مهرداد ختایی، پیوند عمق‌نمایی خطی و همزمانی

پیوند عمق‌نمایی خطی و همزمانی در آثار مهرداد ختایی

سایت تندیس به قلم نویسنده مخاطب: مژن مظفری

مهرداد ختایی، متولد سال ۱۳۵۵ در تبریز است. او که کارشناسی و کارشناسی ارشد خود را در رشته نقاشی اخذ کرده، بیش از بیست نمایشگاه انفرادی و گروهی در ایران و سایر کشورها برگزار نموده است. از مهمترین جوایزی که این هنرمند تاکنون دریافت کرده می‌توان به لوح تقدیر از دوسالانه طراحی در سال ۱۳۸۰ اشاره کرد. او همچنین برگزیده دوسالانه نگارگری در سال ۱۳۸۷ می‌باشد. در سال‌های اخیر نیز جوایز معتبری از دوسالانه‌های جهانی دریافت نموده است.

---

موضوع انسان در مجموعه آثار مهرداد ختایی، که در گالری ماه به نمایش در آمده است، محور اصلی نمایشگاه می‌باشد. به نحوی که در یک طرف انسان به عنوان مخاطب و در طرف دیگر، انسان به عنوان موضوع و درونمایه، در درون اثر به تصویر کشیده شده است. ختایی از جمله هنرمندانی است که در ابعاد متفاوت، قدرت و توانایی خود را به منصه ظهور گذاشته و این هنرمند تلفیق زیبایی از ارزشهای نگارگری به همراه هنر مدرن در هنر تجسمی ایران را بوجود آورده است. چنانکه هنرمند با تکنیک خاصی که از نگارگری وام گرفته، توانسته وضعیتی را تولید نموده که در آن، انسان به تصویری از خودش در درون اثر نگاه می کند.
چنان که می دانیم، در نظام زیباشناختی نگارگری، همزمانی فضا(spatial simultaneity)، نمایش نماهای مختلف از لحاظ مکانی و زمانی، به طور همزمان در یک تصویر است (پاکباز، ۱۳۷۹: ۶۰۰) هر بخش نماها و مکانها حاوی رویدادی خاص و مستقل است.(نصر، ۱۳۷۳: ۸۰)
نگارگر ایرانی هرگز در پی بازنمایی طبیعت نبود بلکه تلاش می کرد اصل و جوهر صور غیر طبیعی متجلی در باطن خود را، تصویر کند. در نگاره نه زمان و نه مکان معینی مجسم است و نه نمودی از کمیت های فیزیکی بروز می کند و نه قوانین رویت جهان واقعی، کاربرد دارند.(پاکباز، ۱۳۷۹: ۵۹۹)
اگر عمق نمایی در هنر تجسمی را به دو قسمت عمق نمایی خطی و عمق نمایی همزمان تقسیم کنیم، نگارگری ایران، همواره از عمق نمایی همزمانی در آثار استفاده نموده است. این نوع عمق نمایی در پیش از رنسانس، در اروپا نیز کاربرد داشته است. اما بعد از رنسانس به عمق نمایی خطی گرایش پیدا کردند.(کوپر، ۱۳۸۲: ۷)
از آنجا که مهرداد ختایی، سالها نگارگر بوده و آشنایی کاملی به آن دارد، در این آثار، با استفاده از تکنیک همزمانی در نگارگری، اشیاء، ابزار و وسایلی را در کنار عنصر انسانی قرار می دهد. شکل کلی بیشتر این آثار تقریبا از همین الگوی ترکیبی تکراری پیروی می کنند. یعنی کادرهای آثار، شامل یک سر انسانی که بازنمایی طبیعتگرایانه ای دارد به همراه ابزار و وسایل و چیزهایی که در محیط معلق هستند تشکیل می شود. این تکرار، مخاطب را به سمتی سوق می دهد که شروع به انکشاف معنا نماید و تعدد این ترکیب بندی تکراری به این انکشاف معنا تاکید می ورزد.
با همه اینها، اما همزمانی در آثار ختایی، با همزمانی در آثار نگارگری، کمی متفاوت است. یکی از این تفاوتها این است که در نگارگری، ترکیب فضاهای مختلف، یادآور حال صوفیانه است که مکان و زمان دیگری مطرح می شود و بیانگر نوعی همزمانی و لحظه حال بی زمان صوفیانه است.(ناظری،۱۳۸۷: ۲۳) اما این حال صوفیانه در آثار ختایی دیده نمی شود. به نظر می آید که همزمانی در آثار او، بیش از آنکه حالتی سرخوشانه را پیش مخاطب بگذارد، قوه فکری او را طلب می نماید.
تفاوت دیگر این است که در آثار این هنرمند، بیشترین سطح دید متمرکز بر سر انسان است که در تراز (پلان) اول قرار گرفته. اما در نگارگری، از خصوصیت همپوشانی سطوح، استفاده می شود.(بترز،۱۳۷۰: ۷۹) و هر سطح، بخش دیگری را به عقب می‌راند و سطوح پی در پی، بعد سوم را القا می کند.(تجویدی، ۱۳۷۵: ۱۴)
در واقع می توان ملاحظه نمود که ختایی در آثار جدید خود، به وسیله رعایت پرسپکتیو غربی، و پرداخت طبیعتگرایانه به سر انسان و دیگر عناصر، عمق نمایی خطی را و به وسیله تکنیک نگارگری، عمقنمایی همزمانی را ایجاد نموده است.

منابع:
بترز، زی، ۱۳۷۰، زبان نقاشی، مترجم: داراب بهنام شباهنگ، چاپ اول، تهران: نشر چکامه
تجویدی، علی اکبر، ۱۳۷۵، نگاهی به نقاشی ایران، از آغاز تا قرن دهم هجری، چاپ اول، تهران: نشر فرهنگ و ارشاد اسلامی.
پاکباز، رویین، ۱۳۷۹، دایره المعارف هنر، چاپ اول، تهران: نشر فرهنگ معاصر
کوپر، داگلاس، ۱۳۸۲، تاریخ کوبیسم، ترجمه محسن کرامتی، چاپ سوم، تهران: انتشارات نگاه
نصر، سید حسین، ۱۳۷۳، عالم خیال و مفهومی فضا در مینیاتور ایرانی، فصلنامه هنر، شماره ۲۶
ناظری، افسانه، ۱۳۸۷، حال سرمدی، تاویلی بر نگاره خسرو شیرین، فصلنامه نامه هنر، دانشگاه هنر، شماره یک

نقد نمایشگاه های دیگر را اینجا دنبال کنید: