تحول هنر در نوسانات عمیق اجتماعی

تحول هنر در نوسانات عمیق اجتماعی | قسمت هفتم

خلاصه کتاب در جستجوی زبان نو
تحلیلی از سیر تحول هنر نقاشی در عصر جدید

تألیف روئین پاکباز | انتشارات نگاه
سایت تندیس: تلخیص دینا صنیعی

مفهوم دنیای نو با تحول انقلابی در چند کشور غربی شکل می‌گیرد؛ اما به زودی به یک مفهوم عام بدل می‌شود. در دنیایی که به سبب خصلت مدرنش کاملاً از دنیای قدیم متمایز شده و همواره در حال نوتر شدن است؛ همه قاره‌ها عرصه پژواگ دگرگونی‌های بس شگرف هستند؛ و در زمانی اندک توده‌های بخار و زغال‌سنگ و آهن سراسر اروپا را در بر می‌گیرد.
دودکش‌های عظیم و ماشین‌های غول پیکر بانگ برمی‌آورند که اینک عصر ماشین است. لایه‌های تهی‌دست و ستم‌دیده جامعه، نقش اصلی را در این انقلاب‌ها بر عهده دارند ولی طبقه بورژوا از ثمره‌شان بهره می‌گیرند (جنبش علیه میثاق‌ها وسنت‌های گذشته واکنش‌های ضد انقلابی و ارتجاعی شاهان را که خواهان بازگرداندن نظام کهنه هستند بر می‌انگیزانند.)صنعت، روستاییان را به شهرها می‌کشاند و شهرها روز به روز بزرگتر می‌شوند. شرایط توان‌فرسای کار، وضعیت فاجعه بار زندگی، بیش از پیش به توده‌های فقرزده صنعتی می‌افزاید. آنان اکنون خود را درگیر مناسبات غیرعادلانه نظام سرمایه‌داری می‌یابند.
بدین منوال بورژوازی هرچه بیشتراز شعارآزادی، برابری، برادری که روزی علیه فئودال‌ها پیش نهاده بود فاصله می‌گیرد و جز برای استحکام قدرت خود قدمی بر نمی‌دارد.
در دهه پایانی سده نوزدهم، نظام سرمایه داری نه فقط در اروپا بلکه در آمریکا و ژاپن نیز استحکام می‌یابد و در آستانه سده بیست پدیده‌ای تحت عنوان سرمایه مالی ظاهر می‌شود.
در ابتدای سده بیست مبارزه‌ای بین‌المللی برای تکمیل تقسیم جهان میان قدرت‌های سرمایه‌داری درگرفته است؛ آنها به تدریج درصف نظامی به منظور تجدید تقسیم جهان، خود را آماده می‌کنند و در دهه دوم سده بیست جنگ جهانی اول به وقوع می‌پیوندد و با وجود کشتار میلیون‌ها انسان، تضاد میان دولت‌های سلطه‌جو حل نمی‌شود.درپایان دهه چهارم، جنگ جهانی دوم به راه می‌افتد؛ که دامنه‌اش وسیع‌تر و فجایع و خسارت‌هایش بیشتر است. در پی انقلاب ۱۹۱۷ روسیه، بخش‌هایی از جهان از حوزه سرمایه‌داری خارج می‌شوند و جهان سوسیالیستی را به وجود می‌آورند. پس از جنگ جهانی دوم کشورهای مستعمره به استقلال سیاسی دست می‌یابند و به رغم تفاوت شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی‌شان جهان سوم نام می‌گیرند.
در دهه‌های نخست سده نوزدهم، دگرگونی‌های وسیعی در عرصه علوم و فنون شکل می‌گیرد و از سویی ارتجاع اروپا (اتحاد مقدس) را تشکیل می‌دهد و با آزادی اندیشه مبارزه می‌کند و در این برهه، رمانتیک‌ها از لحاظ فکری بر مردم تسلط می‌یابند. آنها با هر گونه شناخت عقلی مخالفت می‌ورزند.
در آستانه سده بیستم با کشف اشعه ایکس و رادیو اکتیویته طبیعی و شناخت دنیای ذرات، خود مرحله‌ای جدید در تکامل علم فیزیک به حساب می‌آمد، نظریه‌های کوانتوم و نسبیت عالم‌های غیرمحسوس میدان‌های الکتریکی را توضیح می‌دهند.دراین عالم‌های بی‌نهایت کوچک و بی‌نهایت بزرگ، هیچ فضا یا زمان مطلق و ثابتی وجود ندارد. در آنها تمامی حرکت‌ها به نظام‌هایی مربوط می‌شوند که خود نیز محرک‌اند. اصل عدم قطعیت نه فقط بنیان علم فیزیک را دگرگون می‌کند؛ بلکه جبر علت و معلولی در اندیشه فلسفی را مردود می‌شمارد.
در روزگار ما علم به مرحله‌ای از تکامل رسیده که همه پدیده‌های اجتماعی، طبیعی و حتی خود علم را در حوزه بررسی خود قرار می‌دهد و به قولی هر علم که به وضع کامل‌تری به وسیله ریاضیات بیان می‌شود،کامل‌تر از سایر علوم است.
در ربع قرن اخیر، انسان در آستانه انقلاب ارتباطات و اطلاعات قرار گرفته است؛ که جنبه مهم آن در انسان فاصله هر چه بیشتر او را با مفاهیم و معیارهای دنیای گذشته بیش از پیش افزایش می‌دهد. پدیده‌های دنیای نو به منزله عوامل توسعه مرزهای اندیشه و معرفت و در عین حال عوامل بحران آفرین هستند، به ویژه انسان غربی که در مرکز این دگرگونی‌ها قرار گرفته و الگوهای ارزشی دم‌به‌دم متغیر را بیشتر تجربه می‌کند، و با بحران‌های اجتماعی و فرهنگی و نوسانات عمیق روحی مواجه است. هر چه او از سنت‌های قدیم بیشتر فاصله می‌گیرد سازگاری‌اش با شرایط ناپایدار جدید مشکل‌تر شده و بیشتر دلواپس آینده می‌شود و سوال اساسی او این خواهد بود: (واقعیت) چیست و واقعی کدام است؟