هنرمند: تخریب‌گر یا سازنده؟

پرونده‌ی هنرمند، تخریب‌گر یا سازنده؟

قسمت اول: ماجرای هنرمند گرسنه

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم سارا اوسطی

با مقدمه‌ای از: مونا شهریاری

مقدمه:

ماجرای خورده شدن موز ۱۲۰ هزار دلاری اثر یک هنرمند، توسط هنرمندی دیگر، چنان موج خبری گسترده‌ای ایجاد کرده که تا حدودی، شکاف میان عامه‌ی مردم و هنر معاصر دنیا را کم می‌کند. بازتاب خبری چنین اتفاقاتی در میان اخبار عمومی روز دنیا، آن هم در روزگاری که موضوعات اقتصادی سوژه‌ی مکالمات روزمره‌ی اکثر مردم است، گاهی فضای مناسبی برای پرداختن به هنر و نقش هنرمند در کنش‌مندی یا واکنش نسبت به حال و اوضاع جامعه، ایجاد می‌کند‌. در این موردِ به خصوص، نکته‌ی جالب توجه این است که اکثر مردم خیلی بر اینکه یک موز به عنوان اثر هنری ارائه شده و توسط هنرمند دیگری خورده شده تمرکزی ندارند، اما اینکه چرا یک موزِ چسب خورده نه تنها ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار دلار قیمت دارد، بلکه به این ارقام خرید و فروش هم می‌شود، علامت سوال بزرگی است که مردم در پی پاسخ به آن هستند. حال هر گروهی بسته به میزان سرمایه‌های اقتصادی، فرهنگی و علمی طبقه‌ی خود بر مسند قضاوت نشسته و  از دیوانگی و جنون تا حماقت و رقابت، برای هنرمند و جامعه‌ی هنری حکم صادر می‌کنند.

در این پرونده به بهانه‌ی این رویداد، به معرفی چند تن از هنرمندانی می‌پردازیم که نه تنها عامه‌ی مردم، بلکه جامعه‌ی تخصصی هنر نیز به نقش تخریب یا سازندگی آفرینش آثار آن‌ها با دیده‌ای موشکافانه‌تر می‌نگرند.

آرت بازل 2019 که در ساحل میامی برگزار شد، نسخه‌اي از آرت‌فر بزرگ سوییس است که در فاصله‌ي زیادي از کوه‌هاي آلپ، در فلوریداي آفتابی برپا شد. احتمالا به دلیل اینکه در این بازه‌ي زمانی از سال، بازل براي خرید و فروش آثار هنري زیادي سرد است! این جابجاییِ سورئال این معنی را نیز تداعی می‌کند که افراد پولدار از سرتاسر دنیا براي خرید کالایی لوکس، مانند پرندگان مهاجر، به نقطه‌اي از زمین سفر می‌کنند.

در این رویداد هنري، اثري از ماریزیو کاتلان (هنرمندي که به اثر توالت طلاي مسروقه مشهور است) به چشم می‌خورد که توجه رسانه‌ها را بسیار به خود جلب کرده. این اثر، موزي واقعی است که توسط یک تکه نوار چسب خاکستري‌رنگ به دیوار نصب شده است. موزي که در این میان، پیش از هر چیزي ماهیت یک اثر هنري را به خود گرفته بود. موزی به نام کمدین!

در پایانِ هفته، بعد از آن که این اثر با قیمت 120000 دلار به فروش رفت، هنرمندي به نام “دیوید داتونا” به صف علاقه‌مندان سلفی گرفتن با این موز پیوست، و پس از آن که نوبت به او رسید، نوار چسب را جدا کرده و موز را خورد!

دیوید داتونا هنرمندي گرجستانی‌الاصل است که در نیویورك کار و زندگی می‌کند و به خلق آثار هنري می‌پردازد. وي براي مجموعه‌ي  “Viewpoint of Millions” شناخته شده است که معناي هویت فرهنگی را از هر نظر بررسی می‌کند.

دیوید داتونا در سال 1974 در تفلیس گرجستان زاده شد و نقاشی را پس از مهاجرت به نیویورک آغاز کرد. داتونا هنرمندی خودآموخته است که آثارش مسیر جدیدی را در انتزاع پیش گرفته‌اند. وی با استفاده از یک پالت رنگیِ محدود و شکل‌هایی ساده، آثاری پویا و مفهومی را خلق کرده است.

داتونا در مشهورترین آثارش به نام مجموعه‌ی “Viewpoint of Millions”، از تکنیکی استفاده کرده که در آن، تعداد زیادی از لنزهای چشمی را بر روی یک صفحه‌ی بزرگ از کلاژ عکس‌ها، مقالات روزنامه، برش مجلات و یا رنگ‌ها نصب می‌کند.

سطح لنزهای چشم، به نوعی کارِ زیرین را هم پنهان و هم آشکار می کنند، لنزها نمادی از هویت فردی، توهم، ادراک، قطعه قطعه شدن و اتحاد هستند. در این مجموعه، از پرتره‌ها، پرچم‌ها و نمادها استفاده شده است که می‌تواند تفسیری سیاسی، فرهنگی و تجاری داشته باشد.

داتونا پس از ماجرای موز آرت بازل در صفحه‌ی اینستاگرامش نوشت: من عاشق کار هنری ماریزیو کاتلان هستم. واقعا عاشق نصب آن به دیوار بودم. خیلی خوشمزه بود.

کار داتونا قطعا یک شوخی ساده نبود. او یکی از دو هنرمندیست که در زمان زنده بودنش در گالری ملی پرتره Smithsonian آثارش را به نمایش گذاشته است.

داتونا بعدا در مصاحبه‌ای در ارتباط با کاتلان و اثرش توضیح داد: “دوست دارم با کاتلان ملاقات کنم، فکر می‌کنم او یک نابغه است. این اثر سرشار از حس کمدی، سرگرمی، تراژدی و احساسات مختلف است. او این بازی را خیلی خوب انجام داده. من عاشق موز اندی وارهول هستم، ولی فکر می‌کنم کاتلان موز را در سطح دیگری قرار داده است.

آنچه که من به آن انتقاد دارم این است که یک موز 20 سِنت هزینه دارد. من فکر می‌کنم ایده‌ی خوبی است اگر در صورت رایگان بودن آن در موزه به نمایش دربیاید. اما وقتی آن را با قیمت 120 هزار دلار می‌فروشید! بعد تصمیم دارید نسخه‌ی دوم و سوم تهیه کنید و آن نسخه‌ی سوم 150 هزار دلار است! این احمقانه است و برای زندگی معاصر ما اصلا خوب نیست.

من طی سه سال گذشته به 67 کشور جهان سفر کرده‌ام و دیده‌ام که مردم چگونه زندگی می‌کنند. میلیون‌ها نفر بدون غذا می‌میرند. بعد او سه موز را به قیمت نیم میلیون دلار بر روی دیوار می‌گذارد؟!

من آنجا حدود 15-20 دقیقه فکر کردم که با این موز چه کاری می‌توانم انجام دهم؟ چگونه می‌توانم آن را به سطح دیگری برسانم؟ و چگونه این کار را با کمدی همراه کنم؟ بنابراین تصمیم گرفتم آن را بخورم که البته چیزی عمیق‌تر است.”

گزارش شده که این اثر هنری دارای گواهی است و مالکانِ آن می‌توانند موز را جایگزین کنند. پلیس برای حفاظت از موزِ جایگزین شده در محل برگزاری این نمایشگاه مستقر شد. اما بعد براي جلوگیري از حملات احتمالیِ بعدي،کمدین از نمایش خارج گردید!

مسئولین گالری ادعا کرده‌اند که هنرمند زمان زیادی را برای این موز و نحوه‌ی نصبش در گالری صرف کرده است و حتی پیش‌تر تصمیم داشته که آن را با رزین بسازد ولی بعد موز واقعی را برای نمایش انتخاب می‌کند.

هنوز کسی کاتلان را براي استخدامِ داتونا جهت خوردن اثر هنري‌اش محکوم نکرده است، همان طور که پیش‌تر افرادي مشکوك شده بودند به اینکه کاتلان فردي را براي دزدیدن توالت طلایی‌اش از کاخ بلنهایم درجنوب انگلستان استخدام کرده باشد…  سرنوشتِ این آثار هنري شباهت‌هایی باهم دارند. هرچند که طلا و موز به لحاظ ماهیتی باهم تفاوت دارند، ولی هر دوي آن ها به رنگ زرد هستند!

آثار کاتلان از برخی جنبه‌ها بسیار به یکدیگر شبیه هستند و او سالهاست که همین کار را به اشکال گوناگون می‌کند.

زمانی که دوشان اشیاء آماده مانند چشمه و یا پاروي برف را به معرض نمایش گذاشت، کسی گمان نمی‌کرد که آن‌ها داراي ارزش مادي زیادي باشند. نسخه‌هاي امروزيِ این جریان در موزه‌ها، سال‌ها پس از هنرِ دوشان به نمایش درمی‌آیند درحالیکه دوشان قهرمان هنر مفهومی باقی خواهد ماند.

در هر صورت گالري پروتین (محل برگزاري نمایش آرت بازل) معتقد بود که این ایده است که ارزشمند است نه موز! و هر حرکت معناداري، از جمله کسی که موز را می‌خورد ارزش افزوده‌اي براي آن است و کار داتونا خود نوعی پرفورمنس و هنری مفهومی بوده.

بیش از یک قرن از نمایش چشمه‌ي دوشان می‌گذرد اما همچنان دیدن یک توالت یا شیئی اینچنینی در گالري می‌تواند احساس همگان را برانگیزد.

منابع:

theguardian.com

datuna.com

artnet.com

dw.com

قسمت بعدی این پرونده را اینجا بخوانید:

پرونده‌ی هنرمند، تخریب‌گر یا سازنده | قسمت دوم: با پیکاسو شوخی نکن!