مادران پنهان شرح تصویری یکی از عجیبت ترین وقایع دوران ابتدایی اختراع عکاسی است . در دوران ویکتوریایی مادران مجبور بودند برای عکاسی از فرزندانشان خود را به صورت های مختلف پنهان کنند . تصاویری که امروزه در کتاب مادران پنهان بعد از ۱۴۰ سال منتشر شده است .
درسال ۲۰۱۳ کتابی به دستم رسید تحت عنوان The Hidden Mother(مادران پنهان)[۱] . روی جلد دایکات شده کتاب تصویری از کودکی یک ساله بود آویزان بر میله ای که شگفتی ات با باز کردن جلد برطرف میشد و میدیدی که کودک فقط میله را بالای سر خود برده و مادر هم در کنارش نشسته است.پنهان کردن هوشمندانه مادر توسط کادر دایره برش خورده جلد کتاب شروعی هوشمندانه برای تورق کتابی بود که تا مدتها تمام روح و ذهنم را درگیر کرد .
در دوران ویکتوریایی کودکان بدون کمک مادر نمی‌توانستند جلوی دوربین بنشینند چون زمان نوردهی بیش از یک دقیقه بود و اینجا عکاس از شگردی عجیب برای پنهان کردن این حمایت بهره برده بود . از پاک کردن چهره گرفته تا انداختن یک پارچه بر روی مادران و نشاندن کودکان در آغوش آنها!
کودک گریه میکند، از نور فلش وحشت میکند، چشمانش را میبندد، ناخنش را میجود ، باید در میان مخده‌ای قرار گیرد تا آرام گیرد و ستون فقرات نازکش تکیه‌گاهی آرام داشته باشد! امروزه هم برای عکاسی از کودکان این مشکلات هست ، اما در دوران ویکتوریایی قرن ۱۹ این مراحل بسیار پیچیده تر از امروز بود. باید ابتدای صبح به همراه پدر و مادر کودک به آتلیه عکاسی که سقف باز و متحرک داشت برده میشد و هزینه هنگفتی داده میشد و انگاه با لطایف الحیل کودک را ۳۰ ثانیه جلوی دوربین ۱۵ کیلویی بدون هرگونه حرکتی می‌نشاندی تاشاید تصویری به غایت عجیب از او به ثبت برسد.
مشکل اصلی عکاسی آن دوران ثابت نشستن بود ، چرا که با وجود نور کافی درخشان روز برای ثبت تصویر بیش از یکونیم دقیقه زمان لازم بود تا کلودیون تر تصویر را در سطح خود ثبت کند.نگاهداشتن بدون تکان یک فرد بالغ در این مدت خود یک چالش جدی‌است و این که بتوانی یک کودک بیدار را در این مدت بدون هرگونه تحرک ثابت نگه‌داری خود یک شگفتی و تردستی‌است . برای افراد بزرگسال گیره‌هایی از پشت کمر و گردن این وظیفه را به عهده میگرفتند ، اما برای کودکان این فقط مادران‌شان بودند که میتوانستند لحظاتی کودکشان را آرام کنند.(هرچند گاهی استفاده از دوز بالایی از افیون و مخدر نیز متداول بود)
با نگاهی به کتاب «مادران پنهان» میبینیم که اغلب نتایج این آغوش مادرانه بسیار فوق‌العاده و شگفت انگیز بوده است. اگرچه در بسیاری از پرتره‌های استودیویی دوران ویکتوریایی با جمع خانواده طرف هستیم اما برای آن که کودک تنها در تصویر دیده شود در اغلب آنان تصاویری از مادران پنهان شده در زیر پارچه و ملحفه و رومیزی دیده میشود که برای بینندگان قرن ۲۱ امروزی بیشتر مادرانی هستند با برقع که ترسناک جلوه‌میکنند.
این که ببینی هیکلی پوشیده از فرش و پارچه که گاهی دو دست سیاه از زیر آن برآمده و کودکی را در آغوش گرفته بیشتر شبیه فیلم‌های ترسناک هالیوودی است . در کتاب مادران پنهان Fregni Nagler گاهی تصاویری از مادرانی دیده میشود که نتوانسته‌اند چهره خود را پنهان کنند و عکاس با یک مالش ساده انگشت بر روی کلودیون تر حفره‌ای سیاه را جایگزین صورت آنان کرده‌است. در تعدای از عکسها در ۱۸۸۰ کودکانی با چشمانی گود افتاده در آغوش پدران و مادران هستند که به نظر می‌رسد مرده‌اند! چون در دورانی که شاید در طول زندگی فقط یک بار شانس ثبت تصویر خودت و خانواده‌ات را داشته باشی و کودکان در معرض انواع بیماری‌ها بودند این فقط عکاسی از جسد تازه مرده آنان بود که می‌توانست تسلی پدر و مادر کودک باشد تا با گذاشتن عکس در لبه پنجره به خود بقبولانند که فرزندشان کمی دورتر فقط خفته‌است.
اگر چه تمام عکسها تصاویر کودکان مرده نیستند ، اما با تماشای هر تصویر حسی مورمور کننده تمام وجودت را در بر میگیرد. این تصاویر محو و شبح گونه چنان در هم آمیخته شده‌اند که گویی کودک و مادر پنهانش آویزان در میان دنیا و آخرت هستند .مورخ و پیشگام عکاسی استودیویی روچستر نیویورک ،Mark Osterman می‌گوید: در آن دوران تعداد زیادی متخصص کودکان و افراد مسن وجود داشتند که تخصصشان ثابت نگاهداشتن آنان هنگام عکاسی ۳۰ ثانیه‌ای تا یکونیم دقیقه‌ای بود.
بسیاری از عکاسان آن دوره نیز از زنان تشکیل شده بودند.در ۱۸۶۰ عکاسی یکی از معدود حرفه‌های زنانه بود اما بین ۱۸۶۱ تا۱۸۷۱ تعداد عکاسان زن چهار برابر شد. چرا که کودکان در آغوش مادرانه زنان آرامتر بودند . در این تصاویر هیچ لبخندی بر لبان کودکان نقش نبسته که شاید به خاطر استفاده بیش از حد ماده مخدر بوده ، اما این تصاویر واقعیتی دیگر را در برابر چشمان ما میگشاید. حضور پنهان مادران برای حفظ و جاودانه کردن تصاویر کودکان خود.[i]
آغوش پنهان مادران پنهانی که خود را می‌پوشانند تا کودکانشان ایستا و استوار دیده شوند. عکاسی در قرن ۱۹ توانست با این شگرد گهگاه ترسناک چهره‌های مهربان مادران آن دوران را پنهان کند اما با نگاه مستمر به این تصاویر ذره ذره ترست می‌ریزد. آرام آرام به کودکیت بر میگردی دیگر آن هیاکل ظریف پوشیده در پارچه را لولو کودکی خود نمی‌بینی. می‌دانی که مادر است آن پشت و لحظه‌ای بعد دالی کنان چهره مهربانش را پدیدار میکند . تو زنده هستی اما چهره کودکیت بدون لبخند در پس این تصاویر ترسناک تر از «مامان لولوی» نگهدار توست.
تصاویری که ابتدا ما را می‌هراسانند ، این سو به یک چگالی رحمانی مبدل می‌شوند و لحظه لحظه با دیدنشان گامی به سوی ارتباط شگرف مادر و کودک بر‌میداریم تا جایی که دیگر حضور عکاس سخت کوش را در ساخت چنین چیدمان عجیبی فراموش می‌کنیم . دیگر آن شگرد کودکانه و مسخره پوشاندن مادر را به مانند یک بازی کودکانه میبینیم . اما در این بازی، لبخند و ورجه وورجه جایی ندارد ، خودت هستی با یک سکون ابدی در عکس .
عکسها یادگاران مادران و پدران ما هستند و این هوشمندی عکاسانه است که بتواند یادگاران را از پس یک یادگاری ساده بزداید و جاودانه سازد . جاودانه‌ای که جاوید رمضانی نیز به سادگی برخورد یک هنر مادرانه (گلدوزی) با تصاویر خانوادگی خود کرد (اینجا ببینید)و پدر و مادرش را از گستره چهارچوب خصوصی خانوادگی به قاب گل و پارچه در آورد و هردو را از قالب جان رها کرد و در عکس جاودانه کرد.
دیشب مادر پیچیده در درد رفیق عکاسمان ،ساکن جاودانه قاب گلدوزی شده خاطره‌مان شد. مادری به مثابه مادران پنهان سرزمین‌مان که در آغوششان استوار نشستیم و نمو کردیم بی آن که ذره‌ای توقع نمایان کردن چهره‌شان را داشته باشند .
اما عکسهای ویکتوریایی یک شباهت عجیب با زندگی ما دارند . نه در دوران کودکی ،که کودکی ما دورانی پر لبخند و شادی در آغوش پدران و مادرانمان بود . بل که آن عکسها شباهت عجیبی به دوران کهنسالی و بیماری آنها دارد . دورانی که چهره‌های پردردشان پنهان بود و لبخندهای ما خشک و عبوس . ما تازه شدیم کودکان دوران ویکتوریایی!
[۱] Linda Fregni Nagler -Co-published with the Nouveau Musée National de Monaco
Texts by Massimiliano Gioni, Geoffrey Batchen and a conversation between Francesco Zanot and Linda Fregni Nagler
۴۳۲ pages -۱۰۰۲ colour plates -۲۳٫۸ cm x 28.6 cm – Softcover with a die cut dustjacket – Publication date: November 2013 – €۴۵٫۰۰ £۴۰٫۰۰ $۵۵٫۰۰ -ISBN 978-1-907946-53-0
[i] برداشت و تلخیص از مقاله The lady vanishes: Victorian photography’s hidden mothers نوشته Bella Bathurst در روزنامه گاردین شماره دوم دسامبر ۲۰۱۳
[/one_half_last]
تسلیت به جناب دکتر رمضانی و تشکر از شما با این نوشته زیبا و عکسهایی که به شدت من را متاثر کرد, عالی عالی عالی .