خلاصه کتاب جریان‌سازی هنری نگارخانه‌ها در ایران، قسمت سوم
نویسنده: هادی بابایی فلاح | انتشارات امیرکبیر
مجله هنرهای تجسمی آوام: تلخیص نویسنده مخاطب مرضیه حیدرپور
با تامل در نوع مدیریت نگارخانه‌های ایران، سه دسته نگارخانه‌های دولتی و نیمه دولتی، نگارخانه‌های خصوصی و نگارخانه‌های وابسته به کشورهای خارجی قابل تشخیص می‌شوند.
دولتی و نیمه خصوصی
نگارخانه‌های دولتی و نیمه دولتی، نگارخانه‌هایی هستند که یا به طور مستقیم زیر نظر یکی از شاخه‌های دولت مثل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت کرده یا زیر مجموعه‌ی یکی دیگر از مراکز وابسته به ادارات و سازمان‌ها، مثل شهرداری‌ها هستند. موزه‌ی هنرهای معاصر درسال ۱۳۵۶ خورشیدی احداث شد و مهمترین مرکز وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که مستقیما زیر نظر معاونت هنری این وزارت‌خانه فعالیت می‌کند. در این سال‌ها، حجم زیادی از آثار ارزشمند هنرمندان مدرنیسم جهان توسط دولت وقت خریداری شده و جزو خزاین موزه‌ی هنرهای معاصر شد. گنجینه‌ی این مرکز شامل بخشی از مهمترین آثار هنر مدرن جهان تا پیش از دهه‌ی هشتاد میلادی است. آثاری از رنوار، گوگن، ونگوک، پیکاسو، جکسن پولاک، جاکومتی و بسیاری از هنرمندان دیگر.
این مرکز به عنوان نگارخانه نیز فعالیت چشمگیری داشته است. عمده این فعالیت‌ها در دوران پس از انقلاب اسلامی و با فعالیت دوسالانه‌ها گسترش یافت. موزه‌ی هنرهای معاصر، تا سال‌ها مرکز فعالیت دوسالانه‌های هنری بود.
گالری‌ها یا آتلیه‌هایی که با کمک مالی دولت و توسط هنرمندان تاسیس می‌شدند نیز در زمره‌ی نگارخانه‌های نیمه دولتی قرار داشتند. یکی از اولین، و مهمترین و جریان‌سازترین از این گروه نگارخانه‌ها، گالری-آتلیه کبود است که درسال ۱۳۳۹خورشیدی توسط پرویز تناولی تاسیس شد و به محل تجمع هنرمندان نوگرا تبدیل شد.
یکی دیگر از نگارخانه‌های دولتی تاسیس شده در دوران پیش از انقلاب اسلامی، نگارخانه‌ای به نام تالار رضا عباسی بود. این نگارخانه به اهتمام اداره‌ی کل هنرهای زیبا تاسیس شد و شماری از هنرمندان معاصر از جمله قندریز، منصوره حسینی و هانیبال الخاص برای اولین بار آثارشان را در آن‌جا به معرض نمایش گذاشتند.
گالری خانه‌ی افتاب درسال ۱۳۴۹خورشیدی تاسیس شد. ابتدا به صورت دولتی اداره شده ولی پس از مدتی وزارت فرهنگ و هنر امتیاز آن را به یک گروه غیر دولتی واگذار کرد.
در دهه‌ی پنجاه خورشیدی چند نگارخانه‌ی نیمه‌دولتی قدرتمند دیگر همچون نگارخانه‌ی مهرشاد و تخت جمشید تاسیس شدند که با حمایت مادی و معنوی دربار جایگاه مهمی پیدا کردند.
بسیاری از کشورهای دارای سابقه تاریخی، نمایشگاه‌های هنری خود را به طور موقت در ساختمان‌های تاریخی کشورشان برگزارمی‌کنند. این سنت در دهه‌های سی و چهل خورشیدی در ایران رواج داشت. کاخ ابیض در مجموعه‌ی کاخ گلستان میزبان برخی نمایشگاه‌های مهم هنری بوده است. این نمایشگاه‌ها زیر نظر مستقیم دولت برگزار می‌شد.
فرهنگستان هنر در اسفدماه سال ۱۳۷۷خورشیدی و با مصوبه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی تاسیس شد. در اساسنامه‌ی این مرکز آمده که فرهنگستان هنر موسسه‌ای با شخصیت حقوقی مستقل و به نهاد ریاست جمهوری وابستگی دارد. در برگزاری دوسالانه‌های مختلف نقاشی، گرافیک، نگارگری، عکاسی و مجسمه‌سازی و جشنواره‌های هنری مثل جشنواره‌ی تجسمی فجر یا هنر مقاومت، با معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد همکاری داشته است.
بخش دیگری از نگارخانه‌های شهر تهران متعلق به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران است. موزه‌ی امام علی(ع) یکی از این فضاهای تخصصی است که علاوه بر در اختیار داشتن آثار شاخص در بخش موزه، آثار هنری تازه خلق شده اشخاص و گروه‌های هنری را نیز به نمایش می‌گذارد.
فضایی مثل نگارخانه برگ نیز زیر نظر سازمان زیباسازی شهرداری تهران فعالیت می‌کند و به طور تخصصی با آثار حجمی و مجسمه‌های شهری سر و کار دارد.
درکنار این سالن‌ها، مراکز مهم دیگری که وابسته به شهرداری تهران بوده و عملکرد نگارخانه‌ای دارند، فرهنگسراها هستند. از مهمترین فرهنگسراهای تهران فرهنگسرای ارسباران، ملل، ابن‌سینا، خاوران، بهمن، رضوان، فردوس، سرو، شفق، اندیشه و رسانه قابل ذکر هستند.
برخی دانشگاه‌های هنری نیز نگارخانه‌هایی دارند. نگارخانه‌ی شاهد (متعلق به دانشکده هنر دانشگاه شاهد) نمونه‌ای از این نگارخانه‌هاست.
حوزه‌ی هنری نیز نگارخانه‌ای مخصوص به خود دارد. این نگارخانه به دلیل انتساب به سازمان تبلیغات اسلامی، دارای مدیریتی نیمه دولتی است.
از نمونه نگارخانه‌های موفق در جذب مخاطب، نگارخانه‌های موجود در خانه هنرمندان است. جایی که به دلیل فضای باز و حضور همیشگی هنرمندان رشته‌های مختلف، از بازدید کننده‌های نسبتا زیادی برخوردار است.
بسیاری از نگارخانه‌های دولتی علی رغم بهره‌مندی از فضاهای بسیار آرمانی و مناسب، وحتی گاه با وجود تبلیغات از سوی صدا و سیما، بنا بر بسیاری دلایل، از جمله فقدان استراتژی و تعهد هنری در فرهنگ‌سازی ناکام باقی مانده‌اند.
خصوصی
تقریبا در همه‌ی سال‌های فعالیت نگارخانه‌های ایران، به غیر از دهه شصت خورشیدی، نگارخانه‌های خصوصی بیشتر از نگارخانه‌های دولتی در جریان‌سازی فرهنگی و هنری جامعه تاثیرگذار بوده‌اند. دلیل این تاثیرگذاری، آزادی بیشتر، دوری از چهارچوب‌های دست و پاگیر دولتی، مدیریت مستقل، تبلیغات مناسب و توجه به سود فروش آثار، یعنی داشتن اهداف مالی است.
نگارخانه‌های خصوصی ایران ابتدا توسط هنرمندان تاسیس شده و توسط خود ایشان مدیریت شد. مرور فعالیت‌های نگارخانه‌های خصوصی، پویایی وحرکت رو به جلوی بیشتر این مراکز در مقایسه با نگارخانه‌های دولتی را به اثبات می‌رساند. معروف‌ترین نگارخانه‌های خصوصی ایران ازسال ۱۳۲۸ تا حدود ۱۳۴۰ خورشیدی، نگارخانه‌های آپادانا، استتیک، هنر جدید و تا حدی انجمن فرهنگی و هنری خروس جنگی بوده است. پس از آن، نگارخانه‌ها و مراکز نمایش دیگری مثل آتلیه‌ی کبود، تالار ایران، تالار نقش، سولیوان، خانه ۹۲، لیتو، فصل‌ها و یادها، زروان، تهران گالری، مانی، سانی، کرته، زند، شه، شیخ و سیحون تاسیس شدند.
از میان نگارخانه‌های خصوصی پر کار پس از انقلاب نیز موارد پیش رو قابل ذکر هستند: آتبین، آران، آ، آن، اثر، اعتماد، افرند، الهه، اویسی، ارت سنتر، آریا، ایده، دنا، ساربان، شیلا، طراحان آزاد، گلستان، مس، نگار، ماه، مه، محسن، ویستا، هفت ثمر، هما، هور.
قسمت‌های قبلی این خلاصه کتاب را در لینک زیر بخوانید:
