آیا هنر واقعیت مجازی، هنرهای تجسمی را نابود خواهد کرد؟
پیش روی هنر
مجله تندیس شماره ۳۵۶
سایت تندیس گردآوری و برگردان: علیرضا بهارلو
تکنولوژی‌های جدید در عصر حاضر نه‌تنها راه و روش خلق آثار هنرمندان، بلکه مسیر تجربه هنری مخاطبان را نیز دستخوش تحوّل کرده‌اند. شاید دراین‌بین، قلم‌موی نقاشی وسیله‌ای منسوخ و بلااستفاده تلقی نشود اما باید جایی را برای ابزارهای الکترونیک که فرایندهای خلاقانه تازه‌ای را به دنبال دارند باز کند. بااینکه هدست‌هایی مثل Oculus Rift و HTC Vive به‌تازگی در دسترس قرار گرفته‌اند، اما واقعیت مجازی حوزه‌ای است که تأثیر بسزایی بر روند تولید هنر داشته است. هنرمندان اکنون با تجربیات فراگیرِ سه‌بعدی – که اساسا متفاوت از بازدیدهای سنّتی از گالری‌هاست – مواجه هستند و رویکردهای کاملا جدیدی را به هنر و تفکر اتخاذ می‌کنند.
واقعیت مجازی در نگاه شمار روبه‌رشدی از هنرمندان، رسانه هنری آینده است. هنرمندانی چون دنیِل استیگمن مَنگرِین۱، جان رافمن۲ و جرِمی کوئیلارد۳ آثاری مجازی را در رویدادهای مهم و معتبری همچون «سه‌سالانه موزه جدید»۴، «فریز ویک»۵ لندن و «آرت بازل» به نمایش گذاشته‌اند. این افراد هر یک پیش‌نمونه‌ای از Oculus Rift را پیش از عرضه تجاری آن در بازار دریافت کردند. رِیچل راسین۶، هنرمند چندرسانه‌ای و چیدمان‌کار امریکایی که یک برنامه‌نویس خودآموخته نیز هست اعتقاد دارد ظهور هنر واقعیت مجازی بخشی از یک استمرار منطقی و عقلانی بوده و توسعه و تمدید طبیعیِ خط مبهمِ بین دنیاهای فیزیکی و مجازی در زندگی امروزه ما قلمداد می‌شود.
مطلبی که در ادامه خواهید خواند، یادداشتی است از بِن دِیویس۷، منتقد هنری اهل امریکا که بیشتر با جستارها و نوشتارهایی درباره سیاست، اقتصاد و هنر معاصر شناخته می‌شود. کتاب «۵/۹ رساله در باب هنر و طبقه»۸ از نوشته‌های مطرح این منتقد است. عنوان یادداشت زیر، از پرسشی ناگزیر نشأت می‌گیرد: «آیا هنر واقعیت مجازی، هنرهای تجسمی را نابود خواهد کرد؟»
داگلاس کوپلند۹، هنرمند و رمان‌نویس کانادایی، در یکی از شماره‌های اخیر نشریه‌ی e-Flux این پرسش را طرح کرده است که «اگر خود تکنولوژی مسأله‌ی مهم بعدیِ دنیای هنر باشد چه؟» و باز می‌پرسد: «اگر خود تکنولوژی، ظرف پیشاب دوشان در آرمری شوِ قرن بیست‌ویکم باشد چه؟» …
هنگامی که در New Inc.10، بخش الحاقیِ انکوباتور تکنولوژیِ «موزه جدید» نیویورک در خیابان باوئری۱۱، خوش‌خوشک قدم می‌زدم، به رشته‌ی افکار این نویسنده نسل ناشناخته (نسل X12) فکر می‌کردم. علت حضورم درآنجا به مناسبت Public Beta بود – نخستین آخر هفته «ویترین پایان سالِ» New Inc. با آثاری از افراد و اعضای مختلف.
به‌رغم بیانیه رسالت نسبتا دلشوره‌آور New Inc. در راستای «رشد و پرورش طرح‌هایی که مرز میان فرهنگ و تجارت را مبهم و تیره می‌سازند» (آیا حقیقتا به ابهام و تیرگی بیشتری از این مرز احتیاج است؟)، این کارنما به یک «بازار مکاره نامنظم» می‌ماند تا معاهده درخشان و حرفه‌ای تکنولوژی- مصرف‌کننده E3-style.
جذاب‌ترین محصولات ویژه در میان این اقلام بدیع تکنولوژیک، «دستگاه کنترپوان»۱۳، اثر لوئیزا پرِیرا۱۴ بود. این وسیله درواقع سینتی‌سایزری تعدیل‌یافته است که هر خط ملودی را به صورت خودکار به یک کمپوزیسیون à la Bach چندصدایی تبدیل می‌کند. همچنین «جام‌های اغواکننده»۱۵ از دوئت (دونوازی) HE+HU، که یک دست جام شامپاین هستند و هرکدام یک پَر قرمزرنگ بزرگ، شبیه دُم طاووس دارند. وقتی که دو «جام اغواکننده» به هم نزدیک می‌شوند، با عشوه‌گری دُم خود را تکان می‌دهند.
اما من طبیعتا بیشتر اوقاتم را صرف مشاهده جدیدترین رسانه‌های نوظهور می‌کنم: چندین چیدمان که در گوشه‌ای از فضا برپا شده‌اند و به تجربیات گوناگونِ واقعیت مجازیِ هنرنما اختصاص یافته‌اند.
درحالی‌که هیچ‌یک از این آثار مطابق با استاندارهای والای ناآشناییِ صحنه واقعیت مجازی در فیلم تجاری «مرد چمن‌زنِ»۱۶ پیرس برازنان۱۷ (۱۹۹۲) نبودند، بستن هدست هنوز ارزش آن را داشت که بدانیم هنرمندان New Inc. چگونه موضوع و موقعیت را برای کار کردن با این نوع تکنولوژی فراهم می‌کنند.
درآنجا می‌توان در اوراقیِ مجازیِ «هیچ‌چیزی برای دیدن»۱۸، اثر چارلز سِینتی۱۹، که به‌طرزی گیج و مبهوت اجرا و ساخته شده معلّق شد؛ یا در فضا و در چشم تلسکوپ فضایی هابل در «کانتاتِ هابل»۲۰، اثر الیزا مک‌نیت۲۱، به پرواز در آمد؛ یا اینکه – از همه مضطرب‌کننده‌تر – در منطقه‌ای جنگی ازطریق تصاویر کربنی «جایِنت»۲۲ (سایت واقعیت مجازی) که شما را همراه خانواده‌ای غیرمنتظره در سردابی انداخته و فضای خیالی پیرامون‌تان را بمباران می‌کند، زندگی را تجربه کرد.
از منظر هنری، یک لحظه وجود دارد که برایم از سایر آثار، یک سر و گردن بالاتر است. در اثری با عنوان N=7، رِیچل راسین شما را ازطریق سطوح چندگانه عالَمی که حال‌وهوای «دوزخ» یک‌قسمتی دانته را دارد، پایین می‌بَرد – شبیه‌ساز پروازی شبح‌زده.
در نقطه‌ای خاص، با کشف و دریافت ناگهانی یکی از سطوح ویرانه‌های دیجیتالیِ این دنیای مجازی، به‌یکباره خود را در میان دسته و ازدحام موزهایی شناور می‌یابید. و البته نه هر نوع موزی. بلکه موزهایی پراکنده و اشباح‌زده که درظاهر نوعی حیات در زیر پوست‌شان جاری است و تپش و ضربانی منظم دارند. دراینجا از میان پوست کبودرنگ هر موز، شکلی دیجیتالی از دل دیگری زاده می‌شود.
معدود آثار دیگری هم وجود دارند که هنر و واقعیت مجازی را با صراحت بیشتر و به روشی مستند گرد آورده و در هم می‌آمیزند. «آثار نظام حسی»۲۳ (سایت واقعیت مجازی) به شما این امکان را می‌دهد تا تفریح و سرخوشیِ ملایم و محتاطانه «کنسرت سگ‌ها»۲۴، اثر لاری اندرسون۲۵ را – که در ژانویه ۲۰۱۶ در محله تجاری «تایمز اسکوئر»۲۶ به اجرا گذاشته شد – تجربه و در ذهن خود مرور کنید. این درحالی است که در گروه فیلم‌سازی استوکهلم، با اثری به نام «افریپدیا – جَنگ رقص ۳۶۰ درجه»۲۷، می‌توانید در میان رقابت زنده دو تیم زبده از رقصندگان خیابانی سنگالی، جابجایی مکانی و فضایی داشته باشید.
هر دو اینها دراصل صرفا فیلم‌های مستندِ زیسته و تک‌برداشتی از برخی رویدادهای هنری هستند که واقعا اتفاق افتاده‌اند. پدیده واقعیت مجازی، به‌سادگی، وسیله و محملی خوش‌نما و چشمگیر (هرچند کماکان قدری معیوب) برای تجربه دوباره یک اجراست.
این عمل، مفید و ماهرانه است – هرچند در این سطح و مرحله از Public Beta، کم‌بهاییِ واقعیت مجازی، تا اندازه‌ای موجب تضعیف شگفتی واقعیتِ خود هنر می‌شود. شما نسبت به این موضوع آگاه هستید که در یک فرایند شبیه‌سازی جادویی که می‌تواند واقعیت را در تمامی جهات گسترش دهد قرار گرفته‌اید؛ بدین معنا که ناآشناییِ واقعی اندرسون که تایمز اسکوئر را برای تئاتر سگی خود تصرف کرده، یا هیجان و جذابیت معلّق‌زدن یک رقصنده، احساس خفته نامحسوسی دارد.
ازاین‌رو هنر از دریچه نگاه واقعیت مجازی، با کابوس و شبحِ آن موز شناور خیالی، گویی مفتون و مسحور خواهد شد.
پی‌نوشت:
۱٫Daniel Steegmann Mangrané ۲٫Jon Rafman 3.Jeremy Couillard 4.New Museum Triennial 5.Frieze Week 6.Rachel Rossin 7.Ben Davis 8.9.5 Theses on Art and Class 9.Douglas Coupland
- New Inc. نخستین موزه قابل هدایت با دستگاه؛ فضایی برای ترغیب همکاری و ارائه ایده‌های جدید از تلفیق اصول و معیارهای مختلف.
- ٫Bowery، خیابانی در نیویورک.
- نسل دوره رواج بازی‌های رایانه‌ای در کشورهای سرمایه‌داری و صنعتی.
- The Counterpointer
- Luisa Pereira
- Flirting Goblets
- The Lawnmower Man
- Pierce Brosnan
- Nothing to See
- Charles Sainty
- Hubble Cantata (کانتات: قطعه‌ای موسیقیِ آوازی)
- Eliza McNitt
- Giant
- Sensorium Works
- Concert for Dogs
- Laurie Anderson
- Times Square
- Afripedia—Dance Battle 360°
منابع:
www.news.artnet.com
www.frontrowmagazine.ca
