این نیز بگذرد: سخنی کوتاه در مورد اثری بلند به خط میرزا غلام رضا
به قلم نویسنده مخاطب منصور خانکه
الف- ویژگی‌های اثر:
۱- جمله در محیطی مستطیل نگاشته شده است.
۲- سه خط کرسی به فاصله های مساوی وجود دارد: یکی برای «الف» و «ر» ؛ یکی برای «ین» ، «نیز» و «ذال» و سومی هم برای «ب» و «دال».
۳- سطر، فاقد سرکش کوتاه «گاف» است.
۴- نقطه‌ها در این شاهکارِ کم واژه، کارکرد خاص‌تری دارند:
– برای کامل کردن آمده‌اند: در مرزهای مستطیل، فضاهای خالی را پر کرده‌اند.
– قرینه سازی‌ها: مجموعه دو نقطه‌ای مربوط به «این» که در پایین و وسط «الف» از کلمه مذکور نگاشته شده؛ دو دو نقطه‌ای در دو طرف «نون» ؛ نقطه «ب» مربوط به «بگذرد» که تقریباً در مرکز پایین این کلمه تحریر شده و نقطه «ذال» که در مرکز بالای همان کلمه طراحی شده‌است یا در مورد دو تک نقطه‌ای «نیز» در بالای کشیده آن، اگر این کشیده را به طور عمودی به دو قسمت مساوی تقسیم کنیم، فاصله‌های نقطه‌های «نون» و «ز» تا آن خط عمودی یکسان است.
– بدون در نظر گرفتن نقطه «نون» ، ترکیب سه بخشیِ سه نقطه در بالا و سه نقطه در پایین ( شامل دو مجموعه دو نقطه ای و یک تک نقطه ) سطر، به کار گرفته شده است.
– دو نقطه «ی» از کلمه «نیز» ، کم و بیش در مرکز فاصله بین لبه بیرونی دایره «نون» و «الف» از «الفقیر» واقع شده است؛ ضمن آن که به نظر می‌رسد که علت این که «الفقیر غلام رضا» در وسط دو نقطه «ی» از کلمه «نیز» و نقطه «ب» از «بگذرد» قرار نگرفته، این است که چیدمان مثلثی «الفقیر غلام رضا» در کف مثلث و نقطه اتصال کشیده «نیز» و «ز» همان کلمه در رأس مثلث، به هم می‌خورد، هم چنین «الف» از «رضا» دیگر پیوندی انداموار با «ز» از «نیز» پیدا نمی کرد.
– علت این که استاد میرزا غلام رضا، نقطه «نون» را دقیقاً در وسط فضای خالی دایره «نون» ننوشته است، شاید این باشد که نظم نقطه‌ها، به ویژه نظم طراحی نقطه «نون» در وسط و بالای نقطه‌های «ی» های «این» و «نیز» به هم می‌خورد؛ ضمن آن که اگر قرار بود با حفظ نظم مورد بحث بین نقطه‌های مذکور، نقطه «نون» را در وسط فضای خالی دایره می نوشت، خوب بود نقطه‌های «ی» مربوط به «این» را هم کمی به سمت راست بیاورد، که به این ترتیب هم نقطه‌های «ی» دیگر در پایین و وسط «الف» از کلمه «این» نگاشته نمی‌شد، هم قاعده شروع سطر و هم راستایی نسبی حرف و نقطه مرتبط را در این موقعیت به هم می‌زد و نقطه‌های «ی» کلمه «این» به شکل نامتعارف از سمت راست کادر بیرون می‌رفت و فضای خالی بی‌موردی ایجاد می‌کرد.
۵- در سمت راست سطر به جهت تشابه نسبی در شروع حروف «الف» ، «ی» ، «نون» هم چنین خاتمه «الف» هارمونی به وجود آمده است.
۶- در سمت چپ سطر، تشابه نسبی در انتهای حروف «ز» ، «ذال» ، «ر» و «دال» و چیدمان آن‌ها، هماهنگی به وجود آورده‌است.
۷- موازی بودن و هم طول بودن تقریبی «ز» مربوط به «نیز» و سرکش «بگذرد»، انسجام سطر را افزایش داده‌است.
۸- سرکش «گاف» کوتاه طراحی شده تا محیط مستطیلی اثر، کم و بیش مستطیل باقی بماند.
۹- «گاف» از «بگذرد» طوری در بالای کشیده طراحی شده که پیوندی اندام وار با کشیده دارد و با کمی تغییر «نیـــــکذ» را می‌توان از این ترکیب، تصور کرد.
۱۰- امضاء در محیطی مستطیل نگاشته شده است.
۱۱- در دو طرف پایین ترکیب توازن ایجاد شده است: «نون» یک طرف و امضاء ( الفقیر غلام رضا) در طرف دیگر.
۱۲- پُرکردن بالای محیط مستطیل امضاء با یک مجموعه ۳ نقطه‌ای و دو تک نقطه‌ای؛ و پایین مستطیل امضاء با یک دو نقطه، تاریخ تحریر سطر و «یا علی مدد است» ؛ همان ترکیب سه بخشی در بالا و پایین سطر اصلی!
۱۳- نقطه «رضا» در «الفقیر غلام رضا» در روی خط کرسی نیست، چون فضای بالای امضاء، به طور تقریبی، به چهار قسمت مساوی تقسیم شده است که دو «الف» محیط کلی و بالای امضـاء را تعیین کرده اند و سـر مرزهای هر قسمت، نقطه ها کاشـته شده‌اند !
۱۴- ترکیب رنگ کاغذ اخرایی و مرکب مشکی، فضای سرد و سنگینی را متناسب با معنای نوشته، باعث شده است.
۱۵- با اثری مواجه هستیم که از طرفی فُرمی فکر شده و دقیق دارد که می تواند حاکی از آرامش و تمرکز هنرمند خالق آن باشد و از طرفی معنایی دارد که می‌تواند حاکی از دچار سختی بودن همان هنرمند باشد! ( البته به شرط این که خوشنویس، این سطر را به سفارش کسی ننوشته باشد! )
۱۶- در عین حال که تنها کلمه‌ای که در قطعه بالا می‌تواند، به صورت کشیده بیاید، کلمه «نیـــــز» است، با کشیدن این کلمه، خوشنویس تأکید بیش تری کرده است بر این که سختی بالاخره سر می‌آید یا حداقل هر سختی تاریخ مصرفی اجباری دارد و عمری، اگرچه طول بکشد.
ب- اثر ویژگی ها
۱- از لحاظ فُرم، با توجه به زمان خلق اثر، شاهکاری است ساده و زیبا که برای شهروندان با تجربه عالم خوشنویسی و طراحی نشانه نوشته هم، هنوز ظرفیت یک سرمشق را دارد.
۲- از لحاظ معنا، مفهومی است که جهانی اندیشیده شده است و نستعلیقی نگاشته!
خلاصه این که برای خلق این اثر هنری کوچکِ بزرگ، دو میرزا غلام رضا نقش آفریده‌اند: میرزا غلام رضای دیزاینر (طراح) و میرزا غلام رضای کالیگرافر (خوشنویس).
پی نوشت:
طرح و اجرای لوگوی «میرزا غلام رضا» ، از نگارنده متن حاضر است.
تصویر قطعه «این نیــــز بگذرد» از وبلاگ به آدرس: http://siyahmashgh88.blogfa.com دانلود شده است.
[/one_half_last] [divider style=”solid” top=”20″ bottom=”20″]
بخش‌های قبل از این نویسنده را اینجا بخوانید:
