چگونه جورج دیکی تا حالا کشته نشده است!؟

معرفی و تشریحِ کتاب هنر و ارزش نوشته جورج دیکی

ترجمه محمد روحانی انتشارات مدرسه اسلامی هنر

سایت تندیس به قلم: علی یحیایی

جورج دیکی (George Dickie) را یکی از اساتید قدرتمند و تاثیر گذار در سنت تحلیلی بررسی فلسفی آثار هنری برمی‌شمارند. او واضع نظریه نهادی هنر است.

جورج دیکی با آنکه مخالفین بسیاری دارد ولی جزو تاثیر گذارترین نظریه پردازان هنر در دوران معاصر است . یکی از مهمترین ایده‌های او در راه به نتیجه رسیدن نظریه نهادی طرح کردن مخاطبین هنر در جایگاه انتخاب آنچه هنر است یا آنچه هنر نیست بود. با مسامحه می ‌توان گفت او اولین کسی است که زاویه دیدِ مسلط در حوزه نظریه هنر را از فیلسوف و هنرمند می‌رباید و چشمِ مخاطب را به عنوانِ زاویه دیدِ دیگر، وارد نظریه پردازی می‌کند. برای او مخاطب اثر هنری خود یکی از ارکانِ تعریفِ چیستیِ هنر است. او می گوید” یک اثر هنری در مفهوم درجه بندی آن عبارت است از یک مصنوع هنری که برای ارائه به عموم عالم هنری خلق شده است”. او تاثیر جدی روی موافقین و مخالفین خود گذاشت و سالها برای رفع سوء تفاهم‌ها درباره‌ی نظریه‌اش جنگید. تعریفی که او از هنر می‌کند تعریفی به ظاهر ساده است. اما پس از گذشت سالها تاریخ نظریه‌ی هنر او با رویه‌ای نو که برآمده از تاثیر نظریه‌های فرهنگی و انسان شناسی پیش از خود او است؛ پا به میدان نظریه پردازی در باب هنر گذاشت.

آنچه جورج دیکی طرح می کند یک اندیشه فرهنگی است و بر دوش تفکرِ انسان شناسانه سوار است. او جمله کلیدی دارد که می گوید” هنگامی که از راه و روش کهنه انجام چیزی قطع امید کرده و روش جدیدی را کشف کردیم، می توان آن روش قدیمی را از یک منظر کاملا جدید و نو دید.” این جمله رازی نهفته در اندیشه دیکی برای نگاهش به تاریخ نظریه پردازی هنر است. کتاب ترجمه‌ی معمولی دارد. اما با توجه به این که دیکی در کتاب «هنر و ارزش» خودش به طرح کلی نظریه اش و بررسی پیشینه تاریخی آن و همچنین به پاسخ و تحلیل نقدها و سوء تفاهم هایی که به نظریه اش وارد شده می پردازد؛ کتاب مهمی در زمینه نظری هنر است و همچنین مهم زیرا بسیاری سوء تفاهم ها را درباره نظریه او که در بین بسیاری از هنرمندان و متخصصین رواج دارد از بین می برد.

کتاب در شش فصل تنظیم شده است. فصل اول پیشینه تاریخی فلسفه هنر را بررسی می کند. دیکی این پیشینه را مورد بررسی قرار می دهد تا مخاطب از طریق تحلیل‌هایش متوجه شود چگونه مسیر نظریه پردازی هنر در طول تاریخ یک روندِ فرهنگی بوده و به چه نکاتِ فرهنگی اشاره داشته است. او معتقد است” محور اصلی رویکرد فرهنگی این است که هنر یک ابتکار جمعی نسل بشر است و چیزی نیست که یک هنرمند به سهولت از روی غریزه زیستی خود خلق کرده باشد آن گونه که عنکبوت تار می تند.” در فصل دوم به زمینه روانشناختی فلسفه هنر می پردازد. در این فصل او از بازی قدرت و ضعف امکانات در دوره افلاطون صحبت می کند و توضیح می دهد با آنکه ایده ذره گرایان از همتایان خود (افلاطونیان) در زمانشان پیش بود، مشکل این بود که افلاطونیان در سخن پردازی خیلی قدرتمند بودند و همچنین فقدان فن آوری، درک و فهمِ ذره گرایان را سخت کرده بود. “افلاطونیان از فلسفه زبان استفاده کردند و در نهایت پیروزی با افلاطون بود. از آن پس همه چیز تغییر کرد و نظریه پردازی راجع به ماهیت اشیاء و تعریف واژگان شامل هنر- در بینش زبانی افلاطونیان گسترش یافت و واقعیت به عنوان فرم هایی با نظم سلسله مراتبی، و با ساختار عقلانی و غیر زمانی و غیرمکانی ادراک شد.” این سخن باب بحثی تحلیلی را درباره هنر باز می کند که به مقایسه نظریه هنر با نظریه علمی می رسد که در نوع خود جالب است. دیکی آغاز نظریه پردازی در باب هنر را که با افلاطون شروع شده و تقریبا در سراسر ادوار تاریخ به روش افلاطونی تولد یافته و رشد کرده است را مورد نقد قرار می دهد. و در نهایت نظریه نهادی را یک نظریه فرهنگی می داند که خود را از زیر بارِ مفهوم پردازی زبانی نجات داده است. او در این فصل با الگو برداری از انسانشناسی فرهنگی ساختار نظریه نهادی را توضیح می دهد. الگوی نظریه نهادی این است:

۱- هنرمند کسی است که با درک خود در خلق آثار هنری گام می گذارد.

۲- اثر هنری، یک نوع محصول هنری است که برای ارائه به عالم هنر خلق می گردد.

۳- جامعه هنری مجموعه ای از افراد هستند که این آمادگی را دارند اثری که برایشان عرضه می شود را تا حدودی درک کنند.

۴- عالم هنری کلیت تمام نظام عالم هنری است.

۵- نظام عالم هنری چارچوبی برای ارائه یک اثر هنری از سوی هنرمند به عالم هنر است.

در فصل سوم ماهیت نظریه های هنری مورد بحث قرار می گیرد. دیکی با تعریفی که از هنر به عنوان یک ابژه برآمده از زیستِ انسان به مثابه یک روندِ فرهنگی طرح می کند راهِ تعریف هنر را نسبت به پیشینیان خود تغییر می دهد. البته دیکی به تغییر شکل تعریف هنر به قبل و بعد از ۱۹۶۰ اشاره می کند. از نظر او تعاریف هنر پیش از ۱۹۶۰ کارکردی بودند. یعنی تعریف هنر بر حسب کاربر و کارکردهای اساسی هنر، همچون هنر بیان احساس است و یا تعریف سوزان لنگر از هنر که آن را خلق فرم های نمادین از احساس بشری می داند. اما پس از ۱۹۶۰ نظریه های (راهبردی) و (ادراکی- بازشناختی) پا به عرصه می گذارند مثل ایده بردسلی که می گوید” اثر هنری را می توان به نحو قابل قبولی به این ترتیب تعریف نمود: تدارک هوشمندانه شرایط برای به کارگیری تجارب به همراه ویژگی بارز زیبایی شناختی” و یا آنچه دانتو به آن اشاره می کند؛ که باید عناصر غیرقابل مشاهده ای برای هنری شدن اثر هنری در نظر گرفت. در ادامه به طور مفصل دیکی به بررسی بنیادین نظریه های هنرِ بعد از ۱۹۶۰ از جمله کسانی همچون دانتو، کارول، دیویس، نیومن، گودمن و لوینسون می پردازد. در خلال این بررسی ها به نقد آنها و همچنین پاسخ به نقدهای که به او شده اهتمام دارد. او به ما نشان می دهد که چطور در هسته ی بسیاری از این اندیشه ها ایده نظریه فرهنگی منتج به نظریه نهادی خفته است.

در فصل چهارم او به تاریخچه نظریه نهادی می رسد و به طور کلی شرح می دهد ایده از کجا شروع می شود و چگونه با نقدها و تحلیل ها به تکامل می رسد. این فصل جنگ خونین از نقدهای کوبنده و پاسخ های تأمل برانگیز او درباره نظریه اش است. در کتاب آمده” ادعای کلی نظریه نهادی مبتنی بر این است که اگر از توجه به ویژگی های نمایشی(دم دستی) آثار هنری از قبیل بازنمایی، بیان احساس، و غیره که مورد توجه نظریه های سنتی است دست برداریم و در عوض به ویژگی هایی بپردازیم که آثار هنری در اثر ارتباط با قراین و بسترهای فرهنگی به آن دست یافته اند، در نتیجه می توانیم خواص تعریف را بازیابیم.”

دیکی هنرمند بودن را یک سبک رفتاری می داند که به طریقی از درون فرهنگ آموخته شده است. دیکی برخورد بسیار ساده و زیرکانه ای با مفهوم هنرمند و اثر هنری می کند. می گوید این کلمات برای یک فرد بزرگسال تعجب برانگیز نیست زیرا در روندِ زیستِ فرهنگی خود متوجه آن شده است. یا به فهم آن رسیده است. در نهایت این فصل همه آنچه باید درباره نظریه نهادی بدانید را در دل خود دارد.

فصل پنج به نام نظریه ارزش گذاری هنر به مباحثی درباره این می پردازد که چگونه می شود یک اثر را از عالی تا نسبتا بد طبقه بندی کرد. دیکی این را بر اساس نظریه های دیگر و از جمله نظریه خودش سعی می کند توضیح دهد و تکلیف شأن هنری را در نظریه خود روشن کند. در فصل انتهایی به نام هنر و ارزش دیکی واژه ای از نظریه خودش را توضیح می دهد که معادلی است برای آثار شکست خورده هنری که نتوانسته اند به بیان نهایی خود برسند. واژه ((اشتباه ن– معروف به – آثار هنری)).

او معتقد است فلاسفه هنر باید به شکست هنری هم علاقه نشان بدهند و این روند تولید اثر هنری مورد غفلت قرار گرفته است. او اعتقاد دارد “ارزش گذاری همان میزان که در مفاهیم اخلاقی تاثیرگذار است، در مفهوم هنر هم این چنین است” در نهایت باید گفت به زعم جورج دیکی نگاه خوب و بد به اثر هنری نگاهی سنتی است بلکه این ارزش گذاری به حوزه عمومی اندیشه و شرایط فرهنگی به وجود آمدن اثر بر می گردد. مثل این که من بگم این کتاب برای پژوهش گرهای هنر و فلسفه هنر بسیار خوب و یا خوندنش برای کسانی که در زمینه هنر مفهومی یا اجرا کار می کنند یا کیوریتور هستند کلیدی است ولی احتمال زیاد برای هنرمندی که دغدغه فلسفه هنر دارد کتاب حوصله سر بر می نماید. در نهایت این ارزش گذاری نسبت به خواننده صورت گرفته یا عالمی که این کتاب به آن پرتاب شده است. دیکی معتقد است” یک اثر هنری لزومأ به میزان خاصی ارزشمند نیست، اما از نوع ابژه‌ای است که سزاوار ارزش گذاری باشد. این یک موضوع سطحی و پیش پا افتاده نیست، زیرا همه چیز سزاوار ارزش گذاری نیست.” این ترجمه از ضعف بزرگی رنج می برد و آن این است که معادل ها انگلیسی اصطلاحات و اسامی در کتاب نیست و بسیار سهل انگارانه با یک متن فلسفی برخورد شده است. این کتاب را به تازگی انتشارات فرهنگستان هنر با ترجمه مهدی مقیسه نشر داده است. پیشنهاد می کنم قبل از خرید هر دو ترجمه رو با هم مقایسه کنید زیرا ویراست کاملا متفاوتی دارند.

معرفی کتاب قبل به قلم علی یحیایی را اینجا بخوانید:

هنرمند/منتقد؛ هم این و هم آن

Posted: 15 مرداد ۰۳

هنرمند/منتقد | اثر چیست؟ معنای احتمالی آن چیست؟ به چه درد می‌خورد؟ در این روزهایی که عکس و عکاسی از من گریخته‌است یا من از آن فرار کرده‌ام چه چیز می‌تواند برایم بامعناتر/بی‌معناتر از دبیری بخش عکاسی یک مجلۀ هنری باشد. رنگ این روزها رنگ همه‌چیز را عوض کرده است. عکس برایم رنگ‌باخته‌است و می‌دانم به سبب همین رنگ‌عوض‌کردنش در لحظه است که این‌گونه دوستش می‌دارم.[…][۱] […] موضوع، خود عکاسی است همان‌گونه که چیزها خود عکس هستند. «من» هم تکه‌ای […]

۲ comments

مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر

مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر

Posted: 27 اسفند ۰۱

۰ comments

از روایتِ رابطه‌ی پنهانیِ اَوِدون با رضا عکاسباشی تا تاثیر ناصرالدین شاه بر فوکو!؟

Posted: 4 اردیبهشت ۹۶

از روایتِ رابطه‌ی پنهانیِ اَوِدان با رضا عکاسباشی تا تاثیر ناصرالدین شاه بر فوکو!؟ چه کسی کتابهای هنرِ من را دزدید؟! (پرونده معرفی کتاب) سایت تندیس به قلم علی یحیایی عکاسی در چه دوره‌ای وارد ایران شد؟ روند تاریخی عکاسی ایران چیست؟ برخورد فیلسوف، ملا هادی سبزواری با پدیده عکاسی چه بود؟ آقا رضا عکاس باشی که بود؟ آیا عکاسی روی جنبش مشروطه تاثیر گذاشت یا مشروطه روی عکاسی؟ اولین عکس های خبری و سیاسی در ایران با چه مضامینی […]

۰ comments

چگونه جورج دیکی تا حالا کشته نشده است!؟

چگونه جورج دیکی تا حالا کشته نشده است!؟

معرفی و تشریحِ کتاب هنر و ارزش نوشته جورج دیکی

یک نظر

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ