳۱۵ منتشر شده است و همراه با تصاویر بیشتر در سایت قرار گرفته است.
برگردان: علیرضا بهارلو
ژانر عکاسی پرتره در سفر، تنها در ارتباط با ثبت یک چهره نیست، بلکه درباره‌ی تسخیر و نگاشت یک لحظه است؛ یک احساس. برای حصول این مقصود، باید تعامل کرد، مردم را دوست داشت و نحوه‌ی به چنگ آوردن آن لحظه‌ی درست را دانست.
آنچه در پی می‌آید، شرحی است مختصر بر آثار ۱۰ تن از مطرح‌ترین عکاسانی که با نوعی مکاشفه در چهره و شخصیت افراد سراسر دنیا به شهرت رسیده‌اند.
- استیو مک‌کری۱
«صرف اینکه مردم از اینستاگرام استفاده می‌کنند و با گوشی‌های همراه خود عکس می‌گیرند به این معنی نیست که چنین عکس‌هایی معنادار هستند؛ همچنان که وقتی کسی متنی را برای دوستش ارسال می‌کند، شاهکاری ادبی خلق نکرده است.» (استیو مک‌کری)
استیو مک‌کری را بیشتر به خاطر عکس «دختر افغان» او که در یک اردوگاه پناهندگان در حوالی پیشاور (پاکستان) گرفته شده می‌شناسند. این عکس را شناخته‌شده‌ترین عکس در تاریخ «نشنال جئوگرافیک» نامیده‌اند. مک‌کری حدود سی سال پیش به‌عنوان فتوژورنالیست، مرزهای پاکستان را برای رسیدن به افغانستان و مستندنگاری رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی پیمود. پوشش خبریِ مثال‌زدنی او در این راه موجب شد تا جایزه‌ی عکاسی «مدال طلای رابرت کاپا»۲ را به دست آورد. عکس‌های پرتره‌ی این عکاس امریکایی، به‌خصوص آن مواردی که در جنوب شرقی آسیا گرفته شده، در نوع خود زیبا، شوق‌انگیز و تأثرانگیز توصیف می‌شوند و پا را فراتر از موانع زبانی، فرهنگی و جغرافیایی می‌گذارند. این تصاویر، به تعبیری، حاصل کاربست استثناییِ رنگ و توانایی برقراری ارتباط با سوژه‌اند.
مک‌کری در ناب‌ترین و ظریف‌ترین سنت مستند، جوهره‌ی تقلای انسانی و سرخوشی‌های زندگی را تسخیر می‌کند. او بعد از آنکه دو سال در یک دفتر روزنامه فعالیت کرد، برای کار مستقل عازم هند شد. در هندوستان بود که شیوه‌ی درست‌نگریستن و انتظار‌کشیدن را فراگرفت. به همین دلیل است که گفته: «اگر صبر کنید، مردم دوربین‌تان را فراموش می‌کنند و آن‌گاه روح پدیدار می‌شود».
مک‌کری تابه‌حال در مناطق متعددی که نزاع داخلی یا خارجی داشته‌اند حضور پیدا کرده است؛ از جمله بیروت، کامبوج، فیلیپین، جنگ خلیج، یوگوسلاوی سابق، افغانستان و تبت. عمل او در واقع تاکید و تمرکز بر عواقب انسانی جنگ است؛ هرچند نه صِرفِ نشان دادن تاثیرات جنگ بر محیط و مناطق، بلکه آنچه جنگ بر چهره‌ی آدمی برجا می‌گذارد.
- لی جفریز۳
«با بی‌خانمان‌ها یکی می‌شوم، سپس از آنها عکس می‌گیرم.» (لی جِفریز)
برخوردی اتفاقی با دختری بی‌خانمان در یکی از خیابان‌های لندن، رویکرد هنری لی جفریز، عکاس انگلیسی، را برای همیشه تغییر داد. او که پیش از این عکاس رویدادهای ورزشی بود، بعد از آن ملاقات و گفت‌وگویی که با دختر داشت، به درک کاملا متفاوتی از افراد بی‌خانمان دست یافت. آنها در حقیقت، سوژه‌ی هنری او شدند. مدل‌های عکس‌های او نیز افراد آواره‌ای هستند که در اروپا و ایالات متحده زندگی می‌کنند.
مجموعه‌پرتره‌های سیاه‌وسفید جفریز از این افراد، بی‌نظیر و حیرت‌آورند، چراکه او در چشمان سوژه‌هایش بارقه‌های امید را به نمایش می‌گذارد. لی درباره‌ی فضای کار و آثارش می‌گوید: «شرایط ایجاد شد، و من تلاش کردم تا یاد بگیرم هر کدام از سوژه‌هایم را پیش از آنکه اجازه‌ی عکاسی از آنها را داشته باشم درست بشناسم.» و در واقع از همان زمان بود که عکس‌هایش نمایان‌گر عقاید او و دلسوزی‌اش به دنیا شد.
جفریز به سوژه‌های عکاسی خود چیزی بیش از شأن و منزلتی شخصی بخشید. او به آنها نوری در میان چشمان‌شان داد که نشان‌گر استعلاء و تعالی است؛ همچون کورسویی از نور دروازه‌های بهشت. روشنی چشمان آنان برای نگریستن، هیبت‌انگیز به نظر می‌رسد؛ گویی خدا جایی در میان آنجاست. او در حقیقت، این افراد را بیش از مردم فقیر، درمانده و بی‌خانمانی که صرفا در پی گرفتن صدقه و اعانه از سوی موسسات روشنفکرِ موقر باشند به تصویر کشیده است. وی به آنها نور را القا کرده و نه تاریکی را. حتی فرد نابینا هم نوری دارد که از چشمان بی‌فروغش جاری است. هنر جفریز به واقع به دنبال ارج‌نهادن به این‌گونه افراد است و نه ایجاد حس ترحم. عکاس انگلیسی، با معنادارتر کردن تصاویرِ چنین اشخاصی، آنها را حرمت گذاشته؛ اعتباری دینی و معنوی بخشیده؛ و نیز سرشار از روح شمایل‌وار بشریت ساخته است.
- جیمی نِلسون۴
او را بیشتر با پرتره‌های گرفته شده از اقوام و قبایل بومیِ بیش از شانزده کشور دنیا می‌شناسند. این عکس‌ها روایاتی را با خود همراه دارند. نلسون در مورد یکی از مجموعه‌عکس‌هایش با عنوان «پیش از آنکه از میان بروند»۵ ــ که بزرگترین پروژه‌ی هنری‌اش محسوب می‌شود ــ می‌گوید: «انگیزه‌ی کار بسیار ساده است. … این آثار برای تصویرسازی و شمایل‌نگاریِ فرهنگ‌ها و قبایل دورافتاده و شکننده‌ای است که در حال ناپدید‌شدن هستند و برای آن است که آنها را به عرش اعلا برسانیم. اینها برای آن منظور است که به چنین افراد و قبایلی به همان دید نگاه کنیم که به خودمان نگاه می‌کنیم و خودمان را ارج می‌نهیم.» در طرح فوق، که حاصل سه سال جهانگردی است، مردمِ بیش از ۳۵ قبیله از سراسر قاره‌های جهان عکاسی شده‌اند.
چهره‌نگاری‌های نلسون از افراد قبایل و قومیت‌ها، از یک سو به دلیل برخورداری از جنبه‌های هنری و همچنین حس همدلی و بنیان‌های علمی و پژوهشی، از سوی منابعی مثل Time Lightbox و The European تمجید و ستایش شده‌اند. اما از طرفی، مجموعه آثار او مورد هجمه‌هایی نیز قرار گرفته است. تیمِتی الن۶، عکاس انگلیسی که حرفه و حوزه‌ای مشابه جیمی نلسون را دنبال می‌کند، «روایات ارباب‌منشانه و خودبزرگ‌انگارانه»ی نلسون را در وب‌سایتی در زمینه‌ی حقوق قبایل، نقد کرده است. الیسا واشوتا۷، عضوی از Cowlitz Indian Tribe، نوشته است که «عکس‌های نلسون، به لحاظ زیبایی‌شناختی، بی‌نقص و عالی هستند … اما مباحث و نظرات این هنرمند در خصوص کارهایش آزاردهنده است.» واشوتا ادامه می‌دهد: «او خود را “گردآورنده‌ی حقیقت”۸ می‌خواند، اما چه مقدار حقیقت را در اثری که بر دو بُعد اجرا شده و روایاتی بصری را از جانب یک بیگانه نقل می‌کند می‌توان گنجاند؟» آنچه به طور کل در آثار جیمی نلسون مورد نقد و نکوهش دیگران واقع گشته، تصویر نادرست و مخربی است که از مردمِ قبایل گوناگون به دست داده شده است. …
- رئان۹
اکثر افراد، به‌ویژه عکاسان، برای دسترسی به مناظر زیبا و کاوش در این چشم‌اندازها راهی سفر می‌شوند، اما رئان سفر می‌کند تا اشخاص مختلف را ببیند و طبیعی‌ترین لحظه‌ی آنهایی را که ملاقات کرده تصاحب کند. گویی تنها در همین مناطق دورافتاده است که از فرهنگ‌های جدید می‌آموزد و مهم‌تر آنکه یاد می‌گیرد به روش خاص خودش عکاسی کند. تمرکز این عکاس فرانسوی بیشتر بر عکاسی در ویتنام، راجستان و کوبا بوده و شهرتش نیز اصولا به دلیل تسخیر روح سوژه‌هایش است.
آنچه عکاسی پرتره‌ی رئان را از دیگر عکاسان این حوزه متمایز می‌کند، همان لحظه‌ی تصادفی و طبیعی است؛ لحظه‌ای که هنگام سپری‌شدن اوقات عکاس برای تعامل با مدل‌هایش به دست می‌آید. عکس‌های تهیه‌شده در این روش، بیننده را برای تصور و تخیل داستانِ نهفته در پس هر لحظه آزاد می‌گذارند، زیرا رئان قصد دارد تا مخاطبانش زیبایی تصاویر را خود کشف کنند.
شور و علاقه‌ی رئان به عکاسی، برای او ایده‌ها و تکنیک‌های بیشتری در زمینه‌ی ثبت تصاویر با مشایعت سایر عکاسان و تکنولوژی‌های جدید همراه می‌آورد. او به طرز خستگی‌ناپذیری به جست‌وجوی فرصت‌های تازه می‌رود تا به این طریق چیزهای بیشتری بیاموزد و آثارش را با طرفداران و دوستان عکاسش در میان بگذارد. بازخورد حاصل از این امر و نصایح آنها در این حین، برای او آموزنده خواهند بود.
اسلوب عکاسانه‌ی رئان همواره به خاطر برخورد خاص آن در تسخیر روح نهفته در موضوعات، در یادها خواهند ماند. به عقیده‌ی برخی منتقدان، در عکس‌های این هنرمند عواطف بیشتری نسبت به آنچه واژگان می‌توانند بیان کنند وجود دارد.
- اریک لافورگ۱۰
اریک لافورگ بیشتر با عکس‌هایی که در کره‌ی شمالی گرفته معروف است و برای هر شخصیتی که از او عکاسی کرده داستانی دارد. داستان‌های او – از قبایل نامیبیا (واقع در جنوب غربی افریقا) تا ایزدیان کردستان – همگی جذاب‌اند و عکس‌هایش نیز گوشه‌ای از احساسات حقیقی را به تصویر می‌کشند.
از آنجا که لافورگ بسیار کوشیده تا زندگیِ مردمِ کره‌ی شمالی را آن‌گونه که این کشور را شناخته بود منعکس کند، هم کسانی که نسبت به رژیم احساس همدلی دارند و هم آنها که نگاه و رفتاری خصمانه، درجاتی از صحت و اعتبار را در تصاویر او مشاهده کرده‌اند. تصویری که ما در اغلب اوقات از کره‌ی شمالی در ذهن داریم، جامعه‌ای است نظامی با محدودیت‌های شدید. اما در نگاه لافورگ، این مسئله صرفا نمای ظاهر بود و کلیشه‌ای برای مخالفت. او می‌گوید: «وقتی فکر می‌کنم که سعی می‌کردم چیزی بیش از آن کلیشه‌هایی را که تا به حال در مورد این کشور شنیده‌اید نشان دهم، ناامید می‌شدم. تلاش می‌کردم با مردم صحبت کنم، اجازه دهم حرف بزنند و نشان دهم که آنها روبات نیستند بلکه خانواده‌اند و سرشار از فرهنگ. سعی‌ام بر آن بود تا کره‌ی شمالی را به همان روشی مستندسازی کنم که سایر کشورهای دنیا را پیش‌تر مستند کرده بودم. اما برای اینکه آنها شما را بپذیرند واقعا باید تابع قوانین‌شان می‌شدید. برخی از این قواعد برایم قابل پذیرش نبود.»
پی‌نوشت:
۱٫Steve McCurry
۲٫Robert Capa Gold Medal: جایزه‌ای است برای «بهترین گزارش یا روایتِ عکاسانه‌ی منتشرشده از خارج که مستلزم جسارت و عملی تهورآمیز است». این جایزه هر سال از سوی Overseas Press Club اعطا می‌شود.
۳٫Lee Jeffries 4.Jimmy Nelson 5.Before they Pass Away 6.Timothy Allen 7.Elissa Washuta 8.collector of truth 9.Rehahn 10.Eric Lafforgue
منابع:
www.americanphotomag.com / www.beforethey.com / www.en.yellowkorner.com
www.ericlafforgue.com / www.freekorea.us / www.icp.org / www.leejeffries.500px.com
www.photography.nationalgeographic.com / www.rehahnphotographer.com
www.rehahnphotographer.com / www.stevemccurry.com
www.theguardian.com / www.time.com
www.topinspired.com / www.uk.phaidon.com
