تعلیق ایرانی هنر، نقدی بر نمایشگاه «طبیعت ساکن» جهانگیر شهدادی

نقدی بر نمایشگاه «طبیعت ساکن» جهانگیر شهدادی در گالری ۱۴

سایت تندیس به قلم جاوید رمضانی

تعلیق ایرانی هنر

طبیعت‌گرایی در هنر کمترین پیوندی با محتوای اصل اثر ندارد. نقاشی از یک گل شاید به هیچ چیزی روی زمین شبیه نباشد. هیچ دستورالعملی در خصوص مضمون برای هنر سنت مدار و یا هنر غربی وجود ندارد. به عبارتی اشیا و جانوران آنچنان که در هستی و نزد خداوند هستند، شریف‌ترین و والاترین صورت‌ها به شمار می‌آیند. این نگرشی ملکوتی است که در آن، به همه اشیاء یکسان عشق می‌ورزد.

هنرمندان ایرانی اثر هنری را نه همچون بازتاب مستقیم عالم بلکه آنچنان که عالم در ذات خود است می‌نگرند. از منظر آنان این صورت‌ها به مثابه نماد یا مجموعه نمادهایی واجد معنایی عقلانی و معین هستند؛ که ژرف‌تر تعبیر و تفسیر می‌گردند، کارکرد این نمادها نه فقط همچون وسیله‌ای برای بازشناختن موضوعات بلکه به منزله ابزاری برای فاهمه و دیدن است.

آثار جهانگیر شهدادی در تقابل میان این تفکر و آموزه‌های مدرن هنر در تکاپو است. شهدادی نقاش و نویسنده‌ای است که در طی سال‌ها پژوهش و تأمل مقالات و کتاب‌های متعددی با موضوع هنر ایرانی و غربی ارایه داده است.

وی متولد۱۳۲۲ش است و در سال ش۱۳۴۳ به دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران راه یافت. شهدادی پس از دوسال تحصیل در رشته نقاشی به رشته معماری می‌پردازد و در سال ۱۳۵۲ با مدرک کارشناسی ارشد از این رشته فارغ‌التحصیل می‌گردد.

رفتار پژوهش محور هنرمند در طی سال‌ها کار و ارایه مقالاتی در زمینه هنر ایرانی همراه با تولید عملی نقاشی مدیون روش و نظم برخورد معمارانه با تولید اثر هنری است.

مطالعات شهدادی در سال‌های ۱۳۶۲ و ۱۳۶۷ معطوف به هنر غربی بوده است. و این کاوش برمبنای گفته‌های وی منجر به یافتن هویت در کار هنری‌اش گردیده. اسلوب شخصی هنرمند برمبنای ادغام نظام دیداری هنر غربی و جهان زیبایی‌شناسی ایرانی است.

در سال ۱۳۸۴، وی کتابی تحت عنوان گل و مرغ دریچه‌ای به زیبایی‌شناسی ایرانی تألیف نموده است؛ که به بررسی آثار تصویری قرن یازدهم هجری تا دوران قاجار می پردازد این پژوهش با تمرکز بر مضمون گل و مرغ شکل گرفته است.

در این کارنما، شهدادی ۱۹ اثر را با تکنیک میکس‌مدیا روی بوم ارایه داده است؛ که به لحاظ زیبایی‌شناسی به دو دسته مشخص تقسیم می‌گردد.

در بدو ورود به نمایشگاه مخاطب با مجموعه‌ای از تابلوها مواجه می‌شود که در منطق تقسیمات سوژه‌ای نقاشی کلاسیک آنان را طبیعت بی جان خطاب می‌کنند.

در بیانیه درج شده توسط هنرمند، طبیعت بی‌جان «طبیعت ساکن» قلمداد گردیده است. شهدادی ریشه این ژانر را در گل و مرغ‌های اساتید گذشته می‌داند و معتقد است که این نوع نقاشی در قرن یازدهم هجری به بعد موضوع اصلی جهان تصویری ایران بوده. وی در بیانیه نمایش خود می‌گوید: «موفقیت در این نوع نقاشی منوط به توانایی نقاش در ایجاد تعادل میان شکل‌ها و رنگ‌های متغیر همراه با درک هندسه و ترکیب‌بندی اثر می‌باشد.»

اشیا بازنمود شده در آثار هنرمند، همگی دارای سابقه‌ای سنتی و ایرانی است. گل‌های سرخ سفالینه‌های قاجاری و آبگینه‌ها روی پارچه‌های ترمه جهان آشنایی برای مخاطبان بومی است. توجه هنرمند به مسئله هویت در این آثار مقوله‌ای بیرون ایستاست. و متفاوت از هویت یابی جاری هنر معاصر ماست.

ادغام تکنیک فضاسازی غربی در استفاده از سطوح به عنوان عنصر اصلی با اشیاء بومی برخوردی است؛ که از منظر مخاطب غیربومی کنایه‌ای به هنرمندان سبک کوبیسم به‌خصوص آثار تحلیلی ژرژ براک Georges Braque[1]دارد. آنچنان که این هنرمند از واقعیت مرئی تفسیری نو پدید آورد. استفاده از بافت‌های دقیق اشیا و نقاط گریز متعدد برای ایجاد فضا همراه با بازنمایی اشیا از مشخصات این هنرمند فرانسوی است.

تمایز مشخص شهدادی با هنرمندان کوبیسم را باید در مسئله توجه به اشیا جستجو کرد. از دیدگاه وی این اشیا بومی امکان تولید زیرمتنی برای خوانش مخاطبان دارند. این زیرمتن اشاره به ارزشمند بودن تجلیات پدیداری و مقدس هنر ایرانی است؛ چراکه در مقالات خود عبور این هنرمندان سنتی از دوره روایت‌گری به سمت بازنمایی اشیا را در قالب و مفاهیم حکمی می‌داند، اما مجموعه دوم شهدادی که توسط هنربان نمایشگاه در فضای محصور حاشیه سالن اصلی شکل گرفته حاکی از جریان متفاوتی است؛ که آن را اتاق گفتگو نامیده‌اند.

در این قسمت از سالن گالری مخاطب با سه تابلو بزرگ‌تر مواجه می‌گردد. حضور انسانی همراه با همان اشیاء سنتی کار شده روی بک گراندی سیاه لحن طراحانه را به آثار بخشیده است. آزادی و استفاده از خط و بافت همراه با کاهش حضور رنگ در این مجموعه بیانگر اشارات عقلانی و مشخص است که می‌تواند نام‌گذاری «طبیعت ساکن» را معنا بخشد. ساکن بودن اینجا صفت فیگورهایی است که غالباً پشت به بیننده قرار دارند. در یکی از این آثار مخاطب با فردی مواجه است که پشت به تصویر مشغول مطالعه روزنامه است، در مقابل وی میزی خالی دیده می‌شود و در حاشیه مبل انار و چاقو و ترمه گویاسوژه انسانی معاصر در فقدان درک ارزشمندی گذشته خود به امور جاری روزمره می‌پردازد. رنگ‌ها مفقود شده‌اند و زیبایی نورانی در بافتی متقاطع و سیاه تحلیل رفته است. این بخش از نمایشگاه در مقایسه با نمایشهای گذشته ایشان رویکردی متفاوت را نشان می دهد.

برخورد شهدادی در این سه تابلو حاکی از خروج از مفاهیم فرمالیسم صرف و توجه به محتوای زندگی است. پویایی و توانایی فنی هنرمند در استفاده از کارماده‌ای متفاوت برای بیان آنچه می‌اندیشد گواه انعطاف و قدرت ذهنی این استاد حوزه نظر و عمل هنرهای تجسمی است.

۱ Georges Braque، ژرژ براک (۱۹۶۳–۱۸۸۲) نقاش، مجسمه‌ساز و چاپگر فرانسوی، از پیشگامان هنر مدرن و یکی از بنیان گذاران جنبش کوبیسم به شمار می‌آید.