هنر زیبایی تفکر | شاید از خواندن این کتاب خیلی عصبانی شوید! اما با نخواندنش بی‌شک کُفری می‌شوید؟!
پرونده معرفی کتاب
کتاب «هنر زیبایی تفکر»
نوشته: محمد رضا ریختگران
نشر: ساقی
۱۹۷ صفحه
سایت تندیس به قلم علی یحیایی
در فضای نظری هنر در دهه پنجاه و شصت ایران چه می‌گذشت؟روبرو شدن با اسم احمد فردید برای خود چالشی است. چه به فراموش کردنش بپردازیم چه به تاییدش چه به نشناختنش، در هر صورت او یکی از مهمترین و یکی از تاثیرگذارترین روشنفکران معاصر ما است. از تاثیرش روی جلال‌آل‌احمد، شریعتی و داریوش شایگان، حسین نصر و اردکانی تا رابطه‌اش با صادق هدایت و تخصصش در خوانش زبان پهلوی و فلسفه خواندنش در سوربُن و همچنین ماجرهای جالب حواشی دکتری گرفتن یا نگرفتن او به دلیل این که ناچار بوده پایان‌نامه‌اش را با ژان پل سارتر بگیره یا با لویی ماسینیون و به دلیلِ عدم اعتقاد به دیدگاه‌های آنها از گرفتن دکتری صرفِ نظر کرده یا مهمور ماندن پروژه بزرگِ ریشه شناسی و پیوندهای زبان عربی و فارسی که هنوز سرنوشت مطالبش روشن نیست. او اولین مطرح کننده هایدگر و از اولین متاثرین جدی این فیلسوف در فضای فلسفه ایران است. و همچنین به زعم بیژن عبدالکریمی در کتاب “هایدگر در ایران” فردید در طرح مسیر نظری اصلی‌اش و آنچه به نام آن شناخته می‌شود، بسیار متاثر و ملهم از هانری کربن بوده است، به هر رو از برگسون اگر گذر کنیم هایدگر و هانری کربن دو مسیر اصلی در شناختِ تفکر فردید هستند. به هر حال این “فیلسوف شفاهی” یکی از تاثیرگذارترین و جریان ساز ترین متفکرین معاصر است که شناختش در هاله ای از ابهام مانده است. محمد رضا ریختگران از شاگردان فردید است. کتاب “هنر زیبایی تفکر” که موضوع معرفی کتاب این هفته است از تقریرات او، متاثر از تفکرِ استاد است.
کتاب شامل سیزده مقاله است که بیشتر آنها در فصلنامه هنر در دهه شصت چاپ شده است. قلم ریختگران روان است و گاهی از طریق کلمات مناسب خود باعث می شود سریعتر به فهم مطلب دست پیدا کنیم. در بنیان تفکر فردید و شاگردانش چند چیز بسیار مهم است، اول از همه اندیشه‌های مارتین هایدگر و ایده‌ی گذر از نیست‌انگاری هانری کربن و در مرحله دوم به قول عباس معارف از شاگردان و دوستان نزدیک فردید، عرفان و حکمت اُنسی و در مرحله سوم همچون هایدگر و کربن علم اتیمولوژی(مبادی اسم شناسی).
در این کتاب هم این سه الگو بسیار کم عمق وجود دارد که البته در سطح بودنشان باعث شده مقالات به سرعت ایده خود را به مخاطب انتقال بدهند. به زعم نگارنده یکی از ویژگی‌های شاگردان فردید از جمله ریختگران، مددپور است که با شیوه‌ای از کلاژِ ذهنی کار می‌کنند، مطالب را از چند خواستگاه متفاوت در کنار یکدیگر قرار می‌دهند که به نظر خلاقانه است اما غیر آکادمیک هم هست.
در این کتاب هم این روند وجود دارد. این کتاب مهم است زیرا که این تفکرات(فردید و شاگردانش) در دهه پنجاه و شصت یکی از جریان‌های اصلی روشنفکری بوده است و بسیار دانسته و ندانسته از آن متاثر بودند. شجاعت نظر و قدرت متفاوت نگریستن در این مقالات گاهی مخاطب خود را بارها عصبانی می‌کند اما از طرفی این کنجکاوی را هم همراه خود دارد که مطالب دیگر را هم بخوانیم و بدانیم دیگر چه گفته است!؟
به هر حال خوانش تاریخی جریان‌های فکری هنرِ ایران برای بسیاری که با هنر به هر نحو درگیر هستند، مهم است. نظرات ریختگران هرچند چالش برانگیز است اما جدا از آن، از منظرِ تاریخی مهم است. و به زعم نگارنده برای منتقدین، پژوهندگانِ هنر و علاقه‌مندان به شناختِ پایگاه‌های فکری و سنتیِ هنرِ ایران بسیار مهم است.
ریختگران در مقاله اول، “روح هنرِ دینی” به نقد تفکر کانت می‌پردازد و تاویل هنر به صرف حس و محسوس را درست نمی‌داند. در دفاع از تفکر هیدگر، هنر را یکی از انحای ((تحقق حقیقت)) می‌داند و آن که با هنر می‌توان به حقیقت راه پیدا کرد را به چالش می‌کشد. به بنیاد متفاوت فلسفهِ در شرق و غرب اشاره می‌کند که در نهایت به متفاوت شدنِ معنای هنر در شرق و غرب می‌رسد.
در مقاله دوم، “هنر و تکنولوژی” به بررسی ریشه‌های کلمه “تخنه” می‌پردازد و با توجه به نقد هایدگر از تکنولوژی به انحرافات مفهوم تکنولوژی در زندگی معاصر در مقایسه با تکنیک از ریشه تخنه می‌پردازد.
در مقاله سوم، پدیدارشناسی و هنر به رویکردِ پدیدارشناسی و ارتباطش با مفهوم هنر و کارکردهایش در شرق می‌پردازد. مقاله چهارم، “سینما، هیروگلیف جدید” مبحثی گنگ در باب سینما است.
مقاله “هرمنوتیک و نسبت آن با هنر و زیبایی” از مقالات اصولی‌تر کتاب است که ریختگران عمیقتر شده است و با دقت بیشتری به شرح نظرش می‌پردازد. نقد اومانیست و عدم فتوح و گشایش برای خلق و تاسف برایِ ناپدیدی حضور هنرمند، بر اساس راه و رسم هرمنوتیک از مباحث جالب این مقاله است.
در مقاله” مبانی تفسیر و تاویل شعر شاعران” ریختگران به تفسیر «اُنس»، «همدلی»، «همزبانی» در تفکر ایرانی در تقابل با تفکر غربی در نقد ادبی می‌پردازد. مقاله “هنر و حقیقت” در عین کوتاه بودن یکی از مقالات کلیدی کتاب برای ورود به جهانی است که تفکر ریختگران به دنبالش است.
آنچه ناظر بر قلب است چه حقیقتی است؟ و آنچه ناظر بر محسوسات است چه نوع حقیقتی است؟ در مقاله “حجاب عقل بر دیده خیال” به بررسی تفکر افلاطون و ارسطو می‌پردازد و در دفاع از افلاطون، ریختگران نظراتی دارد که با تصویرِ افلاطونِ مخالف هنر تفاوت دارد و جالب است. و همچنین به نقد از ارسطو و جمله ” انسان حیوان ناطق” است می‌پردازد.
در مقاله”ساحت شرقی و غربی هنر” به شرق و غرب جغرافیایی اشاره نمی‌کند بلکه به ساحت شرق و غرب درون اشاره دارد. ترکیبی از حکمت ایرانی و اندیشه هایدگر از این مقاله هر چند کوتاه، متنی قابل تامل ساخته است. مباحثی چون زیستِ هنرمندانه و توانِ روحی خلقِ اثر از هدف‌گیری‌های این مقاله است.
در این مقاله می‌نویسد:”ممکن است کسی از وجهه‌ی شرقیه‌ی وجود موسیقی‌دان باشد، اما اثر هنری خلق نکرده و هیچ اثر موسیقایی به وجود نیاورده باشد….چطور ممکن است…کسی که از وجهه‌ی شرقیه‌ی وجودش اهل موسیقی است، وجودش همه پُر از ترنّم است، وجودش پُر از اصوات موسیقایی است، همان اصواتی که ممکن است در مرتبه‌ی ارض و در مرتبه‌ی حس ظهور کند، خواه به خلق اثر موئدّی بشود یا نشود….در واقع، معنایی از ساختن وجود دارد که با ساختن به معنای خلق اثر تفاوت دارد، یعنی ممکن است بدون خلق اثر یا پدید آوردن باشد….تا آدمی در وجهه‌ی شرقیه‌ی وجود خویش تمکن پیدا نکند و در آن ساحت مستقر و مقیم نشده و به مقام نرسیده باشد، نمی‌تواند از وجهه‌ی غربیه‌ی وجود خویش به خلق و ساخت اثر برسد.” و یا در مقاله” هیدگر و تلقی هندویی از مکان مقدس” به مفهوم مکان و سکونت‌گاه اشاره می‌کند و می‌گوید” بشر امروز سکونت گزیدن را نمی‌داند، تجربه‌ی امر قدسی را از یاد برده است، بی‌خانمان است، مسکن ندارد، چون اصل مسکن((سکینه)) است.
در حقیقت سکینه‌ی قلبی آدمی است که بیت اوست. به کلمات سکینه، سکونت، مسکن، و… و از طرف دیگر اقامت، مقیم شدن، مقام پیدا کردن(به معنای عرفانی لفظ)، ایمن شدن و…توجه کنید.” در مقاله” مدرتیته و ماهیت هنر” به بررسی دوره کالی یوگای هندی و رابطش با دوران جدید می‌پردازد و در دفاع از افلاطون و نقد تفکر مدرن می‌نویسد:” چرا می‌گوید من هنرمندان را تا دروازه شهر بدرقه می‌کنم و عذر آنها را از حضور در مدینه می‌خواهم؟ زیرا با این شاعران صورتی از هنر پدید آمده که خود حجاب هنر حقیقی است.” و در ادامه اشاره به کیفیتِ هنرمند در سنّت ایرانی می‌کند که با اثرش یکی بوده است و از اثر جدا نبوده، و به این معنی نبوده که آرتیست است.” در نهایت کتاب با این مقاله به پایان می‌رسد. و ریختگران در این کتاب تلاش می‌کند آن هنری را طرح کند که در ریشه اجدادیمان بوده است. همان ((هنر)) که در شعر حافظ آمده است
گر در سرت هوای وصال است حافظا باید که خاک درگه اهل هنر شوی
معرفی کتاب قبل به قلم علی یحیایی را اینجا بخوانید:
هنرمند/منتقد؛ هم این و هم آن
هنرمند/منتقد | اثر چیست؟ معنای احتمالی آن چیست؟ به چه درد می‌خورد؟ در این روزهایی که عکس و عکاسی از من گریخته‌است یا من از آن فرار کرده‌ام چه چیز می‌تواند برایم بامعناتر/بی‌معناتر از دبیری بخش عکاسی یک مجلۀ هنری باشد. رنگ این روزها رنگ همه‌چیز را عوض کرده است. عکس برایم رنگ‌باخته‌است و می‌دانم به سبب همین رنگ‌عوض‌کردنش در لحظه است که این‌گونه دوستش می‌دارم.[…][۱] […] موضوع، خود عکاسی است همان‌گونه که چیزها خود عکس هستند. «من» هم تکه‌ای […]
مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر
مسعود اسکندری خویی متولد ۲۳ آذر ۱۳۴۰ دانش آموخته عکاسی از دانشگاه هنر . فوق لیسانس عکاسی از دانشگاه هنرتهران و مستند نگاری از دانشگاه Ryerson کانادا (Master of Fine Arts in Documentary Media) . تدریس در گالری هنر همیلتون و دستیار خانم Pearl Van Geest هنرمند و مدرس نقاش کانادایی .
درآمدی بر فلسفه هنر، چرا مجبورید این کتاب را بخوانید؟!
درآمدی بر فلسفه هنر، چرا مجبورید این کتاب را بخوانید؟! معرفی کتاب درآمدی بر فلسفه هنر پرونده معرفی کتاب | چه کسی کتابهای هنرِ من را دزدید!؟ نویسنده: نئول کارول | ترجمه: صالح طباطبائی | انتشارات فرهنگستان هنر سایت تندیس به قلم علی یحیایی هنر به مثابه بازنمایی یعنی چه؟ چرا از سلطه‌ی نظریه محاکات رها نمی‌شویم؟ چه فرقی است بین اثری که زیباست یا درباره زیبایی است؟ اگر اثری خلق کنیم که برای هیچ کس قابل درک نباشد، آیا اثر هنری به شمار […]
