گفت‌وگو با زروان روح بخشان
پرونده جایگاه کیوریتیال در ایران کجاست | مصاحبه شماره سه
مجله هنرهای تجسمی آوام مصاحبه کننده پگاه بهروزفر
این مجموعه مصاحبه‌ها می‌تواند شاهدی بر دانش کیوریتوریال و کیوریتینگ و کیوریتورشیپ در ایران باشد. به گونه‌ای طرح ریزی شده‌اند تا تعاریف و دیدگاه‌های موجود از یک کیوریتور، نحوه کار او، جایگاه این دانش در ایران و تجربیات مربوط به آن و غیره را جمع بندی کرده و آن ها را ارائه دهد.
زروان روح بخشان، کیوریتور، هنرمند عکاس و منتقد هنری است. او مدرک کارشناسی ارشد پژوهش هنر از دانشکده‌ی هنرهای زیبا، دانشگاه تهران وکارشناسی گرافیک از دانشکده‌ی هنر دانشگاه علم و فرهنگ تهران دارد.
او سابقه تدریس فلسفه هنر، نقدادبی، نقد هنر، تاریخ تحلیلی هنر، مبانی هنرهای تجسمی در کلاس‌های آزاد دایر در دانشکده‌های هنرهای زیبا و موسسات فرهنگی و هنری بسیاری دارد. همچنین مدرس در دانشگاه علم و فرهنگ تهران، برای رشته‌‌های گرافیک و نقاشی از سال ۱۳۹۲ تا کنون می‌باشد.
روح بخشان به تدوین، انتشار مقاله، یادداشت و نقد در زمینهی هنرهای تجسمی و ادبیات در نشریات مختلفی اعم از فصلنامه‌ها ، هفته‌نامه‌ها، روزنامه‌ها پرداخته است و ارائه چندین سخرانی درباره‌ی عکاسی و هنر معاصر، فلسفه هنر معاصر، کیوریتوری و ژانر عکاسی معاصر و حضور در پنل‌ها و بررسی نمایشگاه‌های مختلف را در رزومه خود دارد.
نمایشگاه‌های عکس روح بخشان شامل پنج نمایشگاه انفرادی و بیش از سی نمایشگاه گروهی است و فعالیت‌های کیوریتوری او شامل چندین نمایشگاه انفرادی نقاشی و نمایشگاه‌های گروهی عکس، نقاشی، چیدمان، سرامیک، مجسمه و ویدئو و پرفورمنس در ایران و خارج از ایران می‌شود.
پگاه بهروزفر: تعریف کیوریتوریال از دید شما چیست؟
زروان روحبخشان: نمی‌توان این عبارت را جدا از کیورتینگ و کیوریتورشیپ تعریف کرد. کیوریتوریال به شکلی از دانش برمی‌گردد و با ارجاع به مقاله‌ای از گرویس که اشکان صالحی در ماهنامه گلستان ترجمه کرده بود (که در آن به کاسه توالت دوشان اشاره می‌شد و اینکه چطور مارسل دوشان بدون قصد قبلی، کیوریتور کار خود بوده است و مرتکب امر کیوریتوریال شده است، همان‌گونه که در کیوریتورشیپ تعمداً اثر هنری را زمینه مند می‌کنیم و موقعیت دیگری به آن می‌دهیم.) می‌توان گفت که کنش کیوریتوریال در حوزه نظری و کیوریتینگ در حوزه عملی است.
لازم هست این را بدانیم که ریشه کیوریتور از واژه کورا در لاتین است که معنای نمک سود کردن، تیمار کردن، مراقبت کردن، درمان پیدا کردن، چاره ای پیدا کردن، محافظت کردن ونگهبانی است. کیوریتور کسی است که به شکل کلاسیک عهده دار نگهداری از آثار است؛ مراقب و مسئول است. کیوریتور به معنای مدیر و ناظر یک جریان است که در موزه‌ها، گالری‌ها، کتابخانه‌ها یا آرشیوها مسئول و متخصص توصیف و توضیح و مراقبت از آنها است و مثلاً اگر مسئول آثار باستانی است، حتما دانش باستان شناسی دارد. در واقع بخشی از کیوریتورهای امروزی مسئول طبقه بندی داده‌های دیجیتالی هستند و در موزه‌های بزرگ گروهی مسئول دیتابیس موزه هستند که مسئولی‌تهای متفاوتی هم دارند.
پگاه بهروزفر : وضعیت کیوریتینگ را در ایران چگونه می بینید؟
زروان روحبخشان: خیلی تفاوتی ندارد. شیوه‌های خیلی متفاوت و متضادی داریم که مانند کار یک هنرمند است. همانطور که تفاوت در کار هنرمندان وجود دارد، کار کیوریتورها هم چه در تکنیک و چه در شکل ارائه با یکدیگر متفاوت است.
کیوریتور ممکن است فقط مسئول نگهداری باشد ولی در سازمان‌های بزرگتر، کوـ کیوریتورهایی هستند که در کنار یا زیر دست کیوریتورها کار می کنند؛ بخوانید دستیار کیوریتور.
تنها موزه‌ای که در ایران به شکل جدی و البته با کلی حرف کیوریتور دارد موزه ملک است و به این دلیل است که این موزه سرمایه خصوصی دارد.
در جاهایی مثل موزه هنرهای معاصر که ما توقع داریم، خبری از کیوریتوری نیست، البته پروژه هایی بوده که کیوریتور داشته ولی موزه کیوریتور مشخصی ندارد در حالیکه این برای موزه واجب است.
ژانر هنر معاصر بسیار کیوریتور می طلبد ، چون خیلی از آثار معنای گنگی دارند و یا با تکثر زیادی در آثار روبه رو هستیم که معنا را مبهم می‌کند. بنابراین کیوریتور در این میانه می‌تواند زمینه ساز باشد.
در هنر معاصر فضای نمایشگاه بسیار مهم است و فضا قسمت بزرگی از مواجهه است و
در یک اثر هنری بسته به شیوه و فضای طراحی شده برای ارائه و تم نمایشگاه (کنار هم قرار دادن یک سری از آثار) معنا تغییر می‌کند.
گاهی کیوریتور زمینه‌هایی که به یک اثر چسبیده را بسترزدائی می‌کند و یک خوانش جدید ایجاد می‌کند و این نشان دهنده اهمیت کار کیوریتور است که اگر کارش را به درستی انجام ندهد ممکن است تاثیرگذاری و یا معنای یک اثر را خدشه دار کند.
گاهی کیوریتور یک موضوع را انتخاب می‌کند و به جمع آوری آثار می‌پردازد، حالا یا در این بستر جدید معنایی پیدا می‌کند و یا تبدیل می‌شود به نمایشگاه گروهی- دورهمی که لایک جمع می‌کند.
شیوه دیگری که خیلی از کیوریتورهای حرفه ای کار می کنند، شیوه امیرعلی قاسمی است می‌توان این شیوه را به نام او رقم زد که این روش برشی از بضاعت موجود است.
در این روش کیوریتور موضوعی را انتخاب می‌کند و فارغ از اینکه این آثار خوب هستند یا نه و یا کنار هم معنای یکدیگر را تایید می‌کنند یا تخریب ، هرآنچه با آن موضوع مرتبط است را به نمایش درمی‌آورد و این در واقع کیوریتوری با شیوه آرشیوی است.
پگاه بهروزفر: چه منابعی را برای شناخت این دانش معرفی می کنید؟
زروان روح بخشان: مجموعه مقالات بوریس گرویس که اشکان صالحی ترجمه کرده است از منابع خوب موجود است؛ کتاب قدرت هنر را پبشنهاد می‌کنم که در آن علاوه بر کیوریتور، از منتقد و هنرمند و… هم تعاریفی وجود دارد که به عنوان یک کیوریتور باید این تعاریف و نسبت آنها را باهم نیز بدانیم. کتاب‌هایی که رویکرد انتقادی نسبت به هنر دارند معمولاً کیوریتورها را هدف می‌گیرند و در این امر موثر هستند، که کتاب هنر معاصر جولیان استالابراس، ترجمه احمدرضا تقا از این دسته است. و در نهایت یک کیوریتور خوب باید دانش تاریخ هنر، کمی جامعه شناسی، کمی روانشناسی را دارا باشد. کتاب‌هایی در این زمینه و فلسفه و نقد هنر نیز می‌تواند مفید واقع شود.
پگاه بهروزفر: آیا یک کیوریتور یک هنرمند است؟
زروان روحبخشان: پروژه‌هایی اتفاق افتاده‌اند که به مثابه یک اثر هنری دیده می‌شوند. به شکلی که در مخاطب این تفکر را ایجاد کند که شاهد یک اثر هنری است. این در حالی است که مجموعه‌ای حاصل از جمع آوری آثار هنرمندان مختلف است، ولی بر اساس نحوه کیوریتینگ آن، به مثابه یک اثر هنری دیده می‌شود و گویی که در این صورت می‌توان کیوریتور در مقام یک هنرمند حاضر شده است. اما اساساً کیوریتور هنرمند نیست.
پگاه بهروزفر: حوزه کار کیوریتور را در چه حدی می دانید؟ یا یک کیوریتور چقدر اجازه دخالت در آثار هنرمندان دارد؟
زروان روح بخشان : حد وحدود مشخصی ندارد ولی طبعاً کیوریتوری که شیوه کارش مداخله در اثر هنری است، در نهایت هم نمی‌تواند به شکل فیزیکال در کار دست ببرد. کیوریتور می‌تواند با هنرمند صحبت کند یا کارهای مشابه را به او نشان دهد ولی نمی‌تواند قلم به دست بگیرد و در یک مجوعه نقاشی نقش آفرینی کند. کیوریتور ایده را مطرح کرده و آن را می‌پروراند، نمایشگاه را طرح‌ریزی می‌کند اما انگار یک قابلیت رازآلود جادویی در آن چیزی که می‌توان به آن ناهنر گفت وجود دارد، که از طریق نمایش دادن به هنر تبدیل می‌شود و این ویژگی مخصوص هنرمند است و کیوریتور نهایت مداخله‌اش تا مرز این اتفاق است. هنرمند بر اساس قواعد اجتماعی، سیاسی یا حتی تجاری و برمبنای مناسبات زیبایی شناسی زمانه اثرش را شکل می‌دهد ، ممکن است که نظر کیوریتور را در کارش دخیل کند ولی نهایت مداخله کیوریتور هم در همین حد است که البته گروهی از هنرمندان هم همین حد را هم نمی‌پذیرند. این شکل از مداخله در پروژه‌های آرشیوی و جمع بندی دیده نمی‌شوند و نمایشگاه بر اساس آنچه هست پیش می‌رود. بخشی از مداخله در زمان چیدمان نهایی است و حتی طراحی نور هم شامل این چیدمان می‌شود. کیوریتور اثر هنری را زمینه‌مند می‌کند و خوانش دیگری را ممکن می‌سازد. می‌توان گفت: کیوریتوری از زدن میخ بر دیوار شروع می‌شود و گاه به همان جا هم ختم می‌شود.
پگاه بهروزفر: در یک جمع‌بندی مهمترین ویژگی‌های یک کیوریتورحرفه‌ای چیست؟
زروان روح بخشان: از نظر من مهمترین ویژگی دانش است، دارا بودن دانش تئوریک نسبت به موضوع و توانایی عملی کردن حدی از آن دانش تئوریک که البته بعید است‌که کسی بتواند صد درصد آن دانش را عملی کند. سطح مطالعه بالا، خصوصاً در زمینه موضوع پروژه از دیگر ویژگی‌ها است. حتماً باید با فضای هنری زمان خودش آشنا باشد و باید حدی از مناسبات بازار را بشناسد؛ چه بخواهد با آن همراه شود چه بخواهد بر ضدش عمل کند. کیوریتور باید یک رویکرد انتقادی داشته باشد، یا دارای نگاه انتقادی باشد و باید نسبت به رسانه و مدیومی که کار می‌کند نیز آگاهی لازم را داشته باشد.
معمولاً در سطح بین‌المللی، کیوریتورها مدرک تحصیلی جدی در حوزه کاری خودشان دارند. خیلی‌ها دکترای فلسفه یا نقد هنر دارند یا مدارک کارشناسی ارشد در حوزه تاریخ هنر یا مردم شناسی یا جامعه شناسی و به همین دلیل هم محل ارتزاق آنها جای دیگری است. از یک کیوریتور انتظار می‌رود که در حوزه کار خودش به شکل تئوریک هم مشغول باشد به طور مثال نشست برگزار کند و یا مقاله منتشر کند یا گروهی از مقالات را حول و حوش یک ایده در کنفرانس‌ها ارائه کند.
پگاه بهروزفر: امرار معاش یک کیوریتور چگونه است ؟
زروان روح بخشان: کیوریتور در واقع دو شغله است و در واقع درآمد اصلی او از جای دیگری است. زمانی که به عنوان کیوریتور سفارشی از گالری، موزه یا جایی گرفته شود که بودجه‌ای را برای این کار مشخص کرده، خب دستمزد مشخصی به کار تعلق می‌گیرد که بر اساس قرارداد تعیین می‌شود. به نظر من تنها کیوریتورهای عجیب درصدی از فروش را مطالبه می‌کنند زیرا درصد فروش ممکن است در نحوه ارائه یا انتخاب آثار موثر باشد. اما اساساً کیوریتور پاره وقت مطلوب برای درآمد مالی پروژه‌ای که طرح می‌کند، دندان تیز نمی‌کند.
شماره‌های قبل از این پرونده را اینجا بخوانید:
مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر
مسعود اسکندری خویی متولد ۲۳ آذر ۱۳۴۰ دانش آموخته عکاسی از دانشگاه هنر . فوق لیسانس عکاسی از دانشگاه هنرتهران و مستند نگاری از دانشگاه Ryerson کانادا (Master of Fine Arts in Documentary Media) . تدریس در گالری هنر همیلتون و دستیار خانم Pearl Van Geest هنرمند و مدرس نقاش کانادایی .
گفت‌وگو با امیر علی قاسمی | کیوریتور هنرمند نیست
گفت‌وگو با امیر علی قاسمی | کیوریتور هنرمند نیست پرونده جایگاه کیوریتیال در ایران کجاست | مصاحبه شماره دو مجله هنرهای تجسمی آوام: پگاه بهروزفر پرونده کیوریتیال در ایران مجموعه مصاحبه‌هایی است که می‌تواند شاهدی بر دانش کیوریتوریال و کیوریتینگ در ایران باشد و به گونه‌ای طرح‌ریزی شده‌اند تا تعاریف و دیدگاه‌های موجود از یک کیوریتور، نحوه‌ی کار آنها، جایگاه این دانش در ایران و تجربیات مربوط به آن و غیره را جمع بندی کرده و آنها را ارائه دهد. امیرعلی […]
مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر
مسعود اسکندری خویی متولد ۲۳ آذر ۱۳۴۰ دانش آموخته عکاسی از دانشگاه هنر . فوق لیسانس عکاسی از دانشگاه هنرتهران و مستند نگاری از دانشگاه Ryerson کانادا (Master of Fine Arts in Documentary Media) . تدریس در گالری هنر همیلتون و دستیار خانم Pearl Van Geest هنرمند و مدرس نقاش کانادایی .
جایگاه کیوریتیال در ایران کجاست
سایت تندیس مصاحبه کننده پگاه بهروزفر
پگاه بهروزفر پژوهشگر و هنربان حوزه تجسمی است، او مجموعه نمایشگاه‌هایی را در حوزه عکس در گالری‌های مختلف برگزار نموده و نزدیک به یک سال است که با سایت تندیس در حوزه پژوهش و هنربانی همکاری می‌کند.
