جان برجر | چرا به حیوانات نگاه میکنیم؟
فصل اول کتاب «درباره نگریستن» با عنوان «چرا به حیوانات نگاه میکنیم؟» متنی کوتاه اما ژرف و تأثیرگذار از جان برجر است که نقطهی عزیمت کتاب را از نقد هنر به تأملی انسانشناسانه و فلسفی گسترش میدهد. این فصل به جای تمرکز بر تصویر یا بازنمایی، بر رابطهی بنیادین میان انسان و حیوان تأکید دارد. برجر از نگاه کردن انسان به حیوان، به عنوان کنشی کهن و ازلی، آغاز میکند و آن را با وضعیت مدرن و انقراض این رابطه مقایسه میکند.
نگاه به حیوانات؛ آیینهای برای فهم خویشتن
جان برجر با بیانی شاعرانه و فلسفی تأکید میکند که نگاه انسان به حیوان، در گذشته نوعی آیینه نگری بوده است. انسان، با نگریستن به حیوانات، به جایگاه خود در جهان پی میبرده؛ نوعی همزیستی سکوتآمیز و متقابل که در آن، حیوان نه صرفاً موضوع نگاه، بلکه مخاطب نگاه بوده است.
«انسانها به حیوانات نگاه میکنند. حیوانات نیز نگاه میکنند. آنچه این دو نگاه را از هم جدا میکند، یک درک متقابل است.»
انقراض نگاه؛ مدرنیته و کالاییسازی حیوان
برجر اشاره میکند که در جهان مدرن، این رابطه دستخوش دگرگونی شده است. حیوانات دیگر همزیست معنوی ما نیستند، بلکه یا به کالا (در صنعت گوشت، پوست، سرگرمی) یا به سوژهی تصویر در باغوحش و تلویزیون تبدیل شدهاند.
«دیگر حیوانی وجود ندارد که در سکوت با نگاهش به ما پاسخ دهد.»
استعارهی حیوان؛ ناپدیدشدن یک میانجی معنوی
برجر نقش حیوان را در اسطورهها، زبان، دین و ادبیات یادآور میشود: حیوان واسطهای بود میان انسان و طبیعت، میان انسان و الوهیت، میان مرگ و زندگی. حذف حیوانات از جهان زیستهی امروز، نهفقط یک فاجعهی بومشناختی، بلکه گسستی معنایی و فرهنگی است. ازاینرو، نگاه به حیوانات برای برجر نوعی احضار دوبارهی هستیِ ازدسترفته است.
باغوحش: نمود عینی انقطاع
برجر در یکی از فرازهای مهم، باغوحش را به عنوان تجسم مدرن رابطهی تحریفشدهی انسان و حیوان تحلیل میکند. در آنجا، حیوان نه بهمثابه سوژهای زنده، بلکه همچون شیئی تماشا شدنی بازنمایی میشود؛ بیقدرت، بیکلام و از زمینهی طبیعیاش جدا شده.
«تماشای حیوانات در باغوحش، تأیید غیاب یک رابطه است؛ نه استمرار آن.»
نتیجهگیری:
در این فصل، جان برجر از تأملی ساده درباره نگاه به حیوانات، به یک نقد عمیق از مدرنیته، سرمایهداری و انقطاع انسان از طبیعت میرسد. نگریستن به حیوانات، دیگر نه یک مشارکت معنوی، بلکه فرایندی یکطرفه و شیوار شده است. از نظر برجر، این تحول نهتنها بر نحوهی دیدن، بلکه بر نحوهی بودن ما در جهان اثر گذاشته است. فصل نخست کتاب، مقدمهای است بر بازاندیشی نسبت ما با جهان، با طبیعت و با تصویر؛ نگریستنی که پیش از آنکه بصری باشد، هستی شناختی است.
شماره های بعدی را دنبال کنید….
از جان برجر بیشتر بخوانید:
فتوکپی ها شیوه دیگری از روایت نوشته جان برجر
معرفی کتاب های دیگر را اینجا بخوانید.
