ابژه‌های تاریخ هنر چگونه توصیف می‌شوند | معنا در هنرهای تجسمی

ابژه‌های تاریخ هنر چگونه توصیف می‌شوند | خلاصه کتاب معنا در هنرهای تجسمی

اروین پانوفسکی ترجمه ندا اخوان اقدم، نشر چشمه، ۱۳۹۵
تاریخ هنر به مثابۀ یک شیوۀ اومانیستی | بخش چهارم

سایت تندیس: تلخیص نیلوفر تقی‌پور

---

به سبب این واقعیت که ابژه‌های تاریخ هنر به واسطۀ فرآیند بازآفرینیِ زیبایی‌شناختی خلق می‌شوند، مورخ هنر هنگام توصیف آنچه ساختار سبک‌شناسی آثار مورد بررسی‌اش است خود را در شرایط دشواری می‌یابد، زیرا او باید این آثار را نه به مثابۀ اجسام فیزیکی یا جایگزین‌هایی برای آن بلکه به عنوان اشیایی با یک تجربۀ درونی توصیف کند. از طرف دیگر از آن‌جایی که تجربۀ درونی مورخ هنر یک تجربۀ آزاد و سوبژکتیو نیست باید عملکرد هدفمند هنرمند آن را ترسیم کرده و نباید خود را به توصیف برداشت‌های شخصی‌اش از آثار هنری محدود کند.پانوفسکی توضیح می‌دهد که ابژه‌های تاریخ هنر می‌توانند تنها از طریق اصطلاحاتی توصیف شوند که به همان اندازه تجربه مورخ هنر، بازآفرینی است و باید با ویژگی‌های سبک‌شناختی توصیف شوند نه با داده‌های قراردادی یا قابل‌ اندازه‌گیری. نقد به‌مثابه محرکی از واکنش‌های سوبژکتیو است و به عنوان آنچه نشانی از مقاصد هنری با خود دارد.اصطلاحاتی که مورخ هنر به کار می‌برد، ویژگی‌های سبک‌شناختی آثار را همانند راه‌حل‌های ویژه برای مسائل کلی هنر توصیف می‌کند. در خصوص بیان و ساماندهی مسائل هنری که البته تنها به حوزه ارزش‌های صوری محدود نمی‌شود و شامل ساختار سبکی موضوع و محتوا نیز هستند. نظام مفاهیم بنیادین علم هنر با هدف نظریۀ هنر و نه تاریخ هنر طراحی شده است. مورخ هنر قادر به توصیف ابژه‌های تجربه‌های باز آفرینی خود نیست بی‌آن‌که به بازسازی مقاصد هنری‌ای بپردازد که به مفاهیم نظری عامی اشاره دارد. برای انجام این کار او آگاهانه یا ناآگاهانه در شکل‌گیری نظریه هنر سهیم است.نظریه‌پرداز هنر چه از نظر نقادی کانت، یا از دیدگاه معرفت‌شناختی نئومدَرَسی یا از منظر روان‌شناختیِ گشتالت به سوژه نظر بیفکند، نمی‌تواند بدون ارجاع به آثار هنری که تحت شرایط خاص تاریخی خلق شده‌اند نظامی از مفاهیم عام را مطرح کند، اما در انجام این کار او آگاهانه یا ناآگاهانه در شکل‌گیری تاریخ هنر سهمی دارد که بدون جهت‌گیری نظری مجموعه‌ای از جزییات تدوین نشده باقی خواهد گذاشت.در نظر گرفتن تاریخ هنر در زمرۀ رشته‌های علوم انسانی امری قابل پذیرش است. مسلما این علوم کاربردی نیستند. بلکه به گذشته می‌پردازد. چرا که تلقی می‌شود به مطالعۀ مطالب غیرکاربردی مشغول شویم.
پانوفسکی معتقد است ما به حقیقت علاقمندیم، علوم انسانی و علوم طبیعی مانند ریاضی و فلسفه به آنچه مردم باستان آن را زندگی اندیشمندانه در مقابل با زندگی روزمره می‌گویند نگرش غیرکاربردی دارند.
نظریه‌های روان‌شناسی و فلسفی آرا تاریخی و همه گونه اکتشافات و نظریه‌پردازی‌ها زندگی‌های بی‌شماری را تغییر داده و در حال تغییر دادن اند. حتی فردی که تنها دانش و معرفت را منتقل می‌کند با بی‌ادعاترین روش در فرآیند شکل‌گیری حقیقت سهمی دارد. هیچ چیز نسبت به زمان کمتر واقعی نیست. برای دریافت واقعیت باید خود را از زمان حال جدا کنیم.
علوم طبیعی و علوم انسانی این کار را با خلق ساختارهای موقت_ فضایی انجام می‌دهند که آن را جهان طبیعیت و جهان فرهنگ نامیده‌اند. علوم طبیعی فرآیندهای محدود به زمان طبیعی را بررسی می‌کنند و سعی دارند که قوانین بی‌زمان را بنا به آنچه که ظاهر می‌شوند، دریافت کنند.وظیفۀ علوم انسانی منع آن چیزی نیست که در هر حال از دست می‌رود، بلکه وظیفۀ آن حیات‌بخشی آن چیزی است که از بین رفته است و به جای پرداختن به پدیده‌های زودگذر که باعث توقف زمان شده‌اند به حوزۀ آن نفوذ می‌کنند، یعنی جایی که زمان به میل آنها ایستاده است و سعی در دوباره فعال کردن آن دارد. در اختیار قراردادن آثار و سوابق ثابت به زندگی جاری و به جای تنزل واقعیت‌های زودگذر به قوانین ثابت علوم انسانی نه تنها در تعارض با علوم طبیعی نیست بلکه مکمل آن است.Scientia یا دانش بیشتر یک دارایی ذهن است تا اینکه یک فرآیند ذهنی باشد و می‌توان آن را با علوم طبیعی یکی انگاشت. Eruditio یا معرفت بیشتر یک فرآیند است تا اینکه یک دارایی باشد و با علوم انسانی مرتبط است به نظر می‌رسد که هدف نهایی علوم چیزی شبیه به سلطه و هدف نهایی علوم انسانی چیزی شبیه خرد است.
تاریخ لازم است نه فقط برای قابل قبول کردن زندگی بلکه برای اهمیت اخلاقی بخشیدن به آن، آنچه در واقعیت خود میرنده است که از راه تاریخ نامیرا می‌شود.

شماره های قبلی این پرونده را در لینک‌های زیر مشاهده کنید: