درآمدی بر آنچه بر هنرمندان ایرانی در بازارهای بزرگ هنری می‌گذرد.
چهرهای که از یک هنرمند در اذهان عمومی از ابتدا تاکنون ترسیم شده، همواره چهره‌ی انسانی دردمند و تنگدست و شیدا بوده مگر اینکه هنرمند سفارشی و درباری و در خدمت پادشاه عصر خودش بوده است. قصه‌ی فقر وحشتناک ونگوگ، تنگدستی پل گوگن، زندگی دشوار روتکو و هزاران تمثیل دیگر مهر تاییدی بر این تصویر جا افتاده است اما چه می‌شود که در عصر حاضر هنرمند معاصر، کوسه شکم پر خود را در معتبرترین حراجیهای دنیا به ارزش ۱۲میلیون دلار معامله می‌کند؟
امروز شاهد این امر هستیم که هنرمند معاصر نه پس از مرگ و در انتهای عمر و حتی میانسالی، که در عنفوان جوانی در جهان دیده می‌شود و اثرش با قیمتهای هنگفت به فروش میرسد و این اتفاق چیزی نیست که دور از ما و در اروپا وامریکا اتفاق بیفتد، بلکه عده اندکی از هنرمندان معاصر ایرانی نیز در این گردونه قرار گرفته‌اند و آثارشان دیده می‌شود، به فروش میرود، جنجال برانگیز می‌شود و میلیونها دلار پول به گردش درمی‌آورد.
در این پرونده نهایت تلاش ممکن صورت گرفته تا نگاهی ارزشی به مساله‌ی حضور ایرانیان در حراجیها وجود نداشته باشد چراکه وقتی با اثر هنری به عنوان شی مورد معامله مواجه می‌شویم با وضعیت دشواری از جهت بررسی نوسانات قیمتی و بازار عرضه و تقاضا برخورد می‌کنیم که در اینجا تنها با استناد به آمارهای جمع‌آوری شده از نتایج رسمی اعلام شده در سایت حراج‌ها،کاتالوگهای حراج‌ها و قیمت پایه تخمین‌زده‌شده و اختلافش با قیمت نهایی هر حراجی، بر روند فروش چند هنرمند نام‌آشنای ایرانی در عرصه فروش جهانی بررسی‌هایی صورت گرفته است.
در نخستین بخش ازاین پرونده به بررسی و آنالیز اقتصادی وضعیت فروش آثار سهراب سپهری، فرهاد مشیری و افشین پیرهاشمی پرداخته شده است.
تهیه و گردآوری: فاطمه کمالی
[one_third]سهراب سپهری
شاعر و نقاش نامی ایران که رکورد فروش حراج تهران را شکست
سهراب سپهری نقاش و شاعر نامی ایران متولد ۱۳۰۷ و درگذشته در سال ۱۳۵۹ است .در سالهای اخیر پس از گذشت چهار دهه از مرگ سپهری جنجالی ترین واقعه حراج هنری ایران به نام وی رقم خورد و نام وی را تحت عنوان رکورد دار حراج تهران بر سر زبان ها انداخت در حراجی سال ۱۳۹۴ تهران اثر سهراب سپهری که بین یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان تا یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان قیمت گذاری شده بود با رقم دو میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان چکش خورد و به فروش رفت.ولی این اولین حضور آثار سپهری در حراجی ها نبود و سپهری پیش از آن سابقه فروش های بزرگ در حراجی های بین المللی را نیز داشته است. ازین‌رو در اینجا به روند فروش آثار سپهری و حضور وی در حراج های بین المللی می‌پردازیم.
نخستین حضور سپهری را در عرصه ی حراجی ها میتوان حراج اکتبر ۲۰۰۷ کریستیز دوبی دانست. اثری بدون عنوان از سپهری در این حراجی با قیمت پایه ۳۵٫۰۰۰ -۵۰٫۰۰۰ دلار شرکت کرد و با قیمت ۷۹٫۰۰۰ دلار چکش خورد.
پس از آن در بونمز دوبی ۲۰۰۸ تابلوی Kashan سپهری با قیمت ۱۶۸٫۰۰۰ دلار به فروش رسید .همان سال یک طبیعت بی جان از سپهری با ۱۸٬۰۰۰-۲۵٫۰۰۰ دلار در کریستیز دوبی شرکت کرد و با جهش خوبی از قیمت پایه به قیمت ۶۷٫۰۰۰دلار معامله شد در همان حراجی یک منظره نیز از سپهری حضور داشت با قیمت تخمینی ۷۰٫۰۰۰- ۱۰٫۰۰۰ دلار که ۱۹۲٫۰۰۰دلار معامله شد .
پس از فروش های موفق آثار سپهری در بونمز و کریستیز دبی در سال ۲۰۰۸ اکتبر همان سال تابلوی (Always the Trees) سپهری در ساتبی لندن شرکت داده شد با قیمت پایه ۱۷۳٫۰۰۰ دلار که با قیمت ۲۱۰٫۰۰۰ دلار چکش خورد.
و در نهایت اکتبر ۲۰۰۸ اثری بدون عنوان از سری درختان سپهری در کریستیز دبی ۳۰۲٫۰۰۰دلار به فروش رفت و آپریل ۲۰۰۹ بدون عنوان دیگری از سری درختان سپهری باز هم در کریستیز دوبی به قیمت ۱۸۲٫۵۰۰ دلار به فروش رفت .
در اکتبر ۲۰۱۰ سه اثر بدون عنوان در ساتبی لندن از سپهری به حراج گذاشته شد که اولی به قیمت پایه ۲۱۰٫۰۰۰دلار ، به قیمت۱۷۶٫۰۰۰دلار به فروش رفت و دومی با قیمت پایه ۲۸۹٫۰۰۰ دلار ، به قیمت ۶۰۰٫۰۰۰ دلار و در نهات سومی با قیمت پایه ۲۸۹٫۰۰۰دلار ، به قیمت ۵۵۰٫۰۰۰دلار چکش خوردند.
اکتبر ۲۰۱۱ دواثر دیگر از سپهری در کریستیز دبی به حراج گذاشته شد و به قیمت های ۶۶۲٫۰۰۰دلار و ۲۶۶٫۰۰۰دلار به فروش رسید.
در سال ۱۳۹۱ یک اثر بدون عنوان از سپهری در حراجی تهران ۶۰٫۰۰۰دلار به حراج گذاشته شد که به قیمت ۶۲٫۰۰۰دلار به فروش رفت.
دواثر دیگر از سپهری، اکتبر ۲۰۱۲ در کریستیز دوبی با قیمت های ۲۶۶٫۵۰۰ و ۱۴۷٫۷۵۰ چکش خورد و فروخته شد.
پس از توجهی که در حراجی های بین المللی به خصوص حراجی های اروپایی و ساتبی لندن به سپهری شد حراجی نوپای تهران تمرکز خود را روی مانور به روی آثار سپهری معطوف کردو در سالهای ۱۳۹۳ و۱۳۹۴ چندین اثر از سپهری جزو بالاترین قیمت های چکش خورده در حراجی تهران بودند .
در حراجی تهران ۱۳۹۳ اثر بدون عنوان با قیمت پایه ۸۱٫۰۰۰ دلار به قیمت نهایی ۱۸۳٫۰۰۰دلار و اثر بدون عنوان دیگری باقیمت تخمین زده ۱۱۴٫۰۰۰دلار به قیمت ۲۲۸٫۰۰۰دلار به فروش رسیدند.
بعد از حراجی تهران ۱۳۹۳ در مارچ ۲۰۱۴ کاری بدون عنوان با قیمت پایه ۸۰٫۰۰۰ دلار در کریستیز دبی شرکت داده شد که در نهایت به قیمت ۱۳۵٫۰۰۰دلار به فروش رسید.
می ۲۰۱۴ حراجی جنجال برانگیز ۱۳۹۴ تهران برگزار شد که دو تابلوی رکورد دار سپهری با قیمت های ۶۰۰٫۰۰۰دلار و ۹۱۲٫۰۰۰ دلار در آن معامله شدند.
بعد از واقعه مهم حراجی تهران سپهری افت قیمت چندانی نداشته و تمام آثار وی چه در کریستیز دوبی چه در ساتبی لندن و چه در بونمز نیواستریت با قیمت هایی در بازه ۱۰٫۰۰۰دلار تا ۴۰۰٫۰۰۰ دلار به فروش رسیدند.
آخرین اثر به حراج گذاشته شده از سپهری در مارچ ۲۰۱۶ در کریستیز دوبی ۲۲۷٫۰۰۰ دلار چکش خورد.
چیزی که در نمودار فروش آثار سهراب سپهری دیده می‌شود این است که آثار سپهری با وجود اینکه همواره در حراجی های عربی کریستیز و بونمز دوبی حضور داشته اند و با میانگین قیمتی ۲۰۰٫۰۰۰ تا ۳۰۰٫۰۰۰ دلار به فروش رفته اند .هربار که در حراج ساتبی لندن و یا حراجی تهران حضور داشته اند جهش قیمتی داشته و با قیمت های نیم میلیون دلار و نزدیک یک میلیون دلار چکش خورده اند و این خود نکته ای قابل تامل است چرا که ما در بررسی هنرمندان معاصر زنده و جوان، شاهد عکس این قضیه بوده ایم .
[/one_third][one_third]فرهاد مشیری
بررسی ریز فروش گرانقیمت ترین نقاش ایران
فرهاد مشیری نقاش ایرانی متولد سال ۱۳۴۲ ساکن نیویورک در عین گمنامی برای عامه‌ی مردم، چهرهای جنجالی در محافل هنری ایران محسوب می‌شود، چراکه لقب گرانترین نقاش ایرانی را با خود به دوش می‌کشد. این یادداشت گزارش مختصری است بر آنچه در تاریخ فروش مشیری، روند فروش آثار و حضور وی در حراجیهای بین‌المللی گذشته است.
نخستین حضور فرهاد مشیری در حراجهای بین‌المللی با تابلوی «نقشه ایران ۱» به کریستیز دوبی در سال ۲۰۰۶ بازمی‌گردد که با قیمت پایه ۶٫۰۰۰دلار وارد حراجی شد و در نهایت با قیمت ۴۸٫۰۰۰دلار به فرش رسید و مشیری توانست توجه مجموعه‌داران را به سوی خود جلب کند به شکلی که در کریستیز دوبی سال ۲۰۰۷با اثر «الله‌اکبر» با قیمت پایه ۱۸٫۰۰۰-۲۴٫۰۰۰دلار ظاهر شد، یعنی چیزی حدود ۴ برابر قیمت پایه «نقشه ایران ۱» و در نهایت این اثر با قیمت ۱۰۲٫۰۰۰دلار به فروش رسید و این تازه آغاز جهش قیمتهای آثار فرهاد مشیری در عرصه بین المللی بود .
اکتبر همان سال مشیری با تابلوی «یک دنیا» با قیمت پایه ۶۰٫۰۰۰-۸۰٫۰۰۰ وارد کریستیز دوبی شد و مجموعه داران مشتاق و به‌وجدآمده این بار اثر مشیری را ده برابر ارزش تخمین‌زده‌شده و به قیمت ۶۰۱٫۰۰۰ دلار خریداری کردند که این امر زمینه‌ساز اتفاق شگفت‌انگیز حراج بونمز شد که در آن یک اثر ایرانی توانست به قیمت ۱٫۰۴۸٫۰۰۰دلار به فروش برسد.
تابلوی «عشق» مشیری در حراجی سال ۲۰۰۸ بونمز با قیمت تخمین‌زده شده ۱۴۷٫۰۰۰به حراج گذاشته شد و در نهایت به قیمت ۱٫۰۴۸٫۰۰۰ به فروش رسید یعنی گرانقیمت‌ترین تابلوی حراجی . در اکثر رسانه‌ها تابلوی «باغ مخفی» مشیری به قیمت ۹۸۶٫۰۰۰ دلار که در کریستیز ۲۰۱۲ به حراج گذاشته شد به عنوان گرانترین اثر وی معرفی شد ولی نباید فراموش کنیم که مشیری اثر «عشق» ۱٫۰۴۸٫۰۰۰ دلاری را در کارنامه خود دارد .
بعد از فروش موفقیت‌انگیز «عشق» چند اثر از مشیری با قیمتهای متوسط در ساتبی لندن به فروش رسید که جهش چندانی از قیمت پایه نداشتند تا جایی که مشیری در سال ۲۰۰۹ اثری تحت عنوان «۹۷۴۱۰۱» به ساتبی لندن عرضه کرد که با قیمت پیش‌بینی‌شده ی ۶۰٫۰۰۰-۸۰٫۰۰۰ دلار و قیمت نهایی ۵۸٫۸۵۰ به فروش رفت چیزی یعنی حدود هزار دلار کمتر از کف پیش‌بینی شده و این بداقبالی در دو حراجی بعدی ساتبی لندن نیز همراه وی بود و دو اثر ارائه‌شده توسط مشیری به فروش نرفتند و بعد از آن نیز چند اثرش با قیمتهای متوسط در ساتبی دوحه به فروش رسید تا اینکه در کریستیز سال ۲۰۱۰ «فرش پرنده» مشیری با اقبال خوبی مواجه شد و با جهشی قریب به ۳۰۰٫۰۰۰ دلار به قیمت ۵۴۲٫۵۰۰دلار به فروش رفت .
از آن پس مشیری از جهت فروش در وضعیت باثباتی قرار گرفت و کارهایش با قیمتهایی کمی بیشتر از قیمت پایه به فروش رسیدند .
البته او در این مدت همچنان در ساتبی و کریستیز اروپا و بونمز نیواستریت مورد توجه چندانی قرار نمی‌گرفت و بیشتر در کریستیز دوبی و ساتبی دوحه موفق به فروش آثارش میشد.
این روند یکنواخت فروش آثار مشیری تا کریستیز سال ۲۰۱۲ و اتفاق پرسروصدای «باغ مخفی» ادامه داشت. در ماه اکتبر سال ۲۰۱۲ «باغ مخفی» فرهاد مشیری با قیمت پایه ۳۰،۰۰۰ – ۵۰،۰۰۰ دلار وارد کریستیز دوبی شد و با قیمت ۹۸۷,۷۵۰ دلار چکش خورد.
در می سال ۲۰۱۴ «الله طلایی» مشیری با قیمت پایه ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال معادل ۶۵,۴۶۶ دلار در حراجی تهران حضور یافت که به قیمت ۱۱۷,۸۴۰ دلار به فروش رفت و باعث گردش ۳,۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال در جریان حراجی تهران سال ۱۳۹۳ شد.
هرچند بعد از مشیری هنرمندان دیگری مثل «حسین زنده رودی» با اثر«چارباغ» و «محمد احصایی» با آثار نقاشیخط در حراج کریستیز به رقمی بالاتر از یک میلیون دلار برای فروش آثارشان دست یافتند اما فرهاد مشیری که در همه دوره های حراج کریستیز حضور فعالی دارد همچنان به عنوان گرانترین و پردرآمدترین نقاش خاورمیانه در حراجی های معروف دنیا به خصوص حراجی های عربی شناخته می شود.
نکته قابل توجه در بررسی نمودار فروش مشیری این است که مشیری پس از هربار جهش قیمتی در حراجیهای خاورمیانه مانند کریستیز و بونمز دوبی وارد حراجی های اروپایی و با نوعی شکست قیمتی مواجه شده است البته تحلیل این نکته تنها با توجه به قیمتهای به فروش رفته چندان دقیق نیست چراکه ما در اینجا با اثری هنری مواجه هستیم نه کالاهایی با قیمت و ارزش مشخص؛ اما نکته قابل استناد این است که فاصله بین قیمتهای پیش بینی شده با قیمت فروش رفته در حراجی های عربی بسیار زیاد بوده و آثار با تفاوت بسیاری بالاتری از قیمت پایه چکش خورده اند این در حالی است که در حراجی های ساتبی لندن و بونمز نیو بند استریت و نیویورک آثار در بهترین حالت با تفاوت اندکی از کف فروش می روند و در بسیاری از موارد آثار فروش نرفته یا حتی کمتر از قیمت پیش بینی شده چکش خورده اند.
[/one_third][one_third_last]افشین پیرهاشمیجوان ترین هنرمند گرانقیمت ایرانی
افشین پیرهاشمی نقاش ایرانی متولد ۱۳۵۳ هنرمند نام‌آشنایی در عرصه فروش و حضور در حراجیهای بین‌المللی است و در طول سالهای گذشته نام او تحت عنوان هنرمندی که توانسته جای خود را در حراجیهای بین‌المللی به‌خصوص حراجهای عربی به‌خوبی باز کند، بسیار شنیده شده است ولی اکنون نام پیرهاشمی کمرنگ‌تر شده و دیگر شاهد فروش جنجالی آثار او نیستیم. این یادداشت گزارش مختصری‌است از آنچه بر پیرهاشمی در حراجیها گذشته است.
اولین حضور پیرهاشمی در عرصه بین‌المللی در سال ۲۰۰۷ با اثری تحت عنوان«Memory»؛ خاطره در آرتکالچر بریست پاریس بازمی‌گردد که با قیمت پایه ۸٫۳۳۰ – ۱۱٫۱۰۷ دلار به حراج گذاشته شد و در نهایت با قیمت ۱۰٫۳۲۳ دلار به فروش رفت. در اکتبر همان سال پیرهاشمی با اثری با عنوان«Those Four Days» با قیمت تخمین زده شده ۱۸٫۰۰۰ – ۱۲٫۰۰۰ دلار در کریستیز دوبی حضور یافت که با قیمت ۶۱٫۰۰۰ دلار چکش خورد.
در سال ۲۰۰۸ پیرهاشمی با «Dreams» از مجموعه قصههای «هزارویک شب» در بونمز دوبی شرکت کرد و این اثر به قیمت ۲۶,۴۰۰ دلار به فروش رفت.
پس از این سه فروش موفقیت‌آمیز، فرصت شرکت مداوم در کریستیز دوبی و دیگر حراجیها برای پیرهاشمی پدید آمد. در آوریل سال ۲۰۰۹ پیرهاشمی اثری از سری X خود را در کریستیز دوبی با قیمت تخمین‌زده‌شده۶۰۰۰۰ – ۴۰۰۰۰ دلار نمایش داد که با جهش خوبی با قیمت ۱۲.۲۵۰۰ دلار چکش خورد.
پس از آن پیرهاشمی دوبار در حراجیهای اروپایی بونمز نیو بند استریت و کریستیز پاریس شرکت کرد که درآمد حاصل از فروش آثارش در این دو حراجی بالاتر از حد انتظار، ولی در سطح پایینتری از درآمد کریستیز دوبی بودند. اثر بدون عنوان در حراجی بونمز با قیمت ۵۱۰۰۰ دلار و اثر «Sans titre» در کریستیز پاریس با قیمت ۲۱,۲۵۰ دلار به فروش رفتند.
در اکتبر سال ۲۰۰۹ پیرهاشمی با اثری تحت عنوان «The Love Wine» «شراب عشق» در کریستیز دوبی شرکت کرد که قیمت پیشنهادی این اثر ۴۰،۰۰۰ دلار بود که با ۱۰۰،۰۰۰ دلار جهش به قیمت ۱۴۰،۰۰۰ دلار فروش رفت و زمینه‌ساز فروش نیم میلیونی پیرهاشمی در کریستیز ۲۰۱۰ شد.
در آوریل سال ۲۰۱۰ جنجالی‌ترین فروش پیرهاشمی در کریستیز دوبی رقم خورد؛ اثری تحت عنوان «Rapture» با قیمت پایه ۵۰،۰۰۰ دلار وارد حراجی و درنهایت بیش از ده برابر ارزش تخمینی به قیمت ۵۵۴،۵۰۰ دلار معامله شد.
پیرهاشمی بلافاصله پس از کریستیز دوبی در بونمز نیویورک شرکت کرد و اثری تحت عنوان «Key Job» را با ارزش پایه ۱۲٫۰۰۰ دلار و قیمت نهایی ۴۸٫۸۰۰ دلار به فروش رسانید.
پیرهاشمی بعد از فروش نیم میلیون دلاری خود در کریستیز دوبی دیگر فروش بحث‌برانگیزی نداشت. او در چند حراجی اروپایی و امریکایی شرکت کرد و با قیمتهایی نزدیک به قیمت پیش‌بینی شده و رقمهایی زیر صدهزار دلار موفق شد آثارش را به فروش برساند.
پیر هاشمی در سال ۱۳۹۱ نیز با دو اثر با نامهای «Lover in Peace» با قیمت پایه ۲۵۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال معادل ۸,۱۷۷ دلار و TheEnd» «Of The Time با قیمت پایه ۳۵۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال معادل ۱۱,۴۴۸ دلار در حراجی تهران شرکت کرد که اولی به قیمت ۴۶۰،۰۰۰،۰۰۰ معادل ۱۵٫۰۴۶دلار و دومی به قیمت ۶۵۰،۰۰۰،۰۰۰ معادل ۲۱٫۲۶۱ دلار به فروش رفت.
در حراجی سال بعد تهران پیرهاشمی «Jeanne d’Arc» را با قیمت پایه ۸۰۰,۰۰۰,۰۰۰ریال توانست به قیمت ۹۵۰,۰۰,۰۰۰ معادل ۳۱,۰۷۴ دلار بفروشد و در حراجی تهران ۱۳۹۳ اثر بدون عنوان را با قیمت کف ۶۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال و قیمت نهایی ۸۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال معادل ۲۶,۱۶۸ دلار فروخت.
در تمامی این مدت شاهد فروش اعجاب‌انگیزی از پیرهاشمی نبودیم تا اینکه در مارس سال ۲۰۱۶ اثری بدون عنوان از پیرهاشمی در کریستیز دوبی به قیمت ۱۰۰،۰۰۰ دلار خریداری شد. در همان حراجی اثر بدون عنوان دیگری نیز به ارزش ۳۲،۵۰۰ دلار معامله شد.
همانطور که در نمودار فروش آثار افشین پیرهاشمی مشاهده می کنید فروش نیم میلیون دلاری پیرهاشمی یک جهش بود که تنها یکبار در کارنامه وی رخ داده آنهم در کریستیز دوبی و دیگر شاهد چنین رخدادی در حراجی‌هایش نیستیم و بدون در نظر گرفتن اثرrepture میانگین قیمتهای پیرهاشمی پایینتر از ۱۰۰،۰۰۰دلار بوده که باز هم میتوان به این نکته اشاره کرد که تمامی فروشهای نزدیک به صد هزار دلار و گرانقیمت وی در کریستیز دوبی محقق شده است. اینکه چه عاملی موجب شد در سال ۲۰۱۰ یک اثر پیرهاشمی با چنین قیمتی در کریستیز دوبی به فروش برود، جای بحث و بررسی دارد که در این مقال نمی‌گنجد.البته باز هم جا دارد خاطر نشان کنیم که بررسی فروش آثار یک هنرمند و قیمت هایش به مثابه بررسی ارزش هنری کارهای وی نیست و تنها یک بررسی آماری در حوزه اقتصاد هنر است.
ادامه دارد…
[/one_third_last]
