موزه در قرون وسطی
خلاصه کتاب مبانی موزه داری |قسمت چهارم
انتشارات سمت | دکتر یوسف منصورزاده، ابوالقاسم حاتمی
مجله هنرهای تجسمی آوام: تلخیص آزاده حاج اسفندیاری
این دوره از زمان سقوط امپراطوری روم در سال 476 میلادی آغاز شد و تا کشف قاره‌ی آمریکا در سال 1492 میلادی ادامه داشت. رکودی که در این دوره دیده می‌شود شامل زمینه‌های مختلف علمی و هنری بود و نه‌تنها توجهی به موزه نمی‌شد بلکه آثار هنری مربوط به عصر پیش از مسیحیت نیز به‌عنوان یک ثواب دینی نابود می‌شدند. در این زمان دیرها و صومعه‌ها به‌جای مراکز علمی فعال بودند. در سال 1100 میلادی تعداد دیرها به 543 رسیده بود. دستگاه کلیسا نیز جلوی تولید علم و هنر را گرفته بود و علم و هنر را به انحصار خود درآورده بود. در این زمان علم و فلسفه جنبه‌ی ذهنی و ماورای طبیعی پیدا کردند و از عینیت‌گرایی دور شدند؛ در چنین شرایطی آثار هنری با موضوعات مذهبی در انحصار کلیسا درآمدند و خبری از موزه نیز نبود.
در تفکر این عصر انسان جایگاهی در تاریخ ندارد و تاریخ پیشاپیش به‌سان چیزی که پیشتر و به دست خداوند مقدر و از طریق مکاشفه از قبل برای انسان تعیین شده است. در اندیشه‌ی قرون وسطی، تقابل میان نیت عینی خداوند و نیت ذهنی انسان ناگزیر به این اندیشه می‌انجامد که نیات انسان هیچ نقشی در مسیر تاریخ ندارد و تنها سرشت مینوی قوه‌ی تعیین‌کننده‌ی آن است.
ویل دورانت درباره‌ی تاریخ‌نویسی در قرون وسطی می‌نویسد که عقاید مسلم و ایمان مردم قرون وسطی مانع از رشد تاریخ‌نگاری شد، افراد تصور می‌کردند که منشأ و سرنوشت جهان و آدمی را می‌دانند و تاری از افسانه بر گرد هر واقعه‌ای می‌تنیدند؛ به همین سبب تقریباً تاریخ در چهاردیواری وقایع‌نامه‌های دیرها محصور شد. تاریخ در قالب اساطیر در قدیسان و قهرمانان محصور گردید و دیگر انگیزه‌ای برای کشف تاریخ واقعی باقی نماند. پس درنتیجه همه‌چیز جنبه‌های ذهنی و ایدئالیستی به خود گرفت، فرهنگ انسانی در جامعه مغفول ماند و موزه دیگر مفهومی نداشت.
گذشته در نگاه اسلام
گذشته و توجه به آن در متون اسلامی بیش از هر چیز موردتوجه قرارگرفته است. بسیاری از سوره-های قرآن همنام پیامبران و به‌عنوان سازندگان تاریخ است. بخش اعظم آیات قرآن درباره‌ی سرنوشت ملت‌هایی است که زمانی ظهور کرده و بعد از مدتی منقرض‌شده‌اند. در آیاتی مردم را به مطالعه تمدن‌های گذشته تشویق می‌کند؛ مانند آیه‌ی 137 از سوره‌ی آل‌عمران: قد خلت من قبلکم سنن فسیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبه المکذبین، پیش از شما سنت‌هایی بوده است پس بر روی زمین بگردید و بنگرید عاقبتت کذب کنندگان را.
این آیه از اقوامی خبر می‌دهد که در گذشته زیسته‌اند و از کسانی بودند که رسالت پیامبران را تکذیب کردند و از بین رفتند و آثاری از آن‌ها مانده است و دستور می‌دهد که درباره‌ی آن‌ها مطالعه نمایید. نگرش قرآن در این آیه و آیات مشابه توجه به گذشته و مطالعه درباره‌ی سرنوشت آن‌ها است. هدف قرآن از بیان این مطالب آگاهی دادن از سرنوشت نامطلوب گذشتگان به‌منظور ساختن حال مطلوب مسلمانان است. قرآن در این‌گونه آیات ساختن حال و آینده‌ی مطلوب را بر عهده‌ی مردم می‌گذارد.
تمامی این مطالب نشان می‌دهند که گذشته بهترین منبع برای ساختن حال و آینده‌ی مطلوب برای هر جامعه‌ای است. این سخنان نشان می‌دهند که بامطالعه‌ی افکار و رفتار گذشتگان می‌توان از زندگی آنان سود فراوان برد و کسی که تاریخ گذشتگان را می‌خواند گویی با آن‌ها زندگی کرده است. این سخنان به‌نوعی در جهت تأیید موزه و موزه‌داری نیز هست. اگر مسلمانان به این کلمات توجه بیشتر و عمیق‌تری می‌کردند و به تأسیس موزه روی می‌آوردند، تجربه‌های خوب گذشتگان را به نسل‌های بعدی انتقال می‌دادند و درنتیجه حال و آینده‌ی بهتری می‌داشتند. اگر بااین‌همه سخنان ارزشمند در متون اسلامی، موزه‌ای در تمدن اسلامی شکل نگرفت به دلیل فقدان پیشینه‌ی تاریخی بود.
قسمت‌های قبلی را اینجا بخوانید:
خلاصه کتاب مبانی موزه داری | قسمت اول
خلاصه کتاب مبانی موزه داری | قسمت دوم
خلاصه کتاب مبانی موزه داری | قسمت سوم
