جهان تصاویر و جدایی ناپذیری جنگ از عکاسی

جهان تصاویر و جدایی ناپذیری جنگ از عکاسی

خلاصه کتاب درباره عکاسی 

فصل ششم کتاب درباره عکاسی سوزان سونتاگ | جهان تصویر  | بخش دو

انتشارات حرفه نویسنده ترجمه نگین شیدوش

سایت تندیس تلخیص نیلوفر تقی‌پور

---

عکاس‌ها در واکنش به تحلیل‌رفتن روزافزون تجربۀ واقعیت، به سوی تجربه‌های جدید می‌روند. حضور همیشگی و همه‌جایی آنها افراطی‌ترین و بی‌خطرترین شکل تحرک محسوب می‌شود. تمایل به تجربه‌های جدید تبدیل به تمایل برای عکس‌گرفتن شده‌است: تجربه، قالبی را می‌جوید که در برابر بحران مصون و مقاوم باشد و حتی ترس از نابودی، کیفیت منحصربه‌فرد سوژه در اثر عکاسی شدن بود.

جمع‌آوری مشتاقانۀ عکس‌ها هم برای آنهایی که به هر دلیل در محیط‌های بسته حبس شده‌اند، جذابیت خاصی دارد. مجموعه‌های عکس می‌توانند یک جهان جایگزین بسازند، جهانی سرشار از تصاویر ستودنی که عکس می‌تواند نقطۀ آغاز آن باشد. عکس‌ها راهی هستند برای متوقف‌کردن و به دام‌ انداختن واقعیتی که سرکش و غیرقابل دسترس به نظر می‌رسد. کسی نمی‌تواند مالک واقعیت شود، اما می‌تواند مالک تصاویر شود. به قول پروست، این جاه‌طلب‌ترین زندانیِ خودخواسته، نمی‌توان مالک حال شد اما می‌توان مالک گذشته شد.

عکاسی به طور ضمنی از دست‌یابی سریع به امر واقعی حکایت دارد. اما ماحصل این دست‌یابی سریع به واقعیت، خود شکلِ دیگری از فاصله‌گرفتن است. تملک جهان در قالب تصاویر، به معنای واقعی کلمه، تجربۀ دوبارۀ دوردستی و غیر واقعی بودنِ امر واقعی است.

سونتاگ می‌نویسد به زعم پروست، گذشته همان جایی است که حال واقعاً واقعی می‌شود، یعنی می‌توان مالک آن شد. در چنین کوششی، عکس‌ها هیچ‌جایی ندارند. هرگاه که پروست دربارۀ عکس‌ها حرف می‌زند لحنی کاملاً تحقیرآمیز دارد، عکس برای او مترادف است با رابطه‌ای سطحی و ارادی با گذشته که بیش از حد وابسته به دیدن است و شیوه‌ای که پروست آن را “خاطرۀ غیر ارادی” می‌خواند. اما حقیقت این است که پروست با تلقی عکس‌ها به منزلۀ ابزار حافظه، یعنی تا جایی که به کار خود او می‌آمد، در درک عکس دچار بدفهمی شده بود: عکس آن‌قدر که ابداع حافظه یا جایگزین آن است، ابزار حافظه نیست.

آن چیزی که عکس‌ها بی‌واسطه در اختیار ما می‌گذارند، واقعیت نیست بلکه تصویر است. ثبت و سند عکسی، به سادگی تصدیق می‌کند که سوژه هست و زندگی می‌کند و هر تعداد عکس داشته‌باشیم، چندان زیاد نیست. اما کار عکاسی تنها ثبت و ضبط گذشته نیست، بلکه راهی برای مواجهه با زمان حال است. گواه آن هم تاثیرات بی‌شمار مستندات عکسی معاصر است. دوربین رابطه‌ای استنتاجی با زمان حال برقرار می‌کند و نگاهش به تجربه، نگاهی رو به گذشته است.

عکاسی که کاربردی نارسیستیِ بسیاری دارد، در عین حال ابزاری قدرتمند برای غیرشخصی‌کردن رابطۀ ما با جهان هم است. امروز جنگ و عکاسی، جدایی‌ناپذیر به نظر می‌رسد و حوادث هولناک دیگر، مردمِ دوربین به‌دست را به سوی خود می‌کشد. در جامعه‌ای که تمایلی به تجربۀ محرومیت، شکست، مصیبت، … وجود نداشته باشد کنجکاوی مهارناپذیری در مورد این وقایع به وجود می‌آید، کنجکاوی‌ای که تا حدودی با عکس‌گرفتن ارضا می‌شود.

احساس معاف‌بودن از بدبختی تمایل به نگاه‌کردن به عکس‌های دردآور را برمی‌انگیزد و دیدن آن‌ها هم این حس معاف‌بودن را تلقین و تقویت می‌کند. در جهان واقعی، چیزی در حال اتفاق‌افتادن است و هیچ‌کس نمی‌داند که قرار است چه اتفاقی بیفتد، اما در جهان تصاویر، چیزی اتفاق‌افتاده است و تا ابد هم به همین شکل اتفاق خواهد افتاد. مردم همه چیز این جهان را از طریق تصاویر عکسی می‌‎شناسند و در مواجهه با چیزهای واقعی دچار حالتی از سرخوردگی، تعجب و بی‌تفاوتی می‌شوند.

در ادامه سونتاگ شرح می‌دهد که عکس‌ها احساس را از تجربۀ دست‌اول کم می‌کنند و در عوض موجب احساساتی می شوند که در زندگی واقعی وجود ندارد. وقتی اتفاقات ناگوار را در قالب عکس ها می‌بینیم، آسیب‌پذیرتر از زمانی هستیم که آنها را به شکل واقعی تجربه می‌کنیم. عکاسی با شیوه‌های ناپیوسته دیدن مرتبط است یعنی دقیقا درک یک کلیت یک چیز با دیدن یک بخش، یک جزء جالب توجه یا یک برش هیجان آور از آن است.

قسمت های قبل از خلاصه کتاب درباره عکاسی را اینجا دنبال کنید: