زمین نگاری نو و چشم اندازهای پیش رو

نقدی بر نمایشگاه چشم اندازهای پیش رو گالری راه ابریشم

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم مریم روشن‌فکر

زمین نگاری نو از گونه‌های مهم عکاسی پس از دهه ۱۹۶۰ است، زمانی که عکاسی متوجه شد باید جایی میانه‌ی عکاسی خبری و منظره نگاری کلاسیک بایستد. عکاسان شروع کردند به جستجوی تاثیرات انسان بر سیاره‌‌اش، آنان به ثبت تصاویر جهان نو پرداختند.
این جهانی بود مملو از ماشین‌ها، ساختمان‌ها، جاده‌ها و تاثیرات حضور انسان در جهانی که در آن طبیعت در کنار یا در حاشیه واقع می‌شد. آنان نام این نوع عکاسی را نئوتوپوگرافی به معنای زمین نگاری نو، گذاشتند. به واقع در این گونه عکاسی مانند عکاسی طبیعت به صورت کلاسیک انسان حضور ندارد بلکه ردپای او بر جهان زیسته‌اش که اینک به بخش جدایی ناپذیر این سیاره تبدیل شده در عکس‌ها دیده می‌شود.
در ایران عکاسی و عکاسان بسیاری به خصوص در چند سال اخیر به عکاسی زمین نگاری نو پرداخته‌اند از بین این عکاسان مهدی وثوق‌نیا کسی است که اگر نه تمام اما بیشتر آثار عکاسی خود را در این گونه ارائه داده است بنابراین قرارگیری او در جایگاه هنربان نمایشگاه حاضر منطقی و درست به نظر می‌رسد و این که او اینک در گالری راه ابریشم40 عکاس را گرد هم آورده و آثارشان را در کنار هم قرار داده و موجب شده کارنامه جالبی از عکاسی زمین نگاری ایران پیش چشم ما قرار گیرد. هرچند جای اسامی مهمی در این نمایشگاه خالیست علی الخصوص افرادی که در سال‌های اخیر فعالیت‌های جالب و معناداری را در این حوزه عکاسی از خود نشان داده‌اند.
همانطور که وثوق نیا در بیانیه نیز گفته است این نمایشگاه سعی دارد هم کارنامه‌ی باشد بر عکاسی زمین نگاری نو در ایران و هم سندی باشد بر گوشه‌های به سرعت در حال تغییر در این بخش از زمین. رویکرد او به واقع رویکردی دغدغه‌مند از جنسی است که هر ایرانی را می‌تواند به شدت متاثر کند. زیرا سرعت تغییرات آنچنان بالاست که به سختی می‌توان کوچه، خیابان و منظره‌ای را در دو سال متفاوت به یک سان به یاد آورد.
این چرخه توسعه به سرعت حافظه دیداری ما را از جهان اطراف‌مان می‌بلعد و گردآوری مجموعه‌ای این چنین سند از دست رفتن و یادگاری برای دیدنی‌هایی است که ممکن است به زودی از چشم ما حذف شوند.
اما مسئله دیگر که پرداختن و گردآوری عکاسانی است که در این گونه به عکاسی می‌پردازند، بستری را برای مقایسه آثار آنان فراهم می‌کند.

ما در این نمایشگاه با چند نگاه مختلف مواجهیم و عکاسانی را می‌بینیم که هر یک رفتاری متفاوت را از خود بروز دادند. اما رفتارهای قالب که در این نمایشگاه قابل بررسی است مربوط است به دو نگاه یک فرمالیستی و دو مستند نگارانه، در نوع اول عکاس مجذوب تصاویر پیش روی‌اش شده است. و توجه به مبانی فرم و تصویر، در اثر خود را نشان می‌دهند به عنوان مثال کنار هم گذاشتن بافت‌ها و ترکیب‌بندی جالب سطوح و عناصر درون قاب. این نگاه حاصل چالشی است پیرامون علاقه‌مندی به آنچه در فرم دیده می‌شود با وجوه اخلاقی رویداد یا تخریب حاصل شده در منظره. در این نگاه عکاس آنچه می‌بیند را فارق از قضاوت زیست محیطی قرار می‌دهد که خود نشانگر رویکردی طنز آمیز است و این سوال را برمی‌انگیزد که آیا ما به راستی از دیدن چنین مناظری چه احساسی داریم؟ آیا لزوماً منزجر و نگران می‌شویم؟ یا به سادگی از دیدن آن حتی ممکن است احساس لذتی فرمال به ما دست دهد؟
نگاه دیگر، نگاه مستند‌نگارانه است، در این رویکرد عکاس بیشتر در پی بیرون کشیدن و نمایش تناقضاتی است که منجر به تخریب و از دست رفتن طبیعت می‌شوند، باید خاطرنشان کرد لحن این تصاویر نیز می‌تواند همانند آثار گروه اول طعنه‌آمیز و دارای طنزی تلخ باشد و یا همانند عکاسان ددپن فاقد هرگونه احساسی به نظر برسد، که صرفا به توصیف پرداخته و قضاوت را برعهده مخاطب می‌گذارند.
در این میان جای انواع مفهومی‌تر این نوع عکاسی در این نمایشگاه خالیست. در حالیکه برخی از عکاسانی که از مدت‌ها پیش به عکاسی زمین نگاری نو می‌پرداختند در سال‌های اخیر آثار خود را بیشتر به سمت بیان‌های چند‌رسانه‌ای برده‌اند و نتایج خوبی نیز از آن حاصل شده که می‌تواند مسیر جدیدی برای این نوع عکاسی بگشاید. زیرا هرچند از اهمیت موضوع و ارزش پرداختن به آن کاسته نشده اما رویکرد‌های تصویری و بیانی نسبت به آن نیازمند عمیق‌تر شدن است. همانگونه که از آثار این نمایشگاه نیز پیداست شباهت‌ها و تکرارها در آثار عکاسان مختلف حاکی از آن است که لحن برخاسته از تجربه زیسته و نگاه شخصی، دارد جای خود را به علاقه همه‌گیر شده عمومی و فرو افتادن در سطحی شدن عمیق دغدغه‌های رسانه‌ای می‌دهد.
هنربان این نمایشگاه در ذیل عنوان، گزاره تأملی بر دگردیسی منظره را آورده که این نشانگر نگاه اصلی و بنیادی در نیت به جمع‌آوری و ثبت آن چیزی است که پس از این منظره نامیده خواهد شد. همچنین عنوان اصلی نمایشگاه مناظر پیش رو به گونه‌ای انتخاب شده که معنای کلمه پیش بر گذشته دلالت کند یعنی مناظری که اینک می‌بینید پیش از این لحظه وجود داشته و شاید اینک دیگر اثری از آن بر جای نمانده باشد. هم چنین سندی باشد از مناظر موجود که بعدها بتوان میزان تغییرات عمومی منظره در این اقلیم را با مقیاس آن سنجید.
طبیعتاً دغدغه محیط زیست، آلودگی و تخریبِ زیست‌بوم، فاصله گرفتن از طبیعت بکر، دستکاری در زیستگاه و تاثیر انسان بر منطقه سکونتش و رفتار او با محیط پیرامونش از موضوعات عمده‌ای است که در این نمایشگاه به تصویر درآمده و اگر قرار است به سمت آینده بهتری پیش برویم نشر و ادامه این آثار در کنار عمیق‌تر کردن و پرداخت به بستر نظری می‌تواند مفید باشد و از افتادن در دام تکرارها جلوگیری کند.

نقدهای دیگر به همین قلم:

زمین نگاری نو و چشم اندازهای پیش رو

زمین نگاری نو و چشم اندازهای پیش رو

نقدی بر نمایشگاه چشم اندازهای پیش رو گالری راه ابریشم

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم مریم روشن‌فکر

نویسنده

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ