تاویل | نقدی بر کارنامه نقاشی علی ترقی جاه

گالری گلستان

آوام مگ: به قلم جاوید رمضانی

هرکس علم خیال را نداند بویی ازمعرفت نبرده است. این آغاز معرفت شناسی ابن عربی است. مشخصا این عالم خیال نزد ابن عربی فراتر از عوالم زیبایی شناسی احساس و عاطفه شاعرانه مورد نظر ماست. این را از ان رو گفتم که نمایش اثار علی ترقی جاه به گفته وی با جملاتی از ابن عربی آغاز گردیده بود.
هنرمند در بیانیه خود می‌گوید …. حرکت به سوی اصل حقیقت و کنار زدن ظواهر مادی … رسیدن به معنایی که در پس رویا نهفته است… سیر صعود در عوالم آیینه‌ای سلسله مراتب حقیقت … حرکت از ظاهر به باطن … رسیدن به معنای باطنی حقیقت … تاویل
در واقع نام نمایشگاه تاویل است …

تاویل اصطلاحی در علوم قرآنی است و در تعبیر عام اصطلاحی است که در مطالعات مربوط به فهم نصوص کار برد دارد به معنای نوع خاصی برداشت از متن که به نحوی بر خلاف ظاهر متن باشد.
پس نقاش ما در پی کشف حقیقت، جهان خیالی خود را رقم زده . علی ترقی جاه فرزند مرحوم محمد علی ترقی جاه است که در نقاشی صاحب نام و شهرت است وی نیز در زندگی خود عطف به نظام اسطوره‌ای ایرانی نقاشی خیالی ساز بود. در همین راستاست که پسر مسیر پدر را طی میکند اما با تکیه به عوالم عرفان اسلامی. آنچه مخاطب در نمایش هنرمند می‌بیند جریانی از موتیف‌های ایرانی است. با رنگ‌هایی شاد و پر تحرک.
اگر هندسه پنهان ترکیب بندی عمده آثار را بررسی کنیم تعهد نقاش به ترکیب بندی متقاطع هویدا است و از این رو سعی در ایجاد سطوح هندسی در کلیه آثار مشهود است اما این هندسه چه نسبتی با هندسه مقدس دارد و چگونه قدرها و اندازه‌های ابدی آسمانی را نشان می‌دهد آنچنان که در هنر اسلامی می‌بینیم. این ترفند نقاش از برای ایجاد سطوح و درگیر شدن محدود به سه بعد نمایی است تا سنت نقاشان ایرانی در فضایی جدید باز تولید شود.
اینکه تا چه مقدار این نگاره‌ها نگارگرانه است و از سر منشا خیال سر چشمه گرفته خود امری علاحده است. اما اگر در معارف ابن عربی تامل کنیم عالم خیال دارای مراتبی است که با محسوسات میانه‌ای ندارد گر چه باید اضافه کنم.
…. از منظر این متفکر اسلامی خلقت جلوه ای هنری دارد و بر اساس این دیدگاه عالم اثر هنری خداوند است و انسان سعی در کشف حقییقت عالم دارد. انسان در تنگنای تنهایی در جهان خلق میکند و هنراز این ضرورت پدیدارشده است. آثار ترقی جاه اما سراسر سرخوشی است رنگهایی که در عین شفافیت در هم ادغام شده ومرزهای خود را توسط واسطه های رنگی خاکستری پر کرده اند و با استادی نظام سایه و نور را برای محو کردن فواصل مربع های رنگی استوار میکنند در میان این سطوح رنگی موتیفها یی از نقوش فانتزی و حیوانات و گیاهان و میوه ها و صورتها ی انسالنی دیده میشوند سطوح سفید رنگی برای سامان دادن هارمونی جا نمایی شده اند، داخل این سطوح کلمات نقر شده و بافت خوبی را بوجود آورده، البته این کلمات همیشه دارای معنی مشخصی نیستند بیشتر سطوحی هستند که با حروف تزیین شدهاند. به لحاظ بصری هرتابلو معمولا دارای چند لایه تصویری در عمق است که در حول یک سوژه مشخص شکل گرفته این سوژه گاهی یک دسته گل یا یک دسته تربچه و یا چند انار و سیب و حتی یک منظره است .که با تکنیک بازنمایی واقعگرایانه ترسیم شده اند باقی نقوش عمدتا با حال و هوایی ساده و گاها طراحانه کار شده، تصویر حیوانات در بیشتر آثار ترقی جاه به وفور دیده میشود و مشخصا رنگ سفید اساس کارماده رنگی هنرمند است.
در آثار متاخرهنرمند ما شاهد غلبه سطوح طراحانه و نقش مایه‌های حروف همراه با زمینه سفید هستیم. فانتزی تصویری ترقی جاه همراه امکانات گسترده تخیل و مهارت طراحی وی آثاری فاخر خلق نموده که در حد شاهکارهای هنر معاصر ماست. اما جنس هنر وی فی‌ذاته بدون تکیه بر شیئیت تابلو و امضائ هنرمند مفهوم نخواهد داشت و این فاصله معنا داری با جهان مثالی هنرمندان نگارگر دارد هنرمندانی که در خدمت روایت ونشانه های نوشتاری تصا ویر را خلق کرده و در هندسه ابدی سطوح و خطوط قلم گیری فرمها، محصور بوده اند.