از سپیده‌دمان تا غروب انتزاع | نقدی بر نمایشگاه حبیب فرج‌آبادی

گالری اعتماد

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم حافظ روحانی

حبیب فرج‌آبادی در نمایشگاه اخیرش در پی انتزاع است و نه انتزاع کردن تصویری برآمده از طبیعت یا واقعیت عینی بیرونی. این کم‌و‌بیش همان مفهومی است که کلارا فیمن، از نشریه‌ی وال‌استریت اینترنشنال بر آثار حبیب فرج‌آبادی نوشته و بر دیوار اعتماد ثبت شده است: «این آثار به معنای خود انتزاعی تنها از واقعیت‌ها یا تصاویری نیست که ما را احاطه کرده، بلکه این خود انتزاع است، کاری که از ابتدا با یک انگیزه‌ی ناخودآگاه شکل گرفته است…». این اشاره علاوه بر این‌که قرار است راهنمای ما در تماشای آثار این هنرمند باشد که در عین‌حال آثار او را به یک شاخه‌ی برجسته و بزرگ از هنر انتزاعی متصل می‌کند. پس علاوه بر جلوه‌ی بصری آثارش که تا حدی یادآور شکلی از انتزاع است که در سال‌های پس از جنگ دوم در ایالات متحده‌ی آمریکا نضج گرفته و رشد کرد، نوشته‌ی این منتقد آمریکایی بر آثار هم لاجرم ما را به آن سنت و جریان هنری وصل می‌کند. نام‌هایی از جریان موسوم به مکتب نیویورک و انتزاع پسانقاشانه به ذهن متبادر می‌شوند؛ از آرشیل گورکی گرفته تا هانس هارتونگ یا حتی خوان میرو، و از این منظر می‌توان گفت که فرج‌آبادی کوشیده تا فارغ از آموزه‌هایی چون هنر بومی یا لحن و زبان ایرانی کار کند. از این منظر هم او به جریان جهانی انتزاع نزدیک می‌شود، جایی که مفهوم انتزاع، منتزع از مفاهیم ملی‌گرایی و یا عناصر بومی، یک‌سره به یک زبان جهانی وصل می‌شود که شعار، سودا و آرمان مدرنیست‌ها بود. پس از این جنبه‌ها به نظر می‌رسد با هنرمندی طرفیم که به دور از جریانات اصلی هنر معاصر هم‌چنان به یک سنت قدیمی‌تر وفادار مانده است.

با این‌حال به همان نسبت که آثار او – بنا به گفته‌ی فیمن – «از ابتدا با یک انگیزه‌ی ناخودآگاه…» شکل گرفته‌اند، می‌توان رد پای جریانات هنری فراوانی را در آثارش جستجو کرد. این نکته را می‌توان در اشکال مختلف کار هنری فرج‌آبادی دید که در دو طبقه‌ی اعتماد به نمایش درآمده‌اند؛ از آثار رهاتر بر روی بوم‌های بزرگ تا آثار متمرکزترش بر روی مقوا که تکرار هاشورهای رنگی هستند. تفاوت به نسبت واضحی میان این دو شکل تصویرگری از آثار فرج‌آبادی به چشم می‌خورد که هر کدام انگار ریشه در یک جریان متفاوت دارند. پس به نظر می‌رسد که آن‌چه هنرمند نمایش داده، بیش از آن‌که ناشی از یک خودانگیختگی یا آن‌چنان که فیمن گفته، «انگیزه‌ی ناخودآگاه» باشد ادای دین به اشکال و جریانات مختلف هنر انتزاعی است. از این‌رو بیش از آن‌که ما شاهد آثاری باشیم که با «انگیزه‌ی ناخودآگاه» تولید یا ناشی از خودانگیختگی نقاش باشند، شاهد ارجاعات هنرمند به سبک‌ها، شیوه‌ها و اشکال گوناگون هنر انتزاعی هستیم. از این جهت به نظر می‌رسد که ما داریم مجموعه‌ای از ارجاعات را تماشا می‌کنیم و نه لزوماً آن‌چه خودانگیختگی یا آثاری با «انگیزه‌ی ناخودآگاه» خوانده می‌شود. پس آیا آن‌چه فرج‌آبادی به نمایش گذاشته به واقع حاصل «انگیزه‌های ناخودآگاه» است یا تداعی اشکال گوناگون هنر انتزاعی در سال‌های پس از جنگ دوم جهانی؟

با همه‌ی این‌ها، آثار فرج‌آبادی جلوه‌هایی از سلیقه‌ی بصری هنرمندی هستند که با دقت و ظرافت این آثار را ساخته است و حالا بیننده فرصت دارد تا از تنوع آن‌ها لذت ببرد. همین تنوع بصری نشان از توانایی اجرایی بالای او دارند که می‌تواند اشکال گوناگونی از آثار انتزاعی را بازآفرینی کند که هم شامل مجسمه می‌شود (که دو مجموعه‌ش در نمایشگاه اعتماد به نمایش درآمده) و هم شامل نقاشی که چند مجموعه‌ش را در دو طبقه‌ی اعتماد می‌بینیم. اما آیا آثار او مشخصاً بیان‌گر یک راه شخصی هستند؟ سخت بتوان به این سؤال پاسخ داد. به نظر می‌آید که فرج‌آبادی ترجیح داده تا ستایش‌گر هنرمندان برجسته‌ی انتزاعی و پیروی سنت‌ها و روش‌های آن‌ها باشد و از این جهت کم‌تر می‌توان راه و روش شخصی‌ش را در آثارش جست‌و‌جو کرد. انگار او آن‌چنان در بند اجرای آثار و ارجاع به نمونه‌های برجسته‌ی نقاشی انتزاعی پس از جنگ بوده که کم‌و‌بیش خودانگیختگی و «انگیزه‌ی ناخودآگاه» را رها کرده است و این موضوع به بهای کاهش اصالت آثارش تمام شده است.

آثار حبیب فرج‌آبادی فارغ از همه‌ی این‌ها هنرمندی خوش‌قریحه با تکنیکی ستایش‌برانگیز را نشان می‌دهند که با دقت و وسواس آثار هنری متعددی را تولید کرده است. از این جنبه به نظر می‌رسد که در آینده شاهد موفقیت‌های او خواهیم بود و شاید شاهد مسیری شخصی‌تر و راه و روشی خاص خودش. برای همه‌ی این‌ها باید به انتظار نشست و دید.

نقد نمایشگاه‌های قبل به قلم حافظ روحانی را اینجا بخوانید:

هنرمند/منتقد؛ هم این و هم آن

Posted: 15 مرداد ۰۳

هنرمند/منتقد | اثر چیست؟ معنای احتمالی آن چیست؟ به چه درد می‌خورد؟ در این روزهایی که عکس و عکاسی از من گریخته‌است یا من از آن فرار کرده‌ام چه چیز می‌تواند برایم بامعناتر/بی‌معناتر از دبیری بخش عکاسی یک مجلۀ هنری باشد. رنگ این روزها رنگ همه‌چیز را عوض کرده است. عکس برایم رنگ‌باخته‌است و می‌دانم به سبب همین رنگ‌عوض‌کردنش در لحظه است که این‌گونه دوستش می‌دارم.[…][۱] […] موضوع، خود عکاسی است همان‌گونه که چیزها خود عکس هستند. «من» هم تکه‌ای […]

۲ comments

مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر

Posted: 27 اسفند ۰۱

مسعود اسکندری خویی متولد ۲۳ آذر ۱۳۴۰ دانش آموخته عکاسی از دانشگاه هنر . فوق لیسانس عکاسی از دانشگاه هنرتهران و مستند نگاری از دانشگاه Ryerson کانادا (Master of Fine Arts in Documentary Media) . تدریس در گالری هنر همیلتون و دستیار خانم Pearl Van Geest هنرمند و مدرس نقاش کانادایی .

از سپیده‌دمان تا غروب انتزاع | نقدی بر نمایشگاه حبیب فرج‌آبادی

از سپیده‌دمان تا غروب انتزاع | نقدی بر نمایشگاه حبیب فرج‌آبادی

گالری اعتماد

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم حافظ روحانی

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ