نا تصویرهای مژگان خادمی راد | دیدن یا ندیدن مسئله این است!

نمایش عکس کارت پستال‌های شهری مژگان خادمی راد

از همین ابتدا باید بگویم همان‌طور که ممکن است برای مخاطب یا خود عکاس سخت باشد اما باید پذیرفت که این آثار «عکس» نیستند، یا شاید بهتر باشد بگوییم این تصاویر آنچه ما از عکس انتظار داریم نیستند. آن‌ها نه حاوی اطلاعات عینی مشخص هستند و نه چالش نشانه‌های تصویری در یک قاب واقع‌گرا، مثل لحظه قطعی برسونی[۱] یا شهر نگاری فرانکی[۲]، وستونی[۳] یا صدها عکاس نامدار دیگر که تاریخ عکاسی و تعریف ما از «عکاسی» را شکل داده‌اند؛ بلکه آثار خادمی راد درباره چالشی نظری[۴] پیرامون دیدن با دوربین عکاسی هستند، یا مطالعاتی در باب دیدن و به عقیده من ندیدن.

استفن شور در مقاله جالبی با عنوان « فرم و فشار[۵]» توضیح می‌دهد که چگونه راه‌حلی قرن هفدهمی (منظور شکوه آفرینی در فرم تصویر است) برای مشکلی قرن بیستمی نامناسب است. یعنی چگونه می‌توان در ایران امروز (۱۴۰۰ به بعد) به دنبال فرمی منسجم از مکان و زمان بود، انگار بخواهیم وضعیت یک قاشق را در داخل یک گردباد شرح دهیم.

مژگان خادمی راد گالری شم کارت پستال های شهری

آثار خادمی راد را می‌توان این‌گونه توضیح داد: احتراز از تحمیل نظم به واقعیت مورد عکاسی قرار گرفته به نحوی که هنرمند اطلاعات، پرسپکتیو و شکار نشانه‌ها را به کناری نهاده و سعی خود را کرده‌است که تا حد امکان به تجربه مواجهه با منظره نزدیک و نزدیک‌تر شود. همان‌طور که در فیزیک کوانتومی[۶] دیده شده، وقتی چیزی (پدیده‌ای) مورد مشاهده قرار می‌گیرد رفتار خود را تغییر می‌دهد.

همین طور در مورد آثار حاضر نیز تجربه عکاس از پیرامون از فیلتر چشم او عبور کرده، در ذهن ادراک شده و به صورت یک تجربه از محیط متجلی می‌شود، اما هنرمند این تجربه را مورد مشاهده قرار داده‌است و این‌گونه است که نظام درون قاب بر آن وارد می‌شود، که شامل امکانات ابزار عکاسانه مانند لنز و نور و زاویه دید و غیره است و همچنین انتخاب قاب و پرسپکتیو.

اما خادمی راد در این مجموعه همه تلاشش را کرده که این نظم را تا حد ممکن به کناری بزند و تا حد ممکن به خود تجربه نزدیک گردد برای این کار او نگاه کوچکی نیز به تاریخ عکاسی و تعاریف تصویر عکاسانه انداخته است تا بتواند با نگریستن به آن مناسباتش را با خود عکاسی نیز تغییر دهد.

او به عمد و تا جای ممکن مناسبات ذهنی شده درباره هم‌نشینی‌های بصری را انکار کرده و سعی کرده‌است راهی به خود تجربه بگشاید که واژه نامطمئن و بی‌تناسب اولین و مهم‌ترین توصیف برای آن می‌تواند باشد.

به عبارتی آثار مژگان خادمی راد شکل‌دهی به یک پروژه پژوهشی از زیرین‌-شناسی عکاسی است، یعنی خادمی راد در جستجوی آن چیزی است که در لایه‌های زیرین یک عکس و رابطه آن با واقعیت یا جهان بیرونی رخ داده‌است، بین چشم او، ذهن او و جهان اطرافش که در یک مجموعه از تصاویر کنار هم جمع‌بندی شده.

خادمی راد دیدن را با ندیدن در عکس‌‌هایش مخلوط می‌کند و تجلی آن در تصاویری است که در آن عناصر یا مانع دیدن هستند، یا مانع درست دیدن یا مزاحمی برای به تعادل رسیدن چشم در قاب. او مطلقاً زیبایی‌شناسی تصویری را کنار می‌گذارد و سعی دارد بیانیه‌ای عقلی درباره نگریستن با ابزار عکاسانه ارائه دهد که به عنوان یک کنش دارای وجوه زیبایی‌شناسانه است نه در آنچه تولید می‌کند به‌مثابه اثر هنری. پس تصاویر او آثارش نیستند، بلکه کنش او اثری است که ارائه می‌دهد و این کنش ضمنن شاعرانه هم نیست؛ بلکه تحلیلی و کاوش‌گر و البته پرسش‌انگیز است نه پاسخگو و به همین دلیل درگیر ساختار است و تعادل بین فرم و محتوا در آن به‌هم‌خورده، اما چگونه می‌توان این را عامدانه ندانست؟

بلکه به عقیده من بهتر است تولید این تصاویر را پروسه‌ای در نظر گرفت که طی آن بیننده و عکس گیرنده درصدد تغییر آنچه به آن نگاه می‌کنند هستند.

آن‌ها تصاویری می‌بینند که مخدوش یا نا تصویر هستند، یعنی به نظر می‌رسد تعمداً نصف شده‌اند، نشانه‌هایی از درونشان کنار گذاشته‌شده، مسیر بهتر دیدن سوژه در آن مسدود شده، از نقطه طلایی گریخته و عناصر تصویری جوری از هم منفصل شده‌اند که قاب هم نتوانسته باهم جمعشان کند و این در یک مجموعه چندتایی آن‌قدر تکرار شده تا بگوید من می‌دانم که چه چیزی را نفی می‌کنم، من می‌دانم که تجربه کامل من از واقعیت بیرونی‌ام با تجربه دیداری‌ام فرق دارد، حالا من به آن نگریسته‌ام، به نظم تصویری نگریسته‌ام و ساختارمندی تصویر رفتار خود را تغییر داده است من به عکاسی نگریسته‌ام و عکاسی رفتار متفاوتی را در پیش‌گرفته، زیر لایه‌های عکس‌های من نادیدنی‌هایی هستند که از تصویر نشات نمی‌گیرند، آن‌ها نیازمند تجربه‌ای همه‌جانبه هستند تا بتوانند شکل بگیرند.

در همین ارتباط بخوانید: