نگاهی به یازدهمین جشنواره‌ی هنرهای تجسمی فجر
طوبای زرین – موسسه‌ی صبا
آوام مگ: به قلم مریم روشن‌فکر
جشنواره هنرهای تجسمی فجر امسال یازدهمین دوره خود را می گذارند و امسال نیز همانند دوره های گذشته بخش مسابقه این جشنواره با عنوان طوبای زرین پس از پشت سرگذاشتن مراحل متعدد داوری آثار برگزیده را در ده رشته متفاوت برای بازدید در نمایشگاهی در مرکز فرهنگی هنری صبا در معرض بازدید عموم قرار داده است.
آثار در گروه‌های مختلفی چون خوشنویسی، عکاسی، کاریکاتور، گرافیک، مجسمه سازی، نقاشی، نگارگری، هنرهای جدید، تصویرسازی، سرامیک و مجسمه توسط گروه های داوری در هر رشته انتخاب شده و ارائه گشته‌اند. ۵۷۶۱ نفر برای شرکت در جشنواره ثبت نام کرده و ازین تعداد ۶۰۴ اثر از ۴۸۵ هنرمند انتخاب شده اند.
ابراهیم حقیقی دبیر جشنواره و امیر سقراطی دبیری هنری و محسن سلیمانی دبیری اجرایی آن را بر عهده داشته اند و در این جشنواره موضوع پژوهش نیز مورد توجه قرار گرفته و قرار است کتابی در این بخش به چاپ برسد.
آثار این جشنواره در موسسه صبا، کمابیش به صورتی تفکیک شده به تماشا گذاشته شده اند اما مرز مشخصی بین طبقات و بخش ها ترسیم نشده و از جمله بهترین تصمیماتی است که در چیدمان این دوره می توان به آن اشاره کرد. همچنین حضور هنرهای جدید مانند چیدمان‌های صوتی، ویدئویی و فضایی موجب شده تنوع جالبی به فضای کلی جشنواره بدهد.
به همین میزان فضای موضوعی آثار نمایشگاه نیز سطوح مختلفی را در بر می گیرند، حضور دغدغه های زیست محیطی در آثار بخش نقاشی به وفور دیده می‌شود، آثاری که به تخریب، ویرانی و… می پردازند و در بخش عکس رشته موضوعی هویت در بخش قالبی از آثار دیده می‌شود، حضور، غیاب، جستجو و فقدان از جمله موضوعاتی هستند که در آثار عکس جشنواره بسیار دیده می‌شود.
رویکرد غالب تکنیکی نقاشی بوده و واقع‌گرایی در آن بسیار دیده می‌شود، سعی شده آثار مفهومی مثل ساندآرت و چیدمان نیز وجود داشته باشد. در این میان تعدادی از آثار اساتید مثل آنه محمد تاتاری و بهزاد شیشه‌گران نیز به چشم می‌خورد. در آثار جوانان رویکردهای رئال و هایپررئال بسیار دیده می‌شود. به صورت کلی در آثار فضاهای داخلی و شهری، نگاه زیست محیطی و کمی هم سمبلیک وجود دارد.
در سالن، چیدمانی با بازی نور و فرمال که به گسست و شکست بسیار اشاره دارد شبیه به آثار منیر فرمانفرمایان از زاویه‌ای دیگر، به همراه صدایی عجیب دیده می‌شود.
در جایی دیگر، شبنم قفقازی که ادامه‌ی آثار سیمرغ‌اش را به جشنواره آورده به صورتی که روی یکی از تخم مرغ‌ها تاش‌های رنگی داشته و یکی دیگر از آن‌ها داخل قفسی قرار گرفته است. همان تخم مرغ‌های بزرگ یا سیمرغ‌های به دنیا نیامده!
در ادامه در بخش عکس، کار مریم (سحر) نجفی به چشم می‌خورد که فقدان و قاب‌های خالی بزرگ‌ترین کانسپت این مجموعه هستند. قاب‌های خالی و بعضاً قاب‌هایی با تک عکس‌های پرسنلی و یا خانوادگی و مقواهای سوراخ در بکگراند عکس‌ها، که بسیار تاثیرگذار بر مخاطب هستند.
عکس‌ها بسیار متنوع با رویکردهایی غالباً جدید هستند. به عنوان مثال عکسی از الهه عبداله‌آبادی به اسم نقاب سفید که در نور شب و با فلاش گرفته شده است، و تصویر دو دختر نوجوان در قاب عکاس دیده می‌شود.
در بخش مینیاتور آثار صدیقه احمدی باصیری بسیار جالب توجه و درخشان است. نورپردازی نامناسب سالن مانع درست دیدن برخی آثار با قاب شیشه‌ای و عموماً مینیاتورها شده است.
همچنین در بخش مینیاتور اثر قابل توجه بعدی گل و مرغی اثر مریم لامعی هروانی می‌باشد که مرغی غمگین در قفسی از شاخه‌های گل است و رویکردی مفهومی دارد.
مجموعه عکسی از سید اسماعیل تقوی با نام بسترزدایی در میان آثار به چشم می‌خورد که از قسمت‌های مختلف صفحات به هم فشرده‌ی نان در داخل یک آکواریوم عکاسی شده و روند پوسیدن آن قابل مشاهده می‌باشد.
در جشنواره امسال در بخش آثار سرامیک، آثار مفهومی در کنار آثار تزئینی و کاربردی قرار گرفته‌اند و در بخش مجسمه استفاده از متریال‌هایی متفاوت و غلبه زیبایی‌شناسی معاصر را می‌توان دید.
در بخش خوشنویسی و خط نقاشی آثار در روال سنتی این حوزه قرار دارند و طبیعتا وجوه تکنیکی و فرمال در آن دارای غلبه است.
در قسمت کاریکاتور البته فضای تکنیکی و موضوعی موجب شده خصلت برجسته این ژانر هنری یعنی نکته بینی و طنز محدود شود و تعداد آثار تکان دهنده و تاثیرگذار آن کمتر گردد.
در بخش تصویرسازی که سالنی جداگانه را به خود اختصاص داده می‌توان روند پیشرفت‌های تکنیکی در حوزه طراحی را دید، هرچند تنوع و خلاقیت ویژه این گونه به نوعی الگوی یکنواخت و تکرار شونده در آثار بدل شده که به سختی می‌توان رد شخصیت تصویرگر را در آن دنبال کرد، همچنین استفاده از تکنیک‌های متفاوت و جایگزین تقریبا در آثار دیده نمی‌شود و غلبه با طراحی و شخصیت‌پردازی است.
در قسمت گرافیک نیز که بیشتر آثار پوستر هستند، نقطه قابل توجهی از خلاقیت و نبوغ در دیزاین دیده نمی‌شود و آثار نمونه‌های تکرار شونده‌ای با اجرای خوب هستند، اما در بخش نگارگری بر خلاف آن نقاطی دیده می‌شود که آثار از مرز زیبایی‌شناسی سنتی فراتر رفته و آثاری با ارزشی برتر از صنعتگری صرف را ارائه داده‌اند.
در بخش هنرهای جدید، به وضوح کارهای با ارزشی انتخاب شده‌اند، چیدمان محور اصلی آثار این بخش است که نقطه قوت آن نیز محسوب می‌شود، قرار گیری این مجموعه در میان باقی آثار، موجب ایجاد تنوع دیداری برای بازدید کنندگان شده. در این مجموعه آثار متفاوتی از چیدمان حجمی و ویدئو تا آثار صوتی و همچنین آثار چند رسانه‌ای قرار دارند.
در مجموع باید خاطر نشان کرد که هرچند در میان جشنواره های فجر، جشنواره هنرهای تجسمی به شهرت جشنواره فیلم، موسیقی یا تئانر نیست، اما علاوه بر پیشرفت مشهودسالیانه در کیفیت آثار امسال با افزوده شدن بخش‌های دیگری چون پلاک چهل، چارسوی هنر و نشست‌ها و پنل‌های متعدد تخصصی این جشنواره گسترش قابل توجهی داشته‌است. اما کاستی‌های آشکار همچنان در بخش مسابقه در مورد نحوه ارائه و کیفیت آثار وجود دارند و باید خاطر نشان کرد که تکرار لحن‌های گذشته به خصوص در نقاشی و عکس و بی‌توجهی به تامین نور لازم برای فضای نمایشگاهی، در کنار تامین کیفیت نظری و پشتیبانی هنربانی برای یک چنین جشنواره جامع الاطرافی ضعفی بزرگ محسوب می‌شود. هرچند در بخش اطلاع رسانی و روابط عمومی تلاش‌های موثری صورت گرفته اما نباید از نظر دور داشت که این جشنواره همچنان فاقد تاثیرگذاری لازم بر شناخت و پرورش استعدادهای جوان و ویژه کشور است که به خصوص برای شهرهای دیگری به جز پایتخت بسیار مهم و کلیدی محسوب می‌شوند و طوبای زرین هنوز جایگاه تاثیرگذاری را که ویژه چنین جشنواره سالیانه و مهمی است برای خود پیدا نکرده، شاهد آن پایان یافتن این رویداد در خود است و برنامه‌ای برای ادامه و حمایت از برگزیدگان آن وجود ندارد، همچنین امید است با رویداد چهارسوی هنر که امسال مشارکت گالری داران را از سرتاسر ایران با این جشنواره جلب کرده موجبی باشد برای ایجاد ارتباط بین هنرمندان شرکت کننده و برگزیده، و صحنه جدی‌تر هنر ایران. همچنین رویدادی مثل این جشنواره نیازمند یک رویکرد و لحن هنربانی یکدست و منسجم است که بتواند کلیه آثار راه یافته را به صورت نظری پشتیبانی کند و بستر رشد دیدگاه مورد نظر خود را ایجاد نماید و مابین بخش‌های مختلف از نظر مدیا و ارائه نوعی همبستگی فکری ایجاد کند که این می‌تواند هم برای مخاطب یک چنین مجموعه‌ای زیبا و تاثیرگذار باشد و هم برای شرکت کنندگان الهام بخش. در واقع لحن پذیری و انسجام نظری برای رویدادهای جشنواره‌ای خود از ملزومات تداوم و پیشرفت محسوب می‌شود.
