خلاصه کتاب هنر و معماری اسلامی ایران | حریم فرهنگ
قسمت اول
سایت تندیس تلخیص: نویسنده مخاطب علی خدادادی
یاد نامه استاد دکتر لطیف ابواقاسمی به کوشش علی عمرانی پور
نشر سازمان عمران و بهسازی شهری
کتاب هنر و معماری اسلامی ایران نوشته و تالیف علی عمرانی پور[۲]، برگرفته از دروس وتقریرات استادش ، دکتر لطیف ابواقاسمی[۳] در سال ۱۳۸۴ در ۲۳۲ صفحه زیر نظر انتشارات معاونت معماری و شهرسازی توسط سازمان عمران و بهسازی شهری وزارت مسکن و شهرسازی[۴] منتشر گردید.
انتخاب فرمت جلد که قطع خشتی می باشد با آستر بدرقه ای و رنگ سبز یشمی و با صفحه آرایی ساده (یک ستون عریض) توسط علی عمرانی پور و با مشاوره طراحی و اجرای کانون تبلیغات ساحل هنر صورت پذیرفته است .
این کتاب با زمینه سیاه وتصویری رنگی بر روی جلد( برگرفته از یکی ازمثال های تصویری داخل کتاب که احتمالا پوشش سقف تیمچه امین الدوله کاشان می باشد) و همچنین خط نوشته ای از استاد، آرایه گردیده است.
انتخاب این تصویر و همچنین تصویر ساده شده پشت جلد کتاب که نشان دهنده پوشش سقف به شکل گنبد، با اتصال کاربندی به نهنبن۴ و اشاره آن به آسمان می باشد، شاید با اشاراتی که در متن کتاب آمده یعنی یکی از اصول اصلی شکل گیری مبانی معماری اسلامی ایرانی ( مفهوم وحدت در کثرت و کثرت در وحدت) و همچنین عامل اصلی شکل گیری بنا در آثار اسلامی ایرانی که پوشش و ساخت سازه آن در نظر گرفته شده است، منطقی و قابل توجیه به نظر آید.
کتاب متشکل از پیشگفتار و ۱۵ فصل است با عناوین : حریم فرهنگ، هنجار شکل یابی معماری اسلامی ایران، شیوه های هنر و معماری اسلامی ایران، معماری ایرانی، پوشش در معماری اسلامی ایران، پر و رومی، هنر های کاربردی در معماری، هنجار بازار و امنیت جامع الاطراف آن، خانه، مسجد و دیگر بنا های مذهبی، گرمابه، آب انبار، هنجار باغ ایرانی در آیینه تاریخ، قنات، رویاروی مرمت،که به بررسی آنها می پردازیم :
پیشگفتار
نویسنده به سوابق و شرح حالی از استاد ابوالقاسمی می پردازد و با اشاره به شاگردی ایشان به این نکته اشاره دارد که مجموعه مجلد مربوط به سال آخر عمر استاد بوده که مسلما بخشی از مطالب با وفات استاد ناگفته مانده، آنچه ضبط و ثبت شده نوشته ایست بر اساس سیاق گفتار به تناسب کلاس درس ایشان و به منظور تکمیل نسبی بحث به تناسب از نوشته های دکتر پیرنیا که به تعبیر استاد شاید تنها بیان واقعی و مبتنی بر تحقیقی عمیق در ساختار معماری ما باشد استفاده گردیده است.
حریم فرهنگ
نویسنده در این فصل ابتدا به ریشه لغوی واژه فرهنگ اشاره دارد : فرهنگ مرکب است از “فر” و “هنگ” : “فر” یا پیشوند است، و یا به معنی های نیروی معنوی، شکوه، عظمت، جلال، و درخشندگی و “هنگ” از ریشه ثنگ اوستایی است : به معنی تعلیم و تربیت و سپس اولین تعریف از فرهنگ را به شرح ذیل ارائه می کند :
سر ادوارد برنت تایلر[۵]: “فرهنگ مجموعه پیچیده ایست شامل : دین، دانش، هنر، قانون، اخلاق، آداب و رسوم و هر آنچه که انسان از جامعه کسب می کند.”
در ادامه نویسنده به عدم اتفاق نظر درخصوص معنی فرهنگ نزد روانشناسان، جامعه شناسان، مردم شناسان و … اشاره داشته و به رابطه فرهنگ و تمدن می پردازد.
گروه بندی تعریف های فرهنگ از دیگر اقدامات مولف مباشد که با مثالهایی همراه می گردد، تحت عناوین :
الف – تعریف هایی که با فرهنگ مجموعه شروع می شوند- ب- تعاریف بدون واژه مجموعه – ج- تعاریفی که عنایت به اثرات فرهنگ دارد-د-لفاظی ها-ه- اشارات-تعریف های نارسا-ز-فرهنگ و تمدن-ح- تعریف های بیانگر
در انتها به این نکته اشاره دارد که روز به روز فواصل فرهنگ ها کم می شود و حوزه های فرهنگی وسعت می یابند، زمانی نه چندان دور، در هر شهری فرهنگ های مختلف محله ای وجود داشت، ولی امروز چه؟ در همین تهران فرهنگ محله ها متفاوت بوده اند. فرهنگ محله بازار با فرهنگ محله چاله میدان وفرهنگ محله عودلاجان یا محله سنگلج با وجود قرب و جوار یکسان نبود.
پی نوشت:
[۲] علی عمرانی پور : کارشناس ارشد رشته معماری از دانشگاه تهران، ۱۳۸۰ و دکترای رشته معماری و شهرسازی ازدانشگاه علم و صنعت، ۱۳۸۸
[۳] دکترلطیف ابوالقاسمی : کارشناس ارشد رشته معماری از دانشگاه تهران – دکتری معماری از دانشگاه تهران – دکترای مرمت و نگهداری آثار فرهنگی از دانشگاه رم ایتالیا
[۴] وزارت راه و شهرسازی (وزارت مسکن و شهرسازی سابق)
[۵] مردم شناس انگلیسی
