چیستی خلاقیت و جایگاه آن در کودکی

چیستی خلاقیت و جایگاه آن در کودکی
پرونده نقش خلاقیت در آموزش | قسمت اول
مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم نازیلا پاکیاری


خلاقیت در کودکان

خلاقیت در معنای عام، به‌مثابه‌ی ابزاری برای زندگی بهتر در نظر گرفته می‌شود؛ اما خلاقیت چیست؟ آیا خلاقیت آموختنی است؟ خلاق‌بودن را باید از کجا آموخت؟ عمل خلاقه چگونه رخ می‌دهد؟ آیا هنر در این میان می‌تواند نقشی داشته باشد؟

در مورد چیستی خلاقیت باید گفت: «خلاقیت شکلی از فعالیت است که به‌صورت خودجوش اتفاق می‌افتد.» این موضوع تنها به کودکان محدود نیست و شامل بزرگسالان نیز می‌شود؛ اما دلیل تأکید بر خلاقیت در حوزه‌ی کودکان به واسطه‌ی آزادی و ذهن بدون پیش‌فرض است؛ و این‌که ذهن‌ آنان را به امری جز آن‌چه کنجکاوی‌اش را برمی‌انگیزد، مشغول نمی‌‌دارد و در نسبت خلاقیت برای بزرگسالان، واژه‌ی کودک درون استفاده می‌شود؛ و این‌که خلاقیت منشئی آزادگونه و بدون محدودیت مثل ذهنیت کودکان دارد. آلبرت اینشتين مي‌گويد: «من داراي استعداد و قريحه‌ی خاصي نيستم؛ تنها حس كنجكاوي شديدی دارم.»

خلاقیت و آموزش هنر به کودکان
تصویر سازی هنرجویان کودک و نوجوان موسسه بهار ایده

خلاقیت، موضوعی کهن است که پیشینه‌ی آن به انسان‌های اولیه باز می‌گردد؛ چراکه آن‌ها به واسطه‌ی بستری که در آن زندگی می‌کردند باید با همه‌چیز مواجه می‌شدند تا بتوانند راهی برای حل مسأله‌هایشان پیدا کنند؛ چون هیچ موضوع ازپیش‌تعیین‌شده‌ای برای او وجود نداشته است؛ مشاهده و كنجكاوي شديد، آنان را به حل مسأله مي‌رساند و در واقع می‌توان گفت: خلاقیت هم‌طراز حل مسأله است؛ پس دو مؤلفه دارد: ١. كاري متفاوت و معني‌دار و ٢. رسيدن به هدفی مفيد و جذاب.

خلاقیت و آموزش هنر به کودکان
تصویر سازی هنرجویان کودک و نوجوان موسسه بهار ایده

افراد خلاق، قدرت حل مسأله‌ی بسیار بالایی دارند؛ در نتیجه انعطاف‌پذیر می‌شوند و این توانایی را دارند که بگویند همه‌ی مسائل حل‌شدنی ا‌ست و پیوسته راه‌حلی وجود دارد؛ پس در رويارويي با واقعيات زندگي كنشي راه‌گشا را در پیش می‌گیرند؛ خلاقیت به این معناست که بتوانم آن‌چه در درون من نهفته است را كشف كنم؛ بنابراين پرورش خلاقيت، يعني فرآيندي هيجان‌انگيز كه با كشف و شهود، دستاوردي منحصربه‌فرد را به نمايش مي‌گذارد؛ اما باید توجه داشت که هرچه میزان دریافت کودک از داده‌ها و اطلاعاتی که در ارتباط با سن خودش نیست بیشتر باشد، کمتر فرصت شناخت خود را می‌یابد. ما باید سعی کنیم بستری فراهم کنیم که کودک خودش را بشناسد و وظیفه‌ی ماست محیط و اطراف را از هرآن‌چه لازم است، غنی کنیم تا کودک بتواند آن‌چه لازم دارد را جست‌وجو كند و با تجربه به نتیجه‌ی دل‌خواه برسد؛ پس جست‌وجوگري و مشاهده‌گري دو امر مهم در فرآيند خلاقيت است.

خلاقیت در کودکان

در مورد هدایت‌گری باید گفت رویکرد اصلی ما باید خودشناسی باشد؛ چراکه در مرحله‌ی نخست، کودک در حال آشناشدن با دنیای اطراف و رویدادهای در حال اتفاق است؛ پس باید بستری فراهم شود که شناخت در آن صورت گیرد و آزادانه و در چهارچوب خاصی نباشد؛ در نتیجه محیطی که برای این گروه سنی تدارک دیده می‌شود، بسیار حائز اهمیت است. از ویژگی‌های این محیط، نخست آن است که در آن کودکان با ابزارهای روزمره، آن‌چه دائماً می‌بینند و می‌خواهند نسبت به آن شناخت پیدا کنند، سروکار داشته باشند. در واقع ابتدا این محیط است که آگاهی را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد؛ بنابراين نيازمند محيطي شاد و غني هم به لحاظ ابزار و هم به لحاظ ارزش‌هاست؛ اما پس از آن هدایتگر كودك را در جهت موضوعاتي كه در حال تجربه است، هدايت مي‌كند تا به شناخت كامل برسد.

خلاقیت و آموزش هنر به کودکان
تصویر سازی هنرجویان کودک و نوجوان موسسه بهار ایده

نکته‌ی مهم بعدی این است که دخل و تصرفی در ایده و فکر او نکنیم، چون می‌خواهیم این امکان را فراهم کنیم که کودک خودش در فضا به نتیجه برسد و در نتیجه تجربه‌ای کامل و هم‌زمان احساس خوبی به دست بیاورد؛ هم‌چنین هدایت کودکان باید تک‌به‌تک و با شناخت صورت پذیرد، چون هر کودکی نگاهش به زندگی و پیرامونش متفاوت است و ایده‌ها و افکاری که در سر دارد و نحوه‌ی برخوردش با اطراف در نسبت با کودکی دیگر منحصربه‌فرد است. وظیفه‌ی هدایتگر در مورد پرورش خلاقیت این است که بتواند فضا و موقعیتی ایجاد کند که به این بخش منحصربه‌فرد از ذهن کودکان خدشه‌ای وارد نگردد؛ حتی اگر بعدها وارد مناسبات و سیستمی شد که قوانین و مناسبات خودش را دارد، بتوانند توانایی‌های خودش را ارائه دهد و گفت‌وگو کند؛ در واقع وظیفه‌ی اصلی ما به‌تثبیت‌رساندن آن توانایی‌ است که ذاتاً در درون کودک وجود دارد که در هر بستر و سیستمی قرار گیرد، به‌واسطه‌ی تقویت آن قوه، میزان تأثیر‌پذیری منفی را تا حد امکان کاهش دهد.

به‌طور خلاصه می‌توان گفت: فرآيند خلاقيت برابر است با مشاهده، تجربه و جست‌وجوگري به‌علاوه‌ی مهارت و انگيزه‌ی دروني.

این پرونده ادامه دارد … 

در قسمت‌های بعد این پرونده را دنبال کنید.

قسمت دوم: چگونه پرورش خلاقیت، تحول ایجاد می‌کند؟

قسمت سوم: هوش هیجانی و شناخت خود

قسمت چهارم: هدایت‌گری در روند رشد خلاقیت

مطالب مرتبط:

گفتگو با نازیلا پاکیاری مدیر آموزشگاه بهار ایده

نمایشگاهی با رویکرد متفاوت به هنر کودک و نوجوان

هوش درون فردی و معنای صلح|یادداشتی پیرامون نمایشگاه نقاشی خروس زری پیرهن پری آموزشگاه بهار ایده

نویسنده