خلاصه کتاب در جستجوی زبان نو، قسمت دوازدهم، سنگینی بار گذشته

خلاصه کتاب در جستجوی زبان نو قسمت دوازدهم

تحلیلی از سیر تحول هنر نقاشی در عصر جدید

فصل اول بخش ششم پدیده های دنیای نو و درآمد فصل دوم سنگینی بار گذشته

تألیف روئین پاکباز | انتشارات نگاه

سایت تندیس تلخیص دینا صنیعی

در سال‌های پس از جنگ دوم جهانی، گر چه انتزاع‌گرایی ناب بر نقاشی غرب غالب شده بود، حرکت‌هایی در مسیر هنر فیگوراتیو در آثار نقاشان جوان به چشم می‌خورد. این نقاشان سنت تجربیات کوبیست‌ها و اکسپرسیونیست‌ها را پشت سر گذاشتند و می‌توانستند به مدد پژوهش‌های خود به استحاله و جابجایی و تفسیر واقعیت بپردازند. تصویری که این نقاشان از واقعیت عرضه می‌داشتند خلاء دنیا، ویرانی اشیاء و تنهایی و مسخ شدگی انسان معاصر بود و بطور کلی می‌توان گفت که رئالیسم این نقاشان واقعیت را بیان نمی‌کرد، بل آنها زیر سوال می‌برد.

این نیز تصویر دیگری بود که هنرمند غربی با تلخ‌کامی و اندوه از بحران روحی خویش و بیگانگی‌ انسان ارائه می‌داد. بدبینی رایج که به قالب مرثیه‌های کلامی و تصویری ریخته می‌شد، بر نقاش رئالیستی چون بن شان (۱۸۹۸-۱۹۶۹) نیز اثر گذاشت. بی‌شک این مسیر پر فرازونشیب برخورد هنر با واقعیت به پایان خود نرسیده است. اما بنظر می‌آید که پاسخ‌های هنرمندان باختر زمین به مسئله واقعیت، تکرار مقلدانه همان تجربه‌هایی است که استادان هنر نوین قبلا به انجام رسانده‌اند.

علاوه بر این، در این سال‌ها با موجی تازه از هنر تجاری زیرعنوان هایپررئالیسم، سوپررئالیسم، فتورئالیسم و غیره روبرو هستیم. از سوی دیگر، بعید نیست که در فرهنگ جهانی آینده، رئالیسم به دست هنرمندان غیرغربی متحول شود. زیرا اولا شرایط زندگی در دنیای نو همواره چنین انگیزه‌ای را در اندیشه هنرمندان سایر نقاط جهان بیدار می کند؛ و ثانیا رئالیسمی که از ژرفای سرچشمه قدیم به سطح زندگی معاصر فراز می‌آید، نظیر همان کششی را باز می‌تابد که استادان اروپایی برای تعریف و باز نمایی واقعیت داشته‌اند.

در فصل پیش گفتیم نقاشی اروپا تا سال ۱۸۰۰ از میراث استادان اوج رنسانس، بویژه رافائل و تسین بهره می‌گرفت. اما در اینجا اشاره به دو تن از نقاشان بزرگ سده هفده روبنس و پوسن برای توضیح چگونگی تحول نقاشی سده هجده ضروری است. پیتر پل روبنس شاید تنها نقاشی بود که توانست دستاوردهای دو مکتب رم و ونیز را با هم بیامیزد و سبکی بدیع و هوشمند ایجاد کند. سبک نقاشی روبنس در جنبه قوی نمایش، سرزندگی طرح و رنگ  و بیش از همه در اسلوب رنگ‌آمیزی خاص خلاصه می‌شد .

نیکلا پوسن نقاش فرانسوی، نیز ابتدا تحت تاثیر نقاشان ونیزی قرار گرفت؛ اما به زودی خود را از این تاثیرات خیال‌پردازانه رهانید تا سبکی کاملا تعقلی و کلاسیک را بر اساس تاکید به صلابت طرح و استحکام هندسی ترکیب هنری پدید آورد.

کلاسیسیسم پوسن بر عناصر واقعی مبتنی بود؛ زیرا پوسن تاریخ را بر اسطوره ترجیح می‌داد. به عقیده پوسن عالیترین هدف نقاشی تجسم حرکات جدی و والامنش آدمی است و این حرکات باید به روشی منطقی و منضبط نشان داده شود. مقصود نقاش باید در تکاپوی وصف نمونه‌های نوعی و مفاهیم کلی باشد؛ و برای آنکه خرد آدمی و نه حس او را مجذوب هنر خویش سازد، باید وسایل یا عوامل پیش پا افتاده‌ای چون رنگ‌آمیزی تابناک را حذف و بر تهذیب صورت و ترکیب هنری بپردازد.

در نیمه دوم سده هفدهم درپی کاهش اقتدار و ‌نفوذ دربار پاپ و افول دوران اعتلاء اقتصادی رم، رهبری همه هنرها به عهده لوبرون سرنقاش دربار و رئیس آکادمی شاهی قرار گرفت.

شارل لبرون (۱۶۱۹-۱۶۹۰) چندین سال در رم زیر نظر پوسن آموزش دیده بود و با اصول وی به خوبی آشنایی داشت. او‌ در نقاشی استادی ماهر شد و با اختیارات کامل خود ذوق و ‌مهارت معماران، نقاشان و پیکره‌سازان را به سوی یک هنر درباری شکوهمند و صورتگرا (فرمالیست) هدایت کرد، بدین‌گونه شیوه پادشاهی عصر لویی چهاردهم شکل گرفت.

سردمداران این شیوه پادشاهی که خود را پیرو کلاسی سیستم پوسن قلمداد می‌کردند در واقع صورتگرایی و اصول آکادمیسم را در هنر رواج می‌دادند. حال آنکه کلاسی‌سیسم پوسن در بینش فلسفی عمیقی مبتنی بود.

پوسن به محتوا همانقدر اهمیت می‌داد که به قالب؛ ضمن اینکه بر خلاف استادان ونیزی معتقد بود رنگ در نقاشی عنصری تعیین کننده نیست. در اواخر سده هفده گروهی از اعضای آکادمی،  با همان خشکی و تعصب مدافع اصول هنری روبنس شدند. به زودی دو جبهه متخاصم از هواخواهان پوسن و روبنس به وجود آمد و مباحثاتی بین آنان درگرفت که به ستیز طرح و رنگ معروف شد. پوسن گرایان بر اهمیت طرح در نقاشی پرفشاری می‌کردند و روبنس گرایان بر مبنای آثار تیسین و روبنس مدعی بودند که رنگ در نقاشی بیش‌تر اهمیت دارد.

شماره‌های پیشین خلاصه کتاب درجستجوی زبان نو را اینجا بخوانید: