آیا حرفه‌ی کیوریتوی آموزش خاصی نیاز دارد؟

معرفی مراکز آموزش کیوریتوری

پرونده تاریخچه کیوریتورها | قسمت سوم

مجله هنرهای تجسمی آوام: آزاده حاج اسفندیاری

هنر معاصر طی چند سال اخیر از تمامی اشکال صنعت سرگرمی پیشی گرفته است. این وضعیت جدیدی که در دنیای هنر ایجادشده نه‌تنها به بازتعریف نقش‌­های کلیدی و سنتی مانند منتقد و گالری­‌دار می­‌پردازد، بلکه مهر تأییدی بر حرفه‌­های جدیدی مانند کیوریتوری نیز می­زند. اهمیت روزافزون و تنوع باورنکردنی در امور مرتبط با برگزاری نمایشگاه طی تقریباً سی سال گذشته به اصلی­‌ترین وسیله برای به رسمیت شناختن هنر معاصر تبدیل شده است. اخیراً مؤسسات مختلف و برنامه­‌های دانشگاهی بر آن شده‌­اند تا دوره‌­هایی را برای آموزش کیوریتورها به‌صورت حرفه­‌ای ارائه دهند. به‌استثنای برنامه‌­­ی مطالعات مستقلی که توسط موزه­‌ی ویتنی[۱] در نیویورک و در حدود سال ۱۹۶۷ اجرا شد، تقریباً اولین مدارس تربیت کیوریتور در اواخر دهه­‌ی هشتاد میلادی تأسیس شدند.

در دهه­‌ی شصت میلادی و با ایجاد تغییراتی در نگرش نسبت به هنر نگاه به کیوریتور نیز تغییر کرد؛ از این زمان به بعد ورود به این حرفه و پیشرفت در آن نیازمند داشتن دانش، تجربه و مهارت بود. برخی از کارشناسان هنر معتقدند که ورود به حرفه‌­ی کیوریتوی به آموزش خاصی نیاز ندارد و این حرفه بیشتر به هوش عملی نیازمند است. گروهی دیگر نیز موافق گذراندن دوره­‌های آموزشی مناسب باهدف تقویت مبانی مفهومی هستند.

امروزه حرفه‌­ی کیوریتوری با توجه به برنامه­­‌های آموزشی مناسب حرفه‌­ای شده است. تحصیل در رشته­‌های تاریخ هنر، تاریخ فرهنگ بصری، مطالعات فرهنگی، ادبیات انگلیسی، نظریه‌­ی انتقادی، سایر رشته‌­های هنری یا علوم انسانی و مدیریت هنر رشته­‌های مناسبی برای ورود به دنیای کیوریتوری هستند. البته برخی از کیوریتورهای مطرح قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم در رشته‌­های دیگری تحصیل کرده‌­اند: کَسپِر کانیگ[۲]، کیوریتور و مدیر موزه‌­ی لودویگ[۳]در کلن آلمان انسان­‌شناسی خوانده است و یا هارالد زیمن کیوریتور در ابتدا کار تئاتر می‌کرد.

تقریباً می­توان گفت که اولین دوره‌­ی آموزش کیوریتوری در سال ۱۹۸۷ و در دانشگاه گرنوبل[۴] فرانسه برگزار شد. هدف از برگزاری این دوره خلق محیطی حرفه­‌ای و براساس ترکیب کارهای پژوهشی و عملی است. این دوره ۱۰ ماهه و رایگان نیز هست. برنامه‌­های این مرکز خلاف برنامه­‌های سایر مراکز که از یک سری برنامه­‌های ثابت و تعریف‌شده پیروی می­کنند ساختاری انعطاف­‌پذیر دارند و برحسب نیاز خود را با شرایط تطبیق می­دهند. این برنامه­‌ها شامل یک بخش نظری همراه با درس­‌ها، سمینارها و آموزش­‌های عملی می­شوند که زمینه­‌ی مناسبی را برای دانشجویان جهت تفکر و بحث در مورد پروژه‌­های مختلف مربوط به حرفه­‌ی کیوریتوری فراهم می­کند. در پایان دوره به دانشجویان دیپلم یا مدرک دانشگاهی داده نمی­شود و دانشجویان بر اساس پروژه­‌های عملی خود ارزیابی می­شوند.

در فرانسه دو دانشگاه دیگر نیز دوره­­‌ی مطالعات کیوریتوری را راه­‌اندازی کرده­‌اند: کارشناسی ارشد علوم و تکنیک­‌های برگزاری نمایشگاه در دانشگاه پاریس ۱ پانتئون- سوربن[۵] و دوره‌­ی برگزاری نمایشگاه هنری در دانشگاه هوت برتان در رن[۶].

دپارتمان مطالعات کیوریتوری در سال ۱۹۹۰ در کالج بارد[۷] در نیویورک تأسیس شد. این مرکز که یک مرکز نمایشگاهی و تحقیقاتی است به مطالعه‌­ی هنر و برنامه­‌های مرتبط با برگزاری نمایشگاه از دهه‌­ی ۱۹۶۰ تا به امروز می­‌پردازد. برنامه‌­ی کالج به دو بخش تقسیم می­شود: ۱- بخش تئوری همراه با یک برنامه­‌ی درسی فشرده شامل تاریخ هنر، زیبایی‌­شناسی و نظریه‌­ی انتقادی؛ ۲- آموزش‌­های متمرکز بر کارهای عملی شامل کارآموزی و سازماندهی نمایشگاه به‌صورت انفرادی. مدرسان این دوره از میان کیوریتورها، هنرمندان، منتقدان و متخصصان علوم اجتماعی انتخاب می­شوند. دپارتمان مطالعات کیوریتوری کالج بارد، اولین مرکزی بود که یک دوره­‌ی فشرده­ی تاریخ هنرهای بصری معاصر برگزار کرد و کنار برنامه­‌های نقد به برپایی نمایشگاه نیز می‌پرداخت. این مرکز با همکاری دانشگاه و موزه‌­ی هنر هِسِل [۸] برنامه‌­های آموزشی عملی و تجربی را در داخل خود موزه اجرا می­کرد.

ساسکیا بُس[۹] در سال ۱۹۹۱ یک برنامه­‌ی تربیت کیوریتور در مرکز هنری «دی­اپل» در آمستردام، هلند راه‌اندازی کرد. این دوره از همان ابتدا نگاهی نوآورانه داشته است: زمان کمی را به تئوری اختصاص می­دهد و بیشتر بر جنبه­‌های عملی کیوریتوری تمرکز دارد. تأکید این مرکز بیشتر بر جنبه­‌ی مدیریتی این حرفه از درآمدزایی تا مدیریت بودجه است. این برنامه­ که طی ۷ ماه برگزار می­شود گلچینی از تمامی موارد ذکر شده است. این مرکز در هرسال ۶ دانشجو می‌­پذیرد و کیوریتورهای علاقه­‌مند به شرکت در این دوره نیز مبلغ ۲۵۰۰ یورو به‌عنوان حق عضویت باید بپردازند. مؤسسه هزینه‌­ی سفرهای متعدد میدانی در طول دوره، در هلند یا خارج از کشور را پوشش می‌دهد. برنامه­‌های آموزشی این مرکز طی یک دوره‌­ی ده‌ماهه و از طریق برگزاری سمینار، کارگاه و یک سفر تحقیقاتی سه‌هفته‌ای به مقصد خارج از اروپای غربی به دانشجویان ارائه می­شوند. تمرکز این دوره­ی آموزشی بر معرفی تاریخچه­‌ی برگزاری نمایشگاه، شیوه‌­های مختلف کیوریتوری، راه‌­اندازی گالری و مدیریت پروژه است، دانشجویان همچنین این فرصت را پیدا می­کنند تا با هنرمندان و متخصصان حوزه­‌ی هنر ملاقات داشته و با آن‌ها کار کنند.

دومین دوره­ی تربیت کیوریتور اروپا (کارشناسی ارشد کیوریتوری هنر معاصر) در سال ۱۹۹۲ در لندن و با پیروی از برنامه­‌های کالج بارد در بخش هنرهای بصری کالج سلطنتی هنر لندن راه‌­اندازی شد. مدرسان این دوره شامل کارکنان داخلی، کیوریتورهای موزه­ی تیت و مدرسان مهمان می­شوند. دانشجویان در سال اول دوره­ی فشرده‌­ای از دروس نظری شامل نظریه­‌ی انتقادی و تاریخ فرهنگ بصری را می‌گذرانند و در طراحی و آماده‌سازی نمایشگاهی که سال بعد در گالری‌­های کالج سلطنتی برگزار می‌­شود، شرکت می­کنند. آن‌ها همچنین با مطالعات کیوریتوری آشنا می­شوند و مهارت­‌های کاربردی و عملی مانند ویراستاری و چاپ و نشر را نیز می‌­آموزند. سال دوم نیز به تحقیق و آماده­‌سازی پایان­‌نامه و برگزاری نمایشگاه نهایی اختصاص یافته است. آن‌ها باید یک نمایشگاه عمومی به همراه کاتالوگ آن را به‌عنوان پایان‌­نامه‌­ی نهایی ارائه دهند. این مرکز سفرهای متعددی را به خارج از کشور سازماندهی و تأمین مالی می­‌کند. شهریه‌­ی سالانه تقریباً ۴۰۰۰ پوند است (این مبلغ تنها برای دانشجویان انگلیسی و اتحادیه­‌ی اروپا است، مبلغ مربوط به دانشجویان سایر کشورها متفاوت است).

بنیاد هنری کورتالد[۱۰] در لندن نیز مقطع کارشناسی ارشد کیوریتوری را با تمرکز بر سمینارهای مختلف، دروس عملی و دوره­‌ی کارآموزی تأسیس کرد. این بنیاد از کادر آموزشی آکادمیک، گالری و مجموعه کمک گرفته است. در اینجا نیز دانشجویان در پایان دوره ملزم به اجرای یک پروژه­‌ی نمایشگاهی هستند.

کالج گلداسمیت[۱۱] در لندن دوره­‌ی کارشناسی ارشد هنرهای زیبا در کیوریتوری (MFA in Curating) را در سال ۱۹۹۵ راه‌­اندازی کرد. برنامه­‌های این مرکز خلاف سایر مراکز بر نظریه و پروژه‌­های نمایشگاهی تمرکز دارد؛ می‌توان گفت که رویکرد این مرکز به‌طورکلی به سمت تحلیل انتقادی نمایشگاه‌­های مهم در حوزه‌­ی هنر معاصر در لندن است. دانشجویان این مرکز همچنین تشویق می­شوند تا پروژه‌­های کیوریتوری خاص خود را اجرا کنند و ایده­‌های خود را در طول ترم و در ورک­شاپ‌­ها در حضور متخصصان مختلف و اساتید خود به نمایش گذارند. این دوره برای دانشجویان تمام‌­وقت یک‌ساله و برای دانشجویان پاره‌­وقت دوساله است. دانشجویان عضو اتحادیه­‌ی اروپا و مقیم بریتانیا باید برای این دوره مبلغ ۹۰۰۰ پوند پرداخت کنند. دپارتمان فرهنگ بصری کالج گلداسمیت دوره‌­ی دیگری نیز برگزار می­کند که بیشتر به مسائل تئوریک در حوزه‌­ی کیوریتوری متمرکز است. در سپتامبر سال ۲۰۰۶ دوره­ی دکترای این رشته نیز راه‌­اندازی شد که دوره‌ای سه‌ساله است و تنها ۸ نفر را پذیرش می­کند.

درحالی‌که اکثر مراکز تربیت کیوریتور حداقل ازنظر برنامه به یکدیگر شباهت دارند، Konstfack CuratorLab در استکهلم سوئد نگاه متفاوتی به کیوریتوری دارد. این مرکز که در سال ۱۹۹۹ تأسیس‌شده بسیاری از آموزش‌­های خود را از طریق تورهای آموزشی ارائه می­‌دهد: برگزاری سمینارهای متعدد در شهرهایی مانند استکهلم، پاریس، نیکوزیا، استانبول و برلین. دانشجویان باید پروژه­‌های تحقیقاتی انفرادی را با محوریت مصاحبه با کیوریتورها، هنرمندان و نظریه­‌پردازان اجرا کنند. اعضای هیئت‌علمی به دانشجویان در اجرای پروژه‌­های دانشجویی و رویدادهای عمومی مشاوره می­دهند و در سمینارها و بحث­‌ها شرکت می­کنند. این دوره جدا از هزینه‌­ی سفر که حدود ۱۰۰۰ یورو است کاملاً رایگان بوده و نه ماه طول می­کشد.

دانشگاه هنرهای کاربردی وین در سال ۲۰۰۲ اولین دوره‌­ی آموزشی خود برای کیوریتورها (کارشناسی ارشد مطالعات پیشرفته مدیریت نمایشگاه و ارتباطات فرهنگی) را با الهام از برنامه­‌ی مطالعات کیوریتوری IKW  وین[۱۲] برگزار کرد. این دوره­ دوساله است و در هر ترم دانشجویان در کلاس­ها، سمینارها، ورک­شاپ­‌ها و بحث­‌های گروهی شرکت کرده و به تورهای آموزشی نیز می­روند. هزینه­‌ی هر ترم ۲۴۵۰ یورو است.

ESB-A در ژنو[۱۳]، سوئیس برنامه­‌ای متشکل از مطالعات کیوریتوری و رسانه­‌های سایبری انتقادی را ارائه می­دهد. این برنامه یک برنامه‌‌ی میان‌­ر‌شته­‌ای است که تمایل دارد هنر را از طریق موضوعات مربوط به اندیشه‌­ی سیاسی و اجتماعی بررسی کند. این مرکز در کنار برنامه­‌ی مطالعات نظری ویژه به پروژه­‌های عملی و برگزاری نمایشگاه نیز توجه دارد. دانشجویان با حضور در استودیوها برای آموزش عملی، برگزاری نمایشگاه و استفاده از فضا آماده می­شوند. این دوره شامل دو ترم می­شود و هزینه­‌ی تحصیل برای هر ترم تقریباً ۵۰۰ فرانک سوئیس است.

مؤسسه­‌ی مطالعات فرهنگی دانشگاه هنر زوریخ در سوئیس مقطع کارشناسی ارشد کیوریتوری را راه‌­اندازی کرده است. در این مقطع دانشجویان تجربیات عملی در حوزه‌­ی کیوریتوری را کسب می­کنند و می‌­آموزند که به موضوعات از طریق تفکر انتقادی بیاندیشند.

دانشگاه گوته در فرانکفورت آلمان با همکاری آکادمی ایالتی هنرهای زیبا و چند موزه­ی دیگر در آلمان دوره­‌ی دوساله‌ی کارشناسی ارشد مطالعات کیوریتوری را که شامل واحدهای تئوری، تاریخ و نقد می­شود برگزار می­کند.

همان‌طور که قبلاً گفته شد، اولین برنامه‌­ی واقعی تربیت کیوریتور در سال ۱۹۶۷ توسط موزه­ی ویتنی و به‌عنوان بخشی از یک برنامه‌­ی استودیویی مستقل سازماندهی شد. در هرسال چهار دانشجو برای این دوره­ی ۹ ماهه پذیرفته می­شوند. در این دوره دانشجویان می­‌آموزند که به‌صورت گروهی یک نمایشگاه برگزار کنند. در ابتدا مسئولان موزه یکی از پروژه­ه‌ای نمایشگاهی را انتخاب می­کنند. بعد از تصویب پروژه دانشجویان مشغول انتخاب آثار و نصب آن‌ها می­شوند، مرحله­‌ی پایانی نیز شامل تحقیق، سازماندهی، فهرست‌­بندی و تهیه‌ی مقاله می­شود. هزینه­‌ی این دوره ۱۸۰۰ دلار در سال است.

 دانشگاه سیدنی در استرالیا کارشناسی ارشد رشته‌­ی کیوریتوری را راه‌­اندازی کرده است و دانشگاه آدلاید مقطع کارشناسی دو رشته­‌ی مطالعات موزه و مطالعات کیوریتوری دارد. با توجه به تعداد موزه­‌های تازه تأسیس در آسیا که انتظار می­رود در دهه­‌ی آینده تعداد آن‌ها به ۳۰۰ موزه برسد، کارشناسی ارشد رشته‌­ی مدیریت فرهنگی در دانشگاه چینی هنگ­‌کنگ به مدیریت اسکار هو[۱۴] (مدیر پیشین موزه‌ی هنر معاصر شانگهای) به‌اندازه‌ی دو رشته‌ی مدیریت هنری و مطالعات مدیریت در مرکز هنری هنگ‌­کنگ محبوبیت دارد. دروس مقدماتی که در این رشته‌­ها تدریس می­شود فارغ‌­التحصیلان را به سمت کارهای تیمی در نمایشگاه­ها مانند مدیریت هنری، مربیگری، مسئول آرشیو، مربی هنر و… هدایت می­کنند. کارشناسی ارشد مطالعات کیوریتوری کالج هنر لاسال-سیا[۱۵] در سنگاپور مطابق با مدل­های غربی است و در حال­ حاضر جزو معدود دوره­ه‌ای ارائه شده در منطقه است. سازمان ­های مطرحی مانند کیریستی (با همکاری دانشگاه گلاسکو، اسکاتلند) و ساتبی در حال برگزاری دوره ­های عالی تحصیلی در آسیا هستند و از کشورهای چین، تایوان، سنگاپور، کره جنوبی و سایر کشورها دانشجو می‌پذیرند. در توکیو برنامه­ های آموزشی و اقامت برای هنرمندان و کیوریتورها ارائه می­شود که شامل سمینارهای گروه­های کوچک و با موضوعاتی نظیر تاریخچه­ی نمایشگاه ­ها، ایده­ هایی در مورد فضا و نمایش آثار و مدیریت نمایشگاه ­ها به همراه طرح کلی و دوره ­های نظری کلیدی است.

 این نوع دوره ­ها، گرچه بسیار رقابتی هستند، ولی برای دانشجویان یک دورنمای جهانی، بینش منحصربه‌فرد و (معمولاً) سفرهای گسترده­ی بین­‌المللی به ارمغان می­آورند. اندرو رنتون[۱۶]، پروفسور پیشین کیوریتوری در کالج گلداسمیت لندن در مورد رشد سریع دوره های تربیت کیوریتور در سال ۲۰۱۰ اظهار داشت: هر بنیاد هنری لیبرالی بدون این دوره ­ها کامل نخواهد بود.

در کنار این برنامه­ های کاملاً مشخص‌شده، دوره ­های مدیریت هنر زیادی نیز وجود دارد؛ برنامه ­هایی در گالری ­ها و یا مطالعات بازار هنر؛ دوره ­های مدیریت موزه و مطالعات موزه­ نیز که درنهایت به حرفه ­ی کیوریتوری منتهی می­شوند.

منبع:

• artradarjournal.com/2014/09/19/14-curatorial-training-programmes-in-europe/
• https://flash—art.com/article/curatorial-schools/
• Adrian. George, The Curator’s Handbook, 2015, Thames & Hudson

قسمت قبلی از این پرونده را اینجا دنبال کنید:

پرونده تاریخچه کیوریتور ها | قسمت اول

پرونده تاریخچه کیوریتور ها | قسمت دوم

به همین قلم بیشتر بخوانید:

خلاصه کتاب مبانی موزه داری | قسمت اول

[۱] – Whitney

[۲] – Kasper Konig

[۳] – Ludwig Museum            

[۴] – Grenoble

[۵] – The Université Paris I Panthéon-Sorbonne

[۶] – The Université de Haute Bretagne in Rennes

[۷] -Bard College

[۸] – Hessel Museum          

[۹] – Saskia Bos   ( کیوریتور، مورخ هنر و کارشناس حوزه­ی نقد انتقادی)           

[۱۰] – Courtauld

[۱۱] – Goldsmiths

[۱۲] – Institut für Kulturwissenschaft Wien                  

[۱۳] – École Supérieure des Beaux-Arts

[۱۴] – Oscar Ho      

[۱۵] – Lasalle-Sia

[۱۶] – Andrew Renton