زیبایی خشونت، نمایشگاه «۲۸۸۵ روز» آثار حسام صفایی‌فرد

نمایشگاه «۲۸۸۵ روز»، آثار حسام صفایی‌فرد در گالری ژاله 

زیبایی خشونت

سایت تندیس به قلم حافظ روحانی

---

بدون در نظر گرفتن پس‌زمینه‌ی نمایشگاه «۲۸۸۵ روز» در ژاله، آثار حسام صفایی‌فرد کوششی است برای تجربه کردن امکانات بیان‌گری هنر. به این ترتیب هنرمند در این نمایشگاه (که در پوستر به عنوان نمایشگاه نقاشی ذکر شده) گاه به اغراق حتی در پی بیان و بروز غلیانات درونی‌اش بوده است. غلیاناتی که برخلاف تجربه‌ی نقاشان اکسپرسیونیست حاصل رفتار با رنگ و یا کنش‌های نقاش با خود ابزار نقاشی نیست که بیش‌تر ناظر بر نوعی اعمال خشونت بر ابزار و ادوات نقاشی است. لااقل در همین نمایشگاه «۲۸۸۵ روز»، صفایی‌فرد ترجیح داده تا در چند نمونه با دریدن بوم‌ها این خشونت را به نمایش بگذارد. این شکل از کار را در تعدادی از آثار مجموعه می‌بینیم، جایی که اثر بیش‌تر از آن‌که مبتنی بر خلق باشد، بر همین اعمال خشونت استوار است.
نوشته‌ی ورودی نمایشگاه هر چند آن‌چنان که باید گویا نیست (نکته‌ای که بی‌تردید بر تمامیت نمایشگاه تأثیر منفی می‌گذارد) ولی تلاشی است برای ارجاع بیننده به رخدادهای واقعی. به واقع هنرمند به مدد این نوشته و توصیف تجربه‌ی مشترک خود و هم‌نسلان‌اش، به این خشونت‌ها وجهی شخصی می‌دهد. این نوشته اما از طرف دیگر بیش از پیش به بیننده امکان می‌دهد تا با ساخت‌و‌سازهای متعدد هنرمند و انتخاب‌های‌اش ارتباط برقرار کرده و احیاناً آن‌ها را تعبیر و تفسیر کند؛ انتخاب‌هایی که شامل حذف یا محدود کردن رنگ‌ها، ساخت‌و‌سازهای روی بوم و همان رفتارهای تخریب‌گرانه می‌شود که هنرمند در چند اثر بروز داده است. پس در این‌جا مضمون مورد اشاره‌ی صفایی‌فرد، جنگ هشت ساله‌ی ایران و عراق، تبدیل به مرجع و بیان‌گر دلائل انتخاب‌های او می‌شود. به یک تعبیر هنرمند می‌کوشد که به سراغ وجهی مشخص از جنگ برود که با رفتارهای خشونت‌آمیز قرین و همراه می‌شود و با ارتباط دادن آن‌ها به زندگی شخصی‌اش به رفتار تخریبی‌اش با بوم و ابزار نقاشی معنی و مفهومی شخصی دهد. پس در نمایشگاه «۲۸۸۵ روز» بیننده با یک نگاه به جنگ (و مشخصاً جنگ هشت ساله‌ی ایران و عراق) مواجه است که با توجه به نوشته‌ی نمایشگاه ارتباط آن را زندگی شخصی هنرمند را ادراک کرده و انگیزه‌ی او برای رفتارهای خشونت‌آمیزش با بوم و ابزار نقاشی را معنی می‌کند.
اصرار هنرمند در محدود کردن شدید رنگ‌ها و استفاده از رنگ سفید و درجات مختلف خاکستری‌، که از یک‌سو و در تمامیت کلی نمایشگاه و با توجه به همان مضمون مورد اشاره‌ی صفایی‌فرد به نظر انتخاب درستی می‌آید، کارکردی دیگر نیز در آثار پیدا می‌کند. به واقع هنرمند کوشیده تا رنگ‌ها را حذف کرده و در عوض با ساخت‌و‌ساز بر روی بوم، هم خشونت مورد نظر ناشی از مضمون را تقویت ‌کند و هم در پی دست یافتن به نوعی زیبایی‌شناسی باشد. به واقع هم رابطه‌ی بیننده با آثار نمایشگاه «۲۸۸۵ روز» از منظر تعبیر مفهوم زیبایی کم‌و‌بیش دشوار است. از آن‌جا که به نظر می‌رسد که صفایی‌فرد در مجموعه‌ی کنونی در جستجوی خلق تصاویر زیبا و چشم‌نواز بوده (اجرایی که به قاعده با مضمون نمایشگاه و وجه بیان‌گرایانه‌اش در تضاد قرار می‌گیرد) چنان‌چه در همین مجموعه‌ نیز ساخت‌و‌سازها و حتی خشونت کنترل‌شده می‌نماید، به شکلی که زیبایی بصری در آثار حفظ شود و بیننده از تماشای آثار حظ بصری ببرد. به یک معنی هنرمند زمانی موفق می‌شده که خشونت و ساخت‌و‌سازهای‌اش بر روی بوم و حتی (در چند نمونه) بر پشت‌ بوم‌ها، به زیبایی بصری منجر شوند. پس به این ترتیب بیننده با تماشای هر پرده‌ی او هم زیبایی بصری را می‌بیند و هم باید با مضمون خشونت در آثار مرتبط شود، بر این اساس این خشونت می‌باست به خلق تصاویر زیبا منجر شود. این تناقض، یعنی جستجوی زیبایی در خشونت و نمایش آن به قاعده باید به عنوان مهم‌ترین تلاش و دستاورد هنرمند در نظر گرفته شود، زیبایی‌ای که با سردی طیف سفید و خاکستری می‌بایست مضمون را نیز تقویت می‌کرده؛ حسام صفایی‌فرد تا حد زیادی به این تعادل در مضمون و زیبایی بصری دست یافته است.
بر این اساس نمایشگاه «۲۸۸۵ روز» در ژاله را می‌توان برای حسام صفایی‌فرد یک دستاورد در نظر گرفت؛ جایی که هنرمند کوشیده تا با تأکید بر وجوه بیان‌گرانه‌ی نقاشی و در عین‌حال کنترل کردن این وجوه به یک وضعیت بینابینی برسد. در این وضعیت بینابینی بیننده به قاعده از تماشای زیبایی لذت می‌برد، اما این زیبایی ناشی از اعمال خشونت و حتی ترکیب‌ و اضافه کردن اشیاء نازیبا بر روی بوم‌ها ست. صفایی‌فرد تا حد زیادی این دستاورد را در آثارش بروز داده است و از این منظر نمایشگاه کنونی‌ در ژاله گام قابل تأملی است که او را به عنوان یک هنرمند اکسپرسیونیست در مقابل دیدگان ما قرار می‌دهد.

نقد نمایشگاه‌های قبل به قلم حافظ روحانی یرا اینجا بخوانید: