پرونده‌ی کیوریتینگ،هنربانی و باقی ماجرا…
قسمت اول: کیوریتور کیست؟
مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم سارا اوسطی
مقدمه:
در این نوشتار کوشیده شده تا ضمن آشنایی با واژه‌ی کیوریتور یا هنربان، و معرفی هنربانان جوان و فعالِ امروزی، به اهمیت این تخصص پرداخته شود. در فضای هنر امروز ایران، گه‌گاه به فراخوان‌هایی برمی‌خوریم که نام کیوریتور در آن‌ها به چشم می‌خورد اما در باطن، آن فرد تخصص کافی برای این کار را نداشته و صرفا روی سلیقه‌ی شخصی نمایشگاهی را جمع‌آوری کرده است. در این پرونده تلاش شده تا به اهمیتِ مطالعه و داشتن تسلط کافی روی مباحث تاریخ هنر، فلسفه، اقتصاد هنر، علمِ زیبایی‌شناسی و تجربه‌ی کافی در برگزاری نمایشگاه برای یک هنربان بپردازیم و ضمن معرفی هنربانان مشهور دنیا، با شیوه‌ی کار و زندگی آن‌ها بیشتر آشنا شویم.
هانس اولریش اوبریست (مشهورترین کیوریتور معاصر که در ادامه به معرفی او خواهیم پرداخت)، در کتاب شیوه‌های هنرگردانی[1] به ریشه‌های واژه‌ی کیوریتور پرداخته و در این باره می‌گوید: «ریشه لاتین کلمه «Curare» به معنی مراقبت کردن است. در رم باستان «Curatore» خادمِ شهری بود که وظایف پیش پا افتاده اما مهم و ضروری مثل نظارت بر تأسیسات عمومی، گرمابه و فاضلاب را برعهده داشت. در قرون وسطی که بُعد متافیزیکی انسان مورد تأکید قرار گرفت، «Curatus» به مثابه کشیشی بود که از روح انسان مراقبت می‌کرد. تا اواخر قرن هجدهم «Curator» معنای مراقبت از یک بخش موزه را پیدا کرد. در طول اعصار از این ریشه، انواع مختلف مراقبت استنباط شده، اما گونه‌ی معاصرش همان معنای نیای باستانی را دارد: کاشتن، عمل آوردن، هرس کردن و کمک به مردم برای آنکه زندگی و محیط مشترک‌شان را بهبود دهند.»
در برگردان فارسی این کلمه، به واژه‌هایی از قبیل هنربان، هنرگردان، نمایشگاه گردان و… بر می‌خوریم که هیچ‌کدام معنای جامع کیوریتور را در بر نمی‌گیرند و اساسا هر لغتِ ترجمه شده به گونه‌ای دست دوم محسوب شده و بخشی از بار معنایی خود را از دست می‌دهد و این امری بدیهی است. لذا نیاز هست که برای واژه‌هایی با معناهای گسترده، توضیح و توصیفی به صورت پانویس یا جداگانه آورده شود.
با توجه به اینکه تخصص کیوریتینگ چندین دهه است که در هنر غرب به صورت جدی تدریس و تحصیل می‌شود و پیش از آن نیز چهار نسل از کیوریتورها در فرهنگ غربی حضور موثر داشته‌اند، در کشور ما امری نوپا و تازه است و نیاز به بومی‌سازی این مهارت با توجه به نیازهای روز جامعه به شدت احساس می‌شود به گونه‌ای که کارکردهای لازم را در فرهنگ و هنر ما ایجاد نماید. به لحاظ لغوی نیز میان واژه‌های پدید آمده و گوناگون، واژه‌ی هنربان کامل‌ترین و نزدیک‌ترین معنا را به کیوریتور در حوزه‌ی هنر داراست.
لغت هنربان به دلیل وجود پسوند «بان» معنای جامع‌تری را از منظر محافظت کردن، نگهداری کردن و تصمیم گیری‌کردن شامل می‌شود و به لحاظ معنایی به واژه‌ی اصلی نزدیک‌تر است، حال آنکه واژه‌هایی مانند هنرگردان و نمایشگاه‌گردان، خاصه به اجرا و گردانندگی یک ماجرا یا ایونت اشاره کرده و به سایر وظایف کیوریتور اشاره‌ای نمی‌کنند. هنربان در واقع واژه‌ای است که به فراخور شاکله‌ی فرهنگی ما ابداع شده و تا حدودی ابعاد معنایی کیوریتور را می‌رساند.
به صورت عمومی کیوریتور به شخصی اطلاق می‌شود که مجموعه‌ای از داده‌ها را مدیریت، نظارت، دسته‌بندی و جمع‌آوری نماید و در حوزه‌ی هنر، کیوریتور یا هنربان با مجموعه‌ای از آثار هنری (که ممکن است مدرن و یا تاریخی باشند) در ارتباط است که بنا بر تخصص و تسلطش بر تاریخ هنر و مباحث نظری، نمایشگاهی را ترتیب داده و تفکرِ پشت آن را به صورت استیتمنت، کاتالوگ و یا کتاب در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. دخیل کردن سلیقه‌ی شخصی در این امر جایی ندارد و یک هنربان می‌بایست حتی برای محل نصب یک اثر نیز دلایل جامع و علمی داشته باشد. برای یک هنربان، داشتن مطالعات جامع مرتبط با هنر نیازی اساسی است که در گزینش و تفسیر آثار برای تاثیرگذاریِ بهتر روی مخاطب کمک شایانی خواهد کرد. پس هنربانی نه بر اساس ذوق و سلیقه، بلکه بر پایهی نظریات و پژوهش‌های مستمر و داشتن شناخت کافی از هنرمندان شکل می‌گیرد و چه بسا یک پروژه‌ی هنربانی سال‌ها به طول انجامد.
کیوریتور به مثابه مولف:
در ادامه به معرفی یکی از کیوریتورهای آکادمیک و پژوهش‌محور می‌پردازیم و به تجربه‌های علمی او اشاره خواهیم کرد.
دکتر پل اونیلدکتر پل اونیل[2]، کیوریتور، هنرمند، نویسنده و آموزگار ایرلندی است. وی از سپتامبر 2017 به عنوان مدیر هنری پابلیکز[3] معرفی شد. پابلیکز موسسه‌ا‌ی برای امور کیوریتینگ و فضای برگزاری رویداد است، دارای کتابخانه‌ا‌ی اختصاصی و یک فضای مطالعه در والیلای[4] هلسینکی[5]. پابلیکز به عنوان سرآغازی برای هنرهای معاصر در سال 2013 در هلسینکی تاسیس شد. موسسه‌ی پابلیکز با روح تعهد به تفكر انتقادی اجتماعی، هنر معاصر و همگانی بودن به کارش ادامه می‌دهد.
پل اونیل بین سال‌های 2013 تا 2017، مدیر برنامه‌ی تحصیلات تکمیلی برای مطالعات کیوریتوریال (CCS) در کالج بارد[6] بود. او به طور گسترده به عنوان یکی از مهم‌ترین کیوریتورهای پژوهش محور و محقق برجسته‌ی کیوریتوریال، هنرهای عمومی و تاریخچه‌ی نمایشگاه‌ها شناخته می شود. اونیل در طی بیست سالِ گذشته دارای چندین موقعیت و جایگاه علمی- پژوهشی بوده و در بسیاری از برنامه‌های مربوط به هنرهای تجسمی و کیوریتوریال در اروپا و به خصوص انگلیس تدریس کرده است. وی در بیش از شصت پروژه‌ی کیوریتوریال در سراسر جهان همكاری كرده. به عنوان مثال در سال 2016 پروژه‌ای تحت عنوان We are the (Epi)center در نیویورک راه اندازی کرد و یا اخیرا ویرایش کتاب Curating After the Global; Roadmaps to the Present را با همکاری تیمی به پایان رساند.
کتاب “فرهنگ کیوریتینگ و کیوریت فرهنگ‌ها[7]” نوشته‌ی پل اونیل، کوششی است بر تجزیه و تحلیل اهمیت حضور کیوریتور به عنوان مولف در تولیدات فرهنگی که کیوریتورها را به عنوان عوامل تولید ارزش در تاریخ نمایشگاه‌ها و همچنین تعیین کننده‌ی نمایشگاه‌های خلاقانه معرفی می‌کند.
محور اصلی این بحث بر تغییر از تقدم(برتری) هنرمند به کیوریتور در اواخر دهه‌ی 1980 متمرکز است که اونیل با تغییر در درک نقش کیوریتور آن را اینگونه مشخص می‌کند: کیوریتورها دیگر محافظان مجموعه‌های نهادها نیستند. کیوریتورها مولفان منتقدی هستند که به شکل جدی روی مسائل علمی و عملی برگزاری نمایشگاه کار می‌کنند.
در قسمت بعدی این پرونده به فعالیت‌های هنربانان جوان و معرفی آن‌ها بیشتر خواهیم پرداخت.
پی‌نوشت:
[1] نشر حرفه هنرمند
[2] Paul O’Neill
[3] PUBLICS
[4] Vallila
[5] Helsinki
[6] Bard College
[7] The Culture of Curating and the Curating of Culture(s)
تمام قسمت‌های این پرونده را اینجا بخوانید:
قسمت پنجم: سایمون کَستتس، کیوریتور جوان از تجربیاتش در این زمینه می‌گوید
قسمت چهارم: اِچ.یو.او و جهانِ هنرِ معاصر
مطالب مرتبط:
پرونده‌ی درس‌هایی برای هنربانان
پرونده‌های دیگر به همین قلم را اینجا دنبال کنید:
پرونده هنرمند؛ تخریب‌گر یا سازنده؟
قسمت سوم: چه کسی خرابکارتر است؟
قسمت چهارم: کاغذ پاره‌های میلیون دلاری
پرونده آثار هنری تاثیرگذار:
ده اثر هنری تاثیرگذار بر هنر معاصر | بخش اول
ده اثر هنری تاثیرگذار بر هنر معاصر | بخش دوم
ده اثر هنری تاثیرگذار بر هنر معاصر | بخش سوم و پایانی
