نگاه مشفقانه‌ به زشتی، نگاهی به آثار زنده‌یاد مهدی سحابی در آتبین

نمایشگاهی از آثار زنده‌یاد مهدی سحابی در آتبین با عنوان «قراضه‌های دوست‌داشتنی»

نگاه مشفقانه‌ به زشتی

سایت تندیس به قلم حافظ روحانی

مهدی سحابی گالری آتبین قراضه‌های دوست‌داشتنی

مرگ زودهنگام مهدی سحابی (۱۳۲۳- ۱۳۸۸)، مترجم و هنرمند بر محبوبیت و اقبالش، لااقل نزد مجموعه‌داران آثار هنری افزود تا شاهد برپایی نمایشگاه‌های متعددی از آثارش باشیم که پس از مرگش برگزار می‌شوند. با توجه به این‌که سحابی در زمان حیات، هنرمندی پرکار بود، برگزاری نمایشگاه‌های متعدد از دوره‌های مختلف کاری او ممکن و کم‌و‌بیش همواره جذاب است.
تمرکز مجموعه‌ی کنونی از آثار زنده‌یاد مهدی سحابی که در آتبین به نمایش درآمده، عمدتاً بر سه مجموعه از آثار این نقاش و مجسمه‌ساز است؛ دوره‌ی «ماشین‌های قراضه»، تعدادی از تک‌چهره‌ها و گروهی از مجسمه‌ها. با توجه به عنوان انتخاب شده برای نمایشگاه، «قراضه‌های دوست‌داشتنی»، به نظر می‌رسد که کوشش شده تا بر یکی از وجوه کاری سحابی تأکید بیش‌تری شود؛ علاقه‌ی او به قراضه‌ها که به دو شکل بروز پیدا می‌کند؛ مجموعه‌ای که او از ماشین‌های قراضه کشیده بود و علاقه‌مندی‌اش به کار با اشیاء و چوب‌های دورریختنی و یافته شده و تبدیل آن‌ها به مجسمه‌.
در مورد مجسمه‌ها باید یادآور شد که عمده‌ی آثار این هنرمند فقید با قطعات چوبی یافت شده کار شده‌اند. با این‌حال این مجسمه‌ها خود چند مجموعه‌ی مختلف را شامل می‌شوند؛ پرنده‌ها یکی از این مجموعه‌ها ست که برای مدتی طولانی توسط سحابی ساخته و اجرا می‌شدند. مجموعه‌ی به نمایش درآمده در آتبین، پرنده‌هایی در ابعاد کوچک‌تر را شامل می‌شود که بیش‌تر ماهیتی فیگوراتیو دارند و با گروهی از آثار دیگر هنرمند از پرندگان که انتزاعی‌تر و بزرگ‌ترند تفاوت می‌کند. در مجموعه‌ی بزرگ‌تر و انتزاعی سحابی، رنگ‌آمیزی نقش مهم‌تری ایفا می‌کند، ولی در این مجموعه، هنرمند از پالت رنگی محدودتری استفاده کرده تا بیننده بیش‌تر متوجه شکلِ احجام شود و حالت پرنده را بهتر ببیند. با این‌حال در همین آثار هم غلبه‌ بیش‌تر با رنگ‌ آبی و زرد است؛ رنگ‌هایی که سحابی زیاد به کار می‌گیرد و در این آثار حسی از سبکی را به بیننده منتقل می‌کنند.
«ماشین‌های قراضه» یکی از موضوعات جذاب زنده‌یاد مهدی سحابی است. او ساخت این آثار را به طور جدی در دهه‌ی ۱۳۶۰ آغاز کرد، چنان‌چه آثار نمایشگاه هم به طور عمده به اواخر دهه‌ی ۱۳۶۰ و اوائل دهه‌ی ۱۳۷۰ مربوط می‌شوند. با این‌حال آن‌چه آثار او را از دیگر هنرمندان هم‌دوره‌اش متمایز می‌کند، نگاه سحابی و علاقه‌مندی‌اش به اشکال، خطوط و سطوح است. این علاقه‌مندی بصری با سلیقه‌ی رنگی سرخوشانه‌ی او، ترکیب‌هایی چشم‌نواز و زیبا می‌سازند که از خصائص همیشگی آثارش به حساب می‌آیند. پس با وجودی که هنرمند در این مجموعه از آثارش به سراغ موضوعی رفته که ذاتاً ناگوار و زشت تعبیر می‌شود، سحابی با نوع رویکرد و نگاه‌اش تصاویری زیبا ساخته که به مدد ترکیب‌بندی و رنگ برخلاف موضوع خود عمل می‌کنند. این خصیصه یکی از ویژگی‌های کاری سحابی است که به او کمک می‌کند تا به مدد نگاه زیبایی‌شناختی‌اش، به سراغ موضوعات و مضامینی برود که برای بیننده به طور معمول یادآور چیزهایی دیگر و عمدتاً زشت و ناگوار هستند. چنان‌چه سحابی در میانه‌ی دهه‌ی ۱۳۸۰ به سراغ مجموعه‌ای کار بر اساس اشکال و نقوش روی دیوارها رفت، با این‌حال در این مجموعه نیز او پیگیر زیبایی و در جستجوی ترکیب‌های بصری بود تا در جستجوی مضمون و یا مفاهیمی که از نوشته‌های روی دیوار در ذهن متبادر می‌شود. از این منظر می‌توان سحابی را زیباگرا نامید؛ یعنی هنرمندی که از طریق تولید هنری در جستجوی امر زیبا ست. این نگاه را به‌خصوص می‌توان در همین مجموعه‌ی «ماشین‌های قراضه» و در مجموعه‌ی «دیوارها» دید؛ جایی که او به سراغ موضوعی می‌رود که ذاتاً نازیبا شناخته می‌شود، ولی نگاه و اجرای سحابی به مدد رنگ‌های سرزنده و اجرای سرخوشانه‌ در همین تصاویر نازیبا هم زیبایی بصری را کشف کرده و به نمایش می‌گذارد.
بر این اساس هواداران نگاه‌های اجتماعی به هنر کم‌تر آثار سحابی را تأیید می‌کنند. او هنرمندی است که بی‌توجه به ناملایمات بیرونی، در پی خلق چیزی زیبا و چشم‌نواز بود، چنان‌چه حتی در خلق زیبایی به سراغ اشیاء دور ریختنی و یا قراضه می‌رفت. اما با این‌حال نمی‌توان از سلیقه‌ی هنری او، از میلش به زیبایی و نگاه مشفقانه‌اش به دنیا و زندگی گذشت. مهدی سحابی در تمام دوران شکوفایی هنری‌اش، بی‌توجه به رخدادهای تلخ و ناگوار و یا ناملایمات، زیبایی را جست و آن را در خودِ زشتی یافت. به همین واسطه مهدی سحابی هنوز و تازه پس از مرگش مورد توجه قرار می‌گیرد، شاید از آن‌رو که نگاه مشفقانه‌ی او به دنیا و حیات گوهری است که سخت و کم به دست می‌آید.