بازتاب طبیعت بر بدنِ زیسته

نگاهی به پروژه‌ی همچنان در تداوم ( Eyes as Big as Plates) از ۲۰۱۱، همکاری مشترک کارولینه هیورت نروژی و ریتا ایکونن در تلاقی هنر مفهومی، انسان‌شناسی و کنشگری زیست‌محیطی در طبیعت

زیستِ بهره‌ورِ مدرن، طبیعت را از موجودی زنده با ارج و جایگاه والایش در زندگی روزمره انسان به پس‌زمینه‌ای منفعل برای استخراج منابع اقتصادی و مطالعات علمی تقلیل داده است. تسریع در وقوع بحران‌های اقلیمی اخیر، صدای قهر طبیعت را به گوش می‌رساند و تجربه‌ی هستی انسانی را در مواجهه با جهان طبیعی به پرسشی بنیادی بدل می‌کند.

طبیعت و هنر مفهومی کارولینه هیورت ریتا ایکونن

پروژه‌ی همچنان در تداوم ( Eyes as Big as Plates) از ۲۰۱۱، همکاری مشترک کارولینه هیورت نروژی و ریتا ایکونن فنلاندی، فراتر از صرفاً تجربه‌ای عکاسانه، تأملی تصویری است که در تلاقی هنر مفهومی، انسان‌شناسی و کنشگری زیست‌محیطی شکل می‌گیرد. این مجموعه با الهام از فولکلورهای اسکاندیناوی – مملو از موجودات اسطوره‌ای با چشمانی اغراق‌شده و مظهر کنجکاوی – بدن‌های سالخورده را در دل چشم‌اندازهای بکر می‌نشاند و گذر زمان را در بافت پرخط صورت‌ها و دست‌های فرسوده به تصویری شاعرانه و در عین‌حال پرسشگر بدل می‌کند. تجربه‌ی بدن در محیط، گذر زمان بر چهره‌ها و تعامل با عناصر طبیعی، بُعد پدیدارشناسانه این اثر را برجسته می‌کند.

این پرتره‌ها، همان‌گونه که هانس بلتینگ در Anthropology of Images یادآور می‌شود، تنها بازنمایانه نیستند، بلکه به «میدان کنش» تبدیل شده‌اند؛ جایی که طبیعت، نه پس‌زمینه‌ای خنثی بلکه عنصری فعال و هم‌ارز با بدن انسانی است. عناصر ارگانیک – از خزه و جلبک تا صدف و برگ ریواس – همچون نشانه‌هایی آیینی بر قامت سوژه‌ها می‌نشینند و آنان را به مجسمه‌هایی زنده بدل می‌کنند؛ یادآور آیین‌های شمنیک و همسو با پرفورمنس‌های زیست‌محیطی معاصر.

این انتخاب عامدانه‌ی سوژه‌ها از میان نسل کهنسال، از کشاورزان و ماهیگیران تا خوانندگان اپرا، اتفاقی نیست: هیورت و ایکونن بر پیوند دیرینه‌ی انسان و خاک انگشت می‌گذارند و نشان می‌دهند که «زیست‌پذیری» نه میراث گذشته بلکه تعهد اکنون است. برای مثال، تصویر اگنس، زن ۸۵ ساله‌ای که همچنان پرش با چتر نجات انجام می‌دهد، استعاره‌ای است از مقاومت در برابر فرسودگی و بازتعریف مفهوم سرزندگی در آستانه‌ی فراموشی.

در نهایت، Eyes as Big as Plates را می‌توان به‌مثابه مانیفستی بصری برای بازاندیشی هستی‌شناسانه‌ی ما در نسبت با زمین خواند؛ پژواکی از آنچه برونو لاتور در Face à Gaïa بر آن تأکید می‌کند: ضرورت بازتعریف جایگاه انسان در شبکه‌ی حیات. این پروژه نه تنها تماشاگر را دعوت به مشاهده می‌کند، بلکه او را وادار می‌سازد تا در قامت شاهدی اخلاقی و با آگاهی بدن زیسته، نسبت خویش با طبیعت را از نو بیندیشد.