نقش، هنر تزئینی، روح ایرانی | یادداشتی بر مجسمه‌های مهدی شیراحمدی

گالری ایران‌شهر

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم حافظ روحانی

بر اساس نوشته‌ی امیر مازیار، استاد برجسته‌ی فلسفه‌ی هنر، آثار مهدی شیراحمدی را می‌توان ذیل جریانی در هنر ایران و خاورمیانه رده‌بندی کرد که به غلط یا درست نوسنت‌گرایی خوانده می‌شود؛ جایی که به قول او: «آثار مهدی شیراحمدی آشکارا رجعتی به گذشته دارند. الفبا و مواد و عناصر اولیه آن‌ها از دل صنایع قدیم ایران و به خصوص خاتم‌کاری می‌آیند. اما آثار شیراحمدی نه تکرار خاتم‌کاری و صنایع قدیم‌اند و نه کاربست صرف آن‌ها در ابعاد و اشکال جدید. در آثار او فرم‌های جدید عناصر قدیم را به پرسش می‌گیرند و در آن‌ها تامل می‌کنند…». اما علاوه بر نوشته‌ی امیر مازیار که ناظر بر عمده‌ی آثار نمایشگاه شیراحمدی است، یک اثر از مجموعه‌ی جدید هنرمند در ایران‌شهر، فارغ از ارجاع به خاتم‌کاری، صرفاً بر یک مفهوم کلی اشاره دارد؛ این‌که چگونه رشته‌های نازک می‌توانند یک حجم بزرگ را بنا کنند. در این تک اثر انگار یک حجم مکعبی به نسبت بزرگ شکافته شده و این فرصت را در اختیار ما گذاشته تا رشته‌های باریک و نازک داخل آن را ببینیم، انگار که همین رشته‌های باریک، نازک و نادیدنی، این حجم حجیم را شکل داده‌اند.

در سایر آثار هنرمند رشته‌ها یا واحدهای کوچک سازنده‌ی احجام به خاتم تبدیل شده‌اند و به نظر می‌رسد که با بسط و تکرار این واحدها ست که احجام بزرگ شکل گرفته‌اند، اما همه‌ی این آثارِ شکل گرفته با خاتم هم انگار از یک جنبه تکرار همان فکر اولیه هستند که در آن مکعب بزرگ نمایش داده شده؛ این‌که چگونه واحدها، رشته‌ها یا اشکال ریز می‌توانند مولد احجام بزرگ شوند. اما آیا این کیفیت را فارغ از یک مفهوم جهان‌شمول می‌توان در قالب یک نگاه خاص در فرهنگ یا تصور ایرانی هم توصیف کرد؟ به نظر می‌رسد که نوشته‌ی مازیار بیش‌تر ناظر بر این نگاه ویژه بوده باشد و می‌کوشد تا این نگاه را در قالب یک مقوله‌ی فرهنگی تعریف کند.

اگر خاتم را یک نقش تزئینی در هنر ایران در نظر بگیریم که با تکرار به اشکال و نقش‌های بزرگ‌تر تبدیل می‌شود، آیا داریم به یک حقیقت در فرهنگ تصویری ایرانی اشاره می‌کنیم؟ شاید نتوان پاسخی قطعی به این پرسش داد، ولی با مرور اشکال مشابه در آثار ایرانی می‌توان به نمونه‌هایی دقت کرد که بر مبنایی همین نظام شکل می‌گیرند؛ به عنوان مثال تکرار نقش‌های تزئینی در کاشی‌کاری که می‌توان یکی از ممتازترین نمونه‌های‌اش را در سطح داخلی گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله اصفهان مشاهده کرد. یا نمونه‌های دیگری را در اسلیمی‌ها و تکرار نقوش‌شان که به شکل‌گیری نقوشی درهم و چشم‌گیر منتهی می‌شود. همین نمونه را می‌توان در کتیبه‌نگاری یا آجرچینی‌ها هم دید و در نهایت در هنر مورد ارجاع شیراحمدی یعنی خاتم‌کاری. با وجود تکرار مکرر این شکل در نمونه‌های مذکور، به نظر می‌رسد که تکرار نقوش خصیصه‌ی هنر تزئینی باشد، چنان‌چه نمونه‌های مشابه را می‌توان در نقوش تزئینی هنر غیرایرانی هم مشاهده کرد که با تکرار کردن واحدهای مشابه یک نقشه‌ی بزرگ‌تر شکل می‌گیرد. بر این اساس به نظر می‌رسد آن‌چه رخ داده، بیش‌تر مؤکد کردن یک حقیقت در باب نقوش تزئینی باشد که حتی نمونه‌های آن در آثار مدرنیستی و یا معاصر هم به کرات دیده می‌شود. پس آیا ارجاع آن به فرهنگ ایرانی تکرار نگاه هنر اگزوتیک به تعبیری است که از چشم غیرایرانی دیده می‌شود؟

مهدی شیراحمدی در چند اثر در دام همین قرائت می‌افتد؛ در نمونه‌هایی که به نظر می‌رسد با کنار گذاشتن احجام ساده مثل مکعب به سراغ احجامی می‌رود که گویا از معماری ایرانی به عاریت گرفته است و یادآور گنبدها هستند و تا حدی یادآور آثار سهند حسامیان که با ارجاع به عناصر معماری دست به ساخت مجسمه می‌زند. هر چند در عمده‌ی موارد شیراحمدی کوشیده تا از قالب این گفتمان خارج شده و بکوشد تا مضمونش را در قالب احجامی نظیر مکعب یا استوانه تصویر کند، اما نمونه‌های ذکر شده خطر درافتادن در دام هنر اگزوتیک را پیدا می‌کنند؛ معضلی که می‌تواند هر هنرمندی را گرفتار کند، به‌خصوص هنرمندی که با نقوش، عناصر یا موتیف‌های هنرهای قدیم ایران کار می‌کند، اتفاقی که در چند اثر برای شیراحمدی هم رخ داده. بر این اساس به نظر می‌رسد که این مجموعه از آثار نمایشگاه هم‌چنان گرفتار نگاه اگزوتیک به فرهنگ و هنر بومی هستند. هم‌چنان که آن دسته از آثار هنرمند را که خارج از این قالب تولید شده‌اند، تا حدی نشان می‌دهند که شیراحمدی تلاش کرده تا از این قاعده عبور کند.

با در نظر گرفتن همه‌ی این‌ها نمایشگاه کنونی شیراحمدی تلاشی است جذاب که فارغ از گفتمان مرسوم هنر اگزوتیک یا نوسازی عناصر بصری برآمده از هنر قدیم ایران، یک کوشش بسیار جذاب است. با این‌حال به نظر می‌رسد که اگر چیزی تحت عنوان روح ایرانی در هنر قابل تصور باشد مهدی شیراحمدی تلاش کرده تا این روح را درک و آن را در مقابل دیدگان‌مان بگذارد. هر چند که به سختی می‌توان این کوشش را موفقیت‌آمیز خواند. شاید تلاش او هم‌چنان در ابتدای راه باشد و تا این لحظه ناموفق از حصول نتیجه، اما لااقل امیدوارکننده است و این دستاورد کمی نیست.

نقد نمایشگاه‌های قبل به قلم حافظ روحانی را اینجا بخوانید:

هنرمند/منتقد؛ هم این و هم آن

Posted: 15 مرداد ۰۳

هنرمند/منتقد | اثر چیست؟ معنای احتمالی آن چیست؟ به چه درد می‌خورد؟ در این روزهایی که عکس و عکاسی از من گریخته‌است یا من از آن فرار کرده‌ام چه چیز می‌تواند برایم بامعناتر/بی‌معناتر از دبیری بخش عکاسی یک مجلۀ هنری باشد. رنگ این روزها رنگ همه‌چیز را عوض کرده است. عکس برایم رنگ‌باخته‌است و می‌دانم به سبب همین رنگ‌عوض‌کردنش در لحظه است که این‌گونه دوستش می‌دارم.[…][۱] […] موضوع، خود عکاسی است همان‌گونه که چیزها خود عکس هستند. «من» هم تکه‌ای […]

۲ comments

مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر

Posted: 27 اسفند ۰۱

مسعود اسکندری خویی متولد ۲۳ آذر ۱۳۴۰ دانش آموخته عکاسی از دانشگاه هنر . فوق لیسانس عکاسی از دانشگاه هنرتهران و مستند نگاری از دانشگاه Ryerson کانادا (Master of Fine Arts in Documentary Media) . تدریس در گالری هنر همیلتون و دستیار خانم Pearl Van Geest هنرمند و مدرس نقاش کانادایی .

نقش، هنر تزئینی، روح ایرانی | یادداشتی بر مجسمه‌های مهدی شیراحمدی

نقش، هنر تزئینی، روح ایرانی | یادداشتی بر مجسمه‌های مهدی شیراحمدی

گالری ایران‌شهر

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم حافظ روحانی

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ