هنردرمانی تنها یک پروژه هنری نیست

هنردرمانی تنها یک پروژه هنری نیست

پرونده هنردرمانی | قسمت سوم و پایانی

هنردرمانی در همه موارد یک مداخله ارتباطی و هدفمند است.

سایت تندیس ترجمه محمد عبقری

---

Cathy Malchiodi در مقاله پاشنه آشیل هنردرمانی در آوریل ۲۰۱۴ به بررسی این مطلب می‌پردازد که استفاده از خلق آثار هنری به منظور خودکمکی، خودگردانی و خودابرازی متعلق به یک مکان یا منطقه خاص نیست و این امری کاملاً عادی و طبیعی است. به‌طور دقیق‌تر، این پدیده نشان دهنده گرایش طبیعی انسان در پیدا کردن راهی برای اصلاح و بازسازی خود از طریق بیان خلاقانه در طول تاریخ بشری بوده است که محدود به هنرهای تجسمی نیز نمی‌شود، بلکه حرکت و رقص، موسیقی و صدا، سینمای نمایشی و اجرا و بازی‌های تخیلی را نیز در بر می‌گیرد. با این وجود، این جنبه از زیست‌شناسی تکاملی انسان این سوال را نیز مطرح می‌کند: آیا شرایطی وجود دارد که در آن خود هنر را بتوان «درمان‌کننده» نامید؟

این سوالی است که همواره مشکلاتی برای «حرفه هنردرمانی» و کسانی که در تلاش هستند تا حوزه اجرایی کاملاً مشخصی برای این رشته بوجود آورند، به همراه داشته است. در این سوال آنچه که برای این حرفه دردناک بوده و تاحدودی موجب آسیب‌پذیری قابل توجه آن می‌شود نمایان می‌شود: درصورتی‌که تعریفی مشخص و منسجم برای پرسش «هنردرمانی چیست» وجود نداشته باشد. در بهترین حالت هم جدا دانستن یک حرفه از آن چیزی که عموماً بعنوان رویکردی خودکمکی بکار می‌رود کار بسیار سختی خواهد بود.
در حال حاضر به مدت چندین دهه است که تعریفی دوبخشی از هنردرمانی وجود داشته که بخوبی در اینفوگرافیک جاش کیل خلاصه شده است. براساس این تعریف قدیمی و پایدار، هنردرمانی شامل زنجیره‌ای دنباله‌دار از کارهاست که در یک رأس آن «هنر بعنوان درمان» و در رأس دیگر آن «روان‌درمانی هنر محور» قرار گرفته است. علی‌رغم وجود این تعریف و تعاریف مشابه دیگر، نیازی نیست که خیلی دور شویم، بلکه در رسانه‌های اجتماعی فعلی می‌توانیم مشاهده کنیم که چطور هنردرمانی در یک شبکه به پروژه‌ای هنری تبدیل شده و احساسی خوشایند را فراهم می‌کند. «پدیده کتاب رنگ‌آمیزی بزرگسالان» نمونه خوبی از همان چیزی است که در حال حاضر هنردرمانی نامیده می‌شود. متعصبان و طرفداران کتاب رنگ‌آمیزی براین باورند که رنگ کردن طرح‌های از پیش ترسیم شده نوعی خودآگاهی و مراقبه است که فوایدی فراتر از انحراف ذهنی یا آرامش محض به همراه دارد. اگرچه کتاب‌های رنگ‌آمیزی به معنای واقعی کلمه تمرین مراقبه نیستند، اما واکنش‌های صورت گرفته در برابر این کتاب‌ها (و فروش میلیون‌ها کتاب رنگ‌آمیزی) نشان دهنده این است که بسیاری از مردم به هنگام رنگ‌آمیزی طرح‌های آماده و ترسیم شده احساس بهتری را تجربه می‌کنند.
داشتن احساس خوب و خوشایند بسیار مهم است و این آرزوی من بعنوان یک متخصص برای همه کودکان، بزرگترها، خانواده‌ها یا گروه‌هایی که در جلسات هنردرمانی عاطفی خود می‌بینم. من امیدوارم که همه مراجعه‌کنندگان بتوانند همواره و بطور منظم از بیان خلاقانه برای تجربه احساس بهتر (و حل چالش‌ها) استفاده کنند و دیگر نیازمند دریافت خدمات من نباشند. با این‌وجود، تجربه عمیق‌تر هنردرمانی علاوه بر بیان خلاقانه خوشایند و رضایت‌بخش مبتنی بر دو مفهوم پایه‌ای دیگر نیز هست.

نخست آنکه هنردرمانی دربردارنده استفاده از یک واسطه هنرمحور معنادار است که در مقابل یک فعالیت هنری یا پروژه هنری قرار دارد. اگرچه برخی مفهوم واسطه را بعنوان بخشی از ارتباط هنردرمانی نمی‌دانند اما این واسطه عملی لازم، خاص و متمرکز است که به منظور رسیدن به تغییر یا تقویت آن در هر نوع فرایند درمانی بکار می‌رود. استفاده از واسطه‌ها بخشی اصلی از نقش هر امدادگر حرفه‌ای است و در جنبه دوم یعنی رابطه پیش‌بینی می‌شود. ویژگی‌های بین فردی و هماهنگ نیمکره راست به نیمکره راست مربوط به روابط هنردرمانی در مغز است که نیروهای بازدارنده هنر را تقویت می‌کند. درنهایت، انسان‌ها بعنوان موجوداتی زنده همواره در معرض اصلاح، بهبودی و درمان در روابط خود قرار دارند که این نتیجه از طریق اجتماع و حمایت اجتماعی یا ارتباطاتی که بصورت خدماتی رسمی با متخصصان مراقبت‌های بهداشتی یا سلامت روان شکل می‌گیرد، فراهم می‌شود. بنابراین، اگرچه بیان هنری به نوعی حس آرامش و تندرستی را به همراه دارد اما جنبه‌های ارتباطی واسطه‌های هدفمند است که بخش اصلی و مرکزی اصلاح و بهبود را دربرمی‌گیرد و این همان چیزی است که هنردرمانی را تعریف و متمایز می‌کند.
بدون شک همواره کسانی هستند که نیروهای شفابخش هنر را در خودشان موثر و کارآمد می‌دانند و این امر بویژه در موارد تروما، بحران یا فقدان دیده می‌شود که هنر بعنوان وسیله‌ای برای کاهش استرس بکار می‌رود. بیشتر افرادی که به حرفه هنردرمانی علاقمند هستند مقصود ما را درک می‌کنند، زیرا ما هم تجربیات هنری دگرگون کننده خود را داشته‌ایم. با این حال، بدون وجود دو مفهوم تفسیری واضح و شفاف از واسطه‌های هدفمند هنرمحور و دینامیک‌های ارتباطی مشخصی که این واسطه‌ها را تقویت می‌کند، «هنر بعنوان نوعی درمان» و «روان درمانی هنر محور» تعابیری غیرجذاب هستند و موجب می‌شوند که عامه مردم نتیجه‌گیری معمول خود از ماهیت هنردرمانی را داشته و آن را به‌صورت نوعی پروژه هنری تعریف کنند.

قسمت های قبل از پرونده هنر درمانی را اینجا دنبال کنید: