اولین گالری در چهار باغ اصفهان و گذر زمان

مروری بر فعالیت‌های هنری گالری کلاسیک اصفهان [1]
اولین گالری در چهار باغ اصفهان
آوام مگ: سمیرا حسینی کهنموئی

گالری کلاسیک اصفهان

اصفهان، چهار باغ، 1368 خورشیدی، گشایش گالری کلاسیک اصفهان. «نمایشگاه گل و مرغ».| خبر بیش از نیم سطر نبود! همین نیم سطر حکایت از نیم قرن تحولات هنری اصفهان داشت. هنر و فرهنگ اصفهان از دوره‌­ی­ صفویه، ساختار یکپارچه و شکل یافته­‌ای را به خود گرفته است و تا روزگار اکنونِ حوزه­‌ی هنر، همچنان به عنوان روحیه‌­ی غالب خودنمایی می­‌کند. بین سال­‌های 1300 تا 1360 به آرامی شیوه‌­های نوین هنری در اصفهان مورد پذیرش جوان­‌ترها قرار می­‌گرفت. در بین جامعه­‌ی هنری اصفهان، یک خرده اجتماع جای خود را باز می­‌کرد. این جایگاه، انعکاس ساختار هنریِ حاکم بر این شهر را بازنمود می­‌داد. این تغییر در تمامی گرایش­‌های هنر احساس می‌­شد. شکل­‌گیری انجمن­‌های ادبی و تاسیس عکاس­‌خانه­‌ها (به ویژه در خیابان چهار باغ) نمودهایی بود که در سنت هنری اصفهان تجربه­‌ای نو محسوب می­‌شد. از همین دست؛ فعالیتِ مغازه – گالری­‌های نقاشی در چهار باغ به معرفی هنرمندانی مانند «یرواند ناهاپتیان» و «سُمبات درکیورغیان» می‌­پرداخت. «مرتضی بِخردی» در چنین فرهنگی رشد یافته بود. در طول تحصیلات دانشگاهی در تهران (1343) از نزدیک با جریان­‌های نوخواسته­‌ی ایران آشنایی پیدا ­کرد. «کریم امامی» مترجم و منتقد هنری، استاد او بود. هنرمندانی چون زنده رودی، صادق تبریزی، بهمن بروجنی، هم­‌دانشکده­‌ای ایشان بودند.مروری بر فعالیت‌های هنری گالری کلاسیک اصفهان

سال 1368 زمان مهمی برای چهار باغ در اصفهان بود. جنگ تحمیلی تمام شده بود. خیابان چهار باغ پوست می‌­انداخت. کم‌­کم به این خیابان قدیمی با دید دیگر نگاه می‌شد. اتفاق­‌هایی که بایستی در سال­‌های بعد از انقلاب می‌­افتاد، آرام آرام به چهار باغ اصفهان می­‌رسید. آدم‌­های تازه، رخت و لباس‌­های تازه، ماشین­‌ها، روزنامه­‌ها و مطبوعات جدید هنری در چهارباغ رونق می­‌گرفت. در سینماها و کتاب‌فروشی­‌ها، این قصه­‌یِ نو از چهار باغ رغم زده می­‌شد. چهار باغ، خود، «موزه گالریِ» بی نظیری بود. جایگاه این خیابان به عنوان مهم‌­ترین بستر شکل‌­گیری مناسبات اجتماعی- فرهنگی، هنری؛ همواره مورد توجه پژوهشگران و علاقه‌­مندان به حوزه‌­ی مطالعات مردم­شناسی اصفهان قرار داشت.

زمانی در چهار باغ، سُمبات، -نقاش معروف ارمنی- تابلوهای خودش را که بیشتر آبرنگ بودند، با تابلوهای نقاشان جوان دیگر، در مغازه به نمایش می‌­گذاشت و این تابلوها به «سُمبات ویراوّند» مشهور بودند. این تابلوها در آن­جا، به روز فروخته می­‌شدند. نوعی سوغات اصفهان بود برای کسانی که فقط گز و قلمکار نمی­‌خردیدند! در میان خیابان، در مغازه­‌ی آقای سُمبات، صحبت­‌های گل و مرغ، «کلارا آبکار»، طرح­‌های رضا عباسی و زنبق و مینیاتور هم گفته می­‌شد؛ اما به کلمه­‌ی گالری نمی‌­رسید. چهار باغ باید تا سال 68 منتظر می­‌ماند و شاهد تغییری خاص می‌­شد. تفاوتی جدید از جایگاه ویژه­‌ی نهادهای هنری معاصر آن زمان، که باعث تمایز در نوع ارتباط مخاطب­‌ها از ماهیت و شناخت هنر در اصفهان شده بود. این تغییر یکی از نخستین مجموعه رویدادهای چهار باغ، با توجه ویژه به جایگاه نهاد گالری و پدیده­‌ی فرهنگی- اجتماعی «گالری­‌گردی» در اصفهان بود.مروری بر فعالیت‌های هنری گالری کلاسیک اصفهان

موضوع «گالری کلاسیک» به عنوان اولین مرکز خصوصی با ویژگی­‌های جدید نسبت به گذشته‌­ی خود، در بافتِ چهارباغ شکل گرفت. گالری کلاسیک بر تحول زیستِ فرهنگی، اجتماعی مخاطبان هنر اصفهان تاثیرگذار بود و به عنوان جایگاهی در باروری و شکوفایی فعالیت­‌های فرهنگی، هنری معاصر اصفهان نقشی کلیدی بازی می­‌کرد. مجموعه رویکردهای گالری کلاسیک در سه حوزه‌­ی مرتبط با یکدیگر؛ یعنی گالری­‌داری در اصفهان معاصر، حمایت و نظارت بر تولید آثار هنری (طراحی، ایده‌­پردازی، اجرا) و همچنین مجموعه­‌داری آثار هنری، مورد بررسی قرار گرفته است.

شروع کار گالری کلاسیک اصفهان اصلا اتفاقی نبود، بلکه جریان آن به یک پیشینه­‌ی طولانی وابسته است. مرتضی بخردی -هنرمند اصفهانی- که دانش آموخته رشته‌های معماری داخلی و مرمت آثار تاریخی است، تا به امروز بیش از پنجاه سال در زمینه‌ مرمت آثار باستانی فعالیت کرده است. اما آن­­چه که او را میان اهالی هنر اصفهان بیش از همه پر رنگ می­‌کند، تاسیس و مالکیت اولین گالری شهر اصفهان بود. او که در سال 1323 در محله­‌ی «درب کوشک»، از مناطق به یادگار مانده از دوران پیش از صفویه است، در تاریخ 12 خرداد چشم به جهان گشود. آشنایی او از سمت پدر با ارامنه اصفهان باعث رابطه مرتضی بخردی با هنرمندان ارمنی شد، آن­ها نقش مهمی در هنر اصفهان بازی می­‌کردند و تاثیر بسزایی بر زیستِ هنری او داشتند.مروری بر فعالیت‌های هنری گالری کلاسیک اصفهان

او به علت شناختِ زمینه­‌های هنری در شرایط اصفهان آن زمان نیاز به یک عرصه­‌ای برای ارائه آثار هنری احساس می­‌کرد؛ که تا قبل از آن وجود نداشت. مرتضی بخردی در سال 68 به این فکر افتاد که همه­‌ی برداشت­‌هایی که در زمینه­‌های مختلف حوزه‌­ی هنر داشته است به صورت یک گالری در اصفهان در یک فضا پیاده کند. او ایده را در مکانی که دو دهنه مغازه بزرگ در کنار «مادی نیاصرم» بود، فراهم کرد. وی متاثر از تحصیلات خود در رشته معماری داخلی، آن مکان را طراحی نمود و تغییراتی ایجاد کرد تا فضایی مناسبِ گالری، فراهم شود. او با همه­‌ی سختی‌­ها و مشقت­‌ها گالری را طراحی و آماده کرد.

با شناختی که مرتضی بخردی نسبت به فضای فکری اصفهان در آن زمان داشت، اولین نمایشگاه را در آبان ماه 1368 برپاکرد. این نمایشگاه مربوط به تعدادی از اساتید نقاشی سنتی در زمینه‌­ی نقاشی گل و مرغ بود. به این علت نقاشی سنتی را انتخاب کرد که، از ابتدا برگزاری نمایشگاه نقاشی مدرن را عامل جریانی می‌­دانست که مخاطب‌­ها علاقه‌­ای نشان نداده و یا آغاز سختی را تجربه کنند. گالری کلاسیک طی سال­‌های حضور خود نسلی را پرورش داد تا ذائقه‌­ی خرید و استفاده از آثار هنری را پیدا کرده باشند. گالری در فرهنگ سنتی ایران و اصفهان ریشه نداشت. بازار سنتی آثار هنری اصفهان کاملا شناخته شده بود. با وجود سنتی بودن اولین نمایشگاه در «گالری کلاسیک اصفهان»، بدبینی به گالری همچنان احساس می‌­شد. این بدبینی با توجه به رویکرد نمایشگاه در ارائه­‌ی آثار هنرهای سنتی و تلاش برای پیوند بین هنرهای سنتی و فضای مدرن هنوز دیده می­‌شد. اما این امر برای هنر اصفهان، یک ضرورت بود و هست، به گونه‌­ای که همچنان نیاز آن احساس می­‌شود.مروری بر فعالیت‌های هنری گالری کلاسیک اصفهان

گالری کلاسیک، 23 سال در اصفهان فعالیت کرده است. هم زمان با فعالیت آن و بعد از آن، گالری­‌های دیگری در اصفهان شروع به فعالیت نمودند که بخشی از فعالیت­‌های گالری کلاسیک از جمله «ارتباط­‌های هنری»، «رشد و توسعه­‌ی هنر» و«معرفی هنر ایران» را پیگیر بودند. چهره‌­ی هنری اصفهان هم­‌اینک با سال 1368 بسیار متفاوت است. حضور هنرهای نوین ایران و جهان در گالری­‌های مختلف و موزه‌­های هنرهای معاصر اصفهان، دیدن و ارتباط؛ این آثار را امری عادی کرده است. در سال­‌های فعالیت «گالری کلاسیک»، نمایش آثار مدرن، شک برانگیز می‌­نمود. به همین دلیل، شیب ارائه­‌ی آثار مدرن، بسیار آرام و به صورت ترکیبی انتخاب شده بود. اما در یک قضاوت کلی، می‌­توان گالری کلاسیک را، محلی برای نمایش آثار متمایل به مدرن نامید. کارشناسی­‌های مرتضی بخردی موجب می­‌شد آثار ارائه شده، از کیفیت لازم برخوردار باشند. به همین جهت هنرمندان بسیاری تمایل داشتند در این گالری نمایشگاه بگذارند. این رقابت دست را در انتخاب آثار، بازتر می‌­گذاشت و بر کیفیت نمایشگا‌ه‌­ها، می‌افزود.

گالری کلاسیک اصفهان، ضمن ایجاد فرایندهای هنری، دستاوردهایی نیز به جا گذاشت. آن­چه که مشاهده می­‌شد گالری با رویکرد «ارتباط­‌های هنری» تلاش کرده است با برپایی نمایشگاه‌­های مختلف، هنرمندان و بازدیدکنندگان متفاوتی را به محل خود جذب کند. این نوع رویکرد تا سال­‌های آخر انجام کار در گالری ادامه داشته است و در زمان فعالیت؛ گالری کلاسیک (1368 تا 1391)، به ویژه در سال­‌های نخست پاسخ بسیار مناسبی به نیازهای هنری اصفهان بود. در عین حال این گالری از طریق ارائه آثار و بازدید آن­ها به «توسعه هنر»، «تغییر نگرش فرهنگی» و هم زمان با توسعه­‌ی اقتصادی رویکرد خود را پیش می­‌برد. نگاهی به نمایشگاه­‌های برگزار شده در گالری کلاسیک، قریب به اتفاق بر بالاترین کیفیت عمومی هنری در اصفهان، تاثیر مستقیمی داشته است. از دیدگاه «معرفی هنر ایران» گالری کلاسیک در طول فعالیت خود، تنها به برگزاری و فروش آثار نمی‌­پرداخت. این گالری با شرکت در نمایشگاه‌­های خارج از اصفهان و خارج از کشور و ارائه آثار هنرمندان اصفهان و ایران به معرفی هنر این کشور می­‌پرداخت.مروری بر فعالیت‌های هنری گالری کلاسیک اصفهان

گالری با برگزاری 235 نمایشگاه  با آماری برابر با گالری‌­های تهران کار خود را به پایان رساند. 178 نمایشگاه انفرادی و 57 نمایشگاه گروهی، بیان کننده‌­ی سازمان­دهی تخصصی است. معرفی هنرمند و نشان دادن ویژگی­‌های فردی آثار، از اهمیت بیشتری برای گالری برخوردار بود. این مفهوم برای اصفهان و موقعیت تاریخی برگزاری نمایشگاه‌­ها، امری ویژه محسوب می­‌شد. فعالیت گالری کلاسیک بین سال‌­های (1374 تا 1386) نسبت به سال­‌های دیگر، از بیش­ترین تنوع برخوردار بوده است. اوج فعالیت گالری، با بیش­ترین تعداد نمایشگاه در سال (1374) است، که به مرور کم می‌­شود. تعطیلی و توقف نمایشگاه در سال (1387) و جابجایی از نیاصرم به فرشچیان، توان گالری را به گونه­‌ای می­‌گیرد که هرگز با وجود تلاش مرتضی بخردی به روزهای اوج خود نزدیک نشد و در سال 1391 کار گالری به اتمام رسید اما دستاوردهای این گالری هم چنان برای هنر ایران و اصفهان باقی مانده است.

[1]- متن فوق برگرفته از کاتالوگ نمایشگاه «مروری بر فعالیت‌های هنری گالری کلاسیک اصفهان» در موزه هنرهای معاصر اصفهان می‌باشد.

نویسنده