یادی از ثریا قزل ایاغ بانوی بی ادعای ادبیات کودک
به مناسبت درگذشت ایشان
مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم مریم روشن‌فکر
این یک دلنوشته است، یادبودی برای روزهای دور و استادی که به من بسیار آموخت و اینک به خاکش می سپاریم. در این روزها که جهان تب‌دار و بیمار است و در حال جدالی سخت با آنچه خود به بار آورده.
ثریا قزل ایاغ در ۱۳۲۲ در تهران متولد شد، در دوره‌ای که ایران از اشغال نیروهای متفقین رنج می برد و آبستن تحولاتی بزرگ بود او استاد ادبیات کودک، کتابدار، مترجم و پژوهش‌گر حوزه ادبیات کودکان بود.
به گفته خودش کودکی را با همه شریط سخت دوران، با شادی و در دامان پدر و مادری مهربان سپری کرد و آن را سرمایه‌ای می‌دانست برای ورودش به حوزه ادبیات کودک: « وارد شدنم به عرصه ادبیات کودکان، شاید ناخودآگاه سهیم کردن کودکان در لذتی باشد که خود در کودکی از آن بهره برده‌ام، شادی خواندن…»
او تحصیلات خود را تا مقطع کارشناسی در ایران گذراند و با مدرک علوم اجتماعی و ارتباطات از دانشگاه تهران به امریکا رفت و در آنجا مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته کتابداری با تاکید بر کتابخانه ها و ادبیات کودک از دانشگاه پی بادی[۱] تنسی دریافت کرد . سپس به ایران بازگشت و از ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۱ به عنوان عضو هیئت علمی رشته کتابداری در دانشگاه تهران به تدریس مشغول بود. او از بعد از انقلاب و از سال ۱۳۵۷ با شورای کتاب کودک همکاری می کرد و در سال‌های اوایل دهه هشتاد بود که من او را ابتدا از طریق شورای کتاب و سپس در دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر به عنوان استاد درس ادبیات کودک ملاقات کردم. استادی صبور و دقیق که توجه مرا به دنیای کودکی بازگرداند و اهمیت ادبیات کودک را به همه ما یادآوری کرد.
ثریا قزل ایاغ استادی متدیک و روشمند بود و همچنین کودکی را به درستی می‌شناخت و برای آن ارزش قائل بود، او به ما یاد داد که کودکان چگونه می‌توانند با دریافت اندکی توجه و آموزش به دنیای شگفت‌انگیز کتاب وارد شوند تا با پشتوانه آن بتوانند جهان را بسازند، جهانی که در پس ما در حال آمدن است و روزی پیش روی ما قرار می‌گیرد. او که عمر خود را در تالیف و تولید همین کارماده برای کودکی آیندگانش سپری کرده بود، نوشته‌های خود را تنها برای قفسه‌های کتابخانه‌ها رها نکرده بود، بلکه هم در آموزش و هم در اجرا در تلاش بود تا به آن جامه عمل بپوشاند. او در دوران پربار زندگیش دست‌اندرکار ساخت کتابخانه‌های بسیاری برای دور افتاده‌ترین شهرا و روستاهای ایران بود و همچنین جمع‌آوری کننده لالایی‌ها، بازی و قصه‌های خانگی کودکان این سرزمین.
از او ۱۴ جلد کتاب در حوزه های تالیف، ترجمه و پژوهش و دهها مقاله و مصاحبه در آموزش ادبیات کودک و کتاب و کتابخوانی برای کودک به جای مانده، برخی از این کتاب‌ها تنها منابع دانشگاهی موجود فارسی در این زمینه هستند و می‌توان گفت ذهن متمرکز و روشمند و پیوستار کاری خانم قزل‌ایاغ که در این آثار به خوبی متجلی است، او را به یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین منابع در حوزه تعلیم و تربیت و پرورش کودکان تبدیل می‌کند. استادی بی‌ادعا و بی سرو صدا که از خود چنین کارنامه پرباری بر جای گذاشت به امید اینکه ما بتوانیم برای سرمایه‌های ارزشمند این سرزمین بستری بالنده فراهم آوریم. روحش شاد، امیدش مستدام و یادش گرامی.
از جمله مهم‌ترین کتابهای او عبارتند از:
- ادبیات کودکان و ترویج خواندن
- قصه گویی و نمایش خلاق
- خواندن با کودک از تولد تا سه سالگی
- لالایی ها و ترانه های نوازشی
پی‌نوشت:
من سالها افتخار دوستی و همکاری با این بانوی بزرگوار داشتم. درس های زیادی ازاین انسان فرهیخته، فروتن، صادق و پرکار گرفتم . داغدار فقدانش هستم و متاسفم که در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران قدر سال‌های خدمات صادقانه و ارزشمند اورا ندانستند. جفای زیادی به این ستاره بی بدیل ادبیات کودکان رفت هرچند که تلاش شبانه روزیش را برای ارتقا فرهنگ و ادبیات کودکان ایران تا آخرین نفس ادامه داد.
پشت دوتای فلک راست شد از خرمی
تا چو‌تو فرزند زاد مادر ایام را
دریغ که دیگر در میان ما نیست
سپاس از توجه شما این فقدانی است برای جامعه فرهنگی ایران