نبرد ۲۰ دقیقهای میلیاردرها بر سر «پرتره الیزابت لیدرر» اثر گوستاو گلیمت
نیویورک در میانهی ماه نوامبر شاهد یکی از مهمترین رویدادهای هنری دهه اخیر بود؛ رویدادی که نهتنها نام ساتبیز را دوباره در صدر اخبار بازار جهانی هنر قرار داد، بلکه مسیر تازهای برای تحلیل وضعیت اقتصاد هنر در یک دورهی پرنوسان ترسیم کرد.
نخستین حراج بزرگ ساتبیز در ساختمان جدید خود ــ در محل پیشین موزه ویتنی ــ با مجموعهای از آثار کلاسیک، مدرن و معاصر برگزار شد و مجموع فروش آن تنها در دو شب به بیش از ۷۰۰ میلیون دلار رسید؛ عددی که در ادامه هفته پیشبینی میشود به بیش از یک میلیارد دلار افزایش یابد. اما نقطهی اوج این شبها بیتردید فروش پرترهی نادر «الیزابت لیدرر» اثر گوستاو کلیمت بود؛ تابلویی که با قیمت خیرهکنندهی ۲۳۶.۴ میلیون دلار، رکورد گرانترین اثر هنر مدرن تاریخ حراجها را شکست و به گرانترین اثر فروختهشده در تاریخ ساتبیز تبدیل شد.
پرترهای که از میان آتش تاریخ برخاست
«پرتره الیزابت لیدرر» تنها یکی از دو پرترهی تمامقد گوستاو کلیمت است که هنوز در مالکیت خصوصی قرار دارد. این تابلو در سال ۱۹۱۶ خلق شده و از مجموعهی خانوادگی لئونارد ای. لاودر به حراج راه یافت؛ مجموعهای تکمالک که بسیاری از کارشناسان آن را یکی از مهمترین گردآوریهای خصوصی هنر مدرن اروپا در آمریکا میدانند. آنچه این اثر را فراتر از یک نقاشی ارزشمند قرار میدهد، داستانی است که سرگذشتش را با تاریخ سیاسی اروپا درهم تنیده است. در خلال جنگ جهانی دوم، پرتره از سوختن جان سالم بهدر برد؛ در حالیکه بسیاری از آثار کلیمت که در همان دوران در قلعهی ایمندورف اتریش نگهداری میشدند، در آتشسوزی دههی ۴۰ میلادی نابود شدند.
اما سرنوشت این تابلو تنها در سطح میراث فرهنگی باقی نماند. روایتهای تاریخی نشان میدهد الیزابت لیدرر در دوران هولوکاست، برای حفظ جان خود از آزار نازیها، ادعا کرد دختر غیررسمی کلیمت است. دقت وسواسگونهی کلیمت در ساخت پرتره و شباهت چهرهی نقاشیشده به او، این ادعا را باورپذیر نشان داد و نقشی حیاتی در نجات جانش ایفا کرد. از این حیث، اثر نهفقط یک شاهکار هنری، بلکه سندی انسانی و تاریخی است؛ سندی که ارزش آن فراتر از ارقام بازار میرود.
نبرد ۲۰ دقیقهای میلیاردرها
این شاهکار کمیاب برای نخستینبار در تاریخ خود پا به میدان یک حراج عمومی گذاشت و رقابت شدیدی را میان خریداران تلفنی و حاضران در سالن رقم زد. حراج ۲۰ دقیقه ادامه داشت؛ زمانی طولانی در مقیاس حراجهای سطح بالا، و نشانهای از تقاضای جدی بازار برای آثار کمیاب. نهایتاً خریدار ناشناس که از طریق تماس تلفنی در رقابت شرکت میکرد، پیشنهاد نهایی را ثبت کرد و اثر با رقم ۲۳۶.۴ میلیون دلار چکش خورد.
این فروش رکورد قبلی هنر مدرن – اثر «مرلین مونرو» اثر اندی وارهول که در سال ۲۰۲۲ با ۱۹۵ میلیون دلار فروخته شد – را با فاصلهای چشمگیر پشت سر گذاشت. برای ساتبیز نیز این رقم یک رکورد مطلق بود: هیچ اثری در تاریخ ۲۸۰ ساله این خانهی حراج با چنین مبلغی فروخته نشده بود.
حراجی که فقط کلیمت نبود
اگرچه کلیمت ستارهی اصلی شب بود، اما فروشهای برجسته دیگری نیز جایگاه خود را تثبیت کردند. دو اثر دیگر از کلیمت نیز در همان شب بهترتیب با قیمتهای ۷۵ میلیون دلار و ۶۱ میلیون دلار به فروش رسیدند؛ رقمی که نشان داد نام کلیمت همچنان یکی از امنترین داراییهای بازار هنر است.
بازار هنر مدرن اروپایی نیز با شور و استقبال روبهرو شد. مجسمهی «La Serpentine» اثر ماتیس بالاتر از برآورد ابتدایی به فروش رفت و تابلوی «Sankthansnatt» از ادوارد مونک در محدودهی پیشبینیشده چکش خورد. حضور این آثار نشان داد مجموعهی لادر، عامل اصلی و تعیینکنندهی موفقیت شب بود و بخش قابلتوجهی از فروش را به خود اختصاص داد.
جدال معاصرها: باسکیا، براون و توالت طلایی کاتلان
در ادامه هفته، بخش آثار معاصر نیز فروشهای درخور توجهی را ثبت کرد. یک اثر از ژان میشل باسکیا با قیمت ۴۸.۳ میلیون دلار هدایتکنندهی حراج دوم بود. همچنین سسلی براون، نقاش برجسته بریتانیایی، رکورد شخصی خود را با فروش ۹.۸ میلیون دلاری شکست. با این حال، همه چیز مطابق انتظار پیش نرفت؛ آثار کری جیمز مارشال و بارکلی هندریکس ــ دو نام مهم هنر معاصر آفریقایی-آمریکایی ــ بدون فروش باقی ماندند. این شکاف نشان داد که گرچه بازار برای آثار شاخص همچنان پرقدرت است، اما در زیر پوست ماجرا همچنان تمایل بازار به گزینش و احتیاط دیده میشود.
یکی از بحثبرانگیزترین فروشهای شب، توالت تمامطلای ۱۸ عیار اثر موریتسیو کاتلان بود؛ هنرمندی که پیشتر موز چسبیده به دیوار را بهعنوان «هنر» به دنیا معرفی کرده بود و باز هم با یک پیشنهاد طنزآمیز به نظریهی هنر و دنیای تجملگرایی طعنه زد. این اثر با ۱۲.۱ میلیون دلار فروخته شد و صف طولانی بازدیدکنندگان برای دیدنش، آن را به پدیدهی رسانهای شب تبدیل کرد.
ساختمان جدید ساتبیز؛ انتقالی که نمادین بود
حراجهای امسال، نخستین مزایدههای ساتبیز در مکان جدیدش بودند: ساختمان سابق موزهی ویتنی، که بعدتر بخشی از مجموعهی معاصر موزهی متروپولیتن شده بود. انتقال به این بنا نهفقط یک جابهجایی فیزیکی، بلکه یک حرکت نمادین برای تثبیت حضور عمومی ساتبیز در قلب «Museum Mile» نیویورک محسوب میشود؛ منطقهای که تراکم مؤسسات فرهنگی در آن از هر جای دیگر آمریکا بیشتر است.
این تغییر مکان در زمانی حساس رخ داد؛ بازار جهانی هنر طی سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ با کاهش فروش مواجه شده بود، چندین گالری بزرگ رفتار تجاری خود را تغییر داده یا تعطیل کرده بودند و نوسانات اقتصادی، قدرت خرید بسیاری از کلکسیونرها را تحتتأثیر قرار داده بود. با این حال، فروش چشمگیر ساتبیز و همچنین عملکرد موفق حراج دو بخشی کریستی ــ با مجموع فروش ۶۹۰ میلیون دلار و فروشی ۶۲ میلیوندلاری برای یک اثر مارک روتکو ــ نشان میدهد که بازار در حال تجربهی یک بازگشت تدریجی است.
پیشبینی آینده: بازاری که دوباره نفس میکشد
برآورد میشود فروشهای هفتگی ساتبیز در نهایت از مرز یک میلیارد دلار عبور کند. این آمار نشاندهندهی ترکیب پیچیدهای از عوامل است: تقاضای متمرکز برای آثار کمیاب کلاسیک، حضور پررنگ خریداران آسیایی و خاورمیانهای، و تمایل سرمایهگذاران به تبدیل سرمایه نقدی به داراییهای فرهنگی قابلاتکا. کارشناسان معتقدند هرچند بازار هنوز کاملاً باثبات نشده، اما واکنش بیدرنگ خریداران به آثار شاخص ــ مانند کلیمت، مونک، باسکیا و ماتیس ــ نشانهای از بازگشت اعتماد است.
در روزهای آینده، یکی از مطرحترین آثار فریدا کالو به مزایده گذاشته خواهد شد؛ اثری که برخی آن را شانس اصلی شکستن رکورد گرانترین اثر فروختهشده توسط یک هنرمند زن میدانند. اگر این اتفاق رخ دهد، هفتهی حراجهای نیویورک را باید یکی از تأثیرگذارترین دورههای بازار هنر در دهه اخیر دانست.
جمعبندی
حراجهای پاییزی ساتبیز نیویورک نهفقط از حیث ارقام، بلکه بهلحاظ پیام اقتصادی و فرهنگی اهمیت استثنایی داشتند. فروش تاریخی تابلوی «پرتره الیزابت لیدرر» نشان داد که آثار کمیاب با پشتوانهی تاریخی همچنان توانایی ایجاد موج در بازار را دارند. ترکیب هنر، تاریخ، حافظه جمعی و سرمایهگذاری در این حراج بار دیگر تأیید کرد که بازار هنر نه یک فعالیت صرفاً اقتصادی، بلکه عرصهای عمیقتر، پیچیدهتر و چندلایه است؛ عرصهای که در آن گذشته، حال و آینده در یک قاب به تصویر کشیده میشوند.
کتاب های نشر آوام سرا :
یادداشتهایی بر نقاشیهای پایان قرن جلد دوم
یادداشتهایی بر نقاشیهای پایان قرن | جلد اول
رونق؛ پولهای زیاد، ابر دیلرها و صعود هنر معاصر
