شیرین قادر | این مطلب در مجله تندیس شماره ۳۰۹ منتشر شده است
از اوایل دهه‌ی نود میلادی هنرمندان سرتاسر جهان اینترنت را به‌عنوان یک رسانه، یک فضا و یک اتاق گفت‌وگو برای برقراری مکالمه با مخاطب و یکدیگر برگزیدند. در‌حالی‌که بعضی از هنرمندان اینترنتی همچنان مدل کار با گالری‌ها را حفظ کردند و از اینترنت به‌عنوان وسیله‌ای برای کاوش و تحقیق در زمینه‌ی کاری خود یا معرفی و تبلیغ آثارشان سود جستند، شرایط و قراردادهایی که در هنر آنلاین معنا می‌یابند به اشکال زیادی از جهان هنر آفلاین متمایز باقی می‌ماند. هنر اینترنتی ــ که ذاتا زودگذر و بی‌نهایت قابل بازتولید است ــ از کالاسازی اثر هنری اجتناب می‌کند و تا حد زیادی از بازار هنر مستقل عمل می‌نماید.۱
جیف۲؛ یک لحظه‌ی متحرک
چه اسمشان به گوشتان خورده باشد چه نه، احتمالا آنها را می‌شناسید. حتی اگر از آن‌دسته کاربرانی نباشید که در پاسخ به یک پیغام دوستانه از آنها استفاده می‌کنند یا در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارند، بسیار بعید است که در وب‌گردی یا گفت‌وگوهای اینترنتی با آنها به طور اتفاقی آشنا نشده باشید. آیا تا‌به‌حال به استفاده‌ی هنرمندانه از جیف‌ها ــ این تصاویر متحرک در چرخه، که گاهی در بعضی شبکه‌های اجتماعی مثل تامبلر۳ و اخیرا نیز در فیسبوک مشاهده می‌کنید ــ فکر کرده‌اید؟ اگرچه بسیاری از ما تمایل داریم این تصاویر متحرک دیجیتال را به جوک‌های طعنه‌آمیز و شوخی‌هایی که واکنشی به اخبار روز هستند مرتبط بدانیم، بر روی اینترنت آگاهی هنرمندان و تصویرگران نسبت به ظرفیت‌های این وسیله‌ی ارتباطی ساده به طور فزاینده‌ای رو به افزایش است. درواقع، برخی خالقان این آثار در حال حاضر صاحب‌سبک شناخته میشوند: طراحان بازی‌های کامپیوتری که دگرگونی‌های دوار اشکال انتزاعی و بلوری‌شکل به وجود می‌آورند. تصویرگرانی که شگفتی‌های پاساژهای رنگی متحرک را کاوش می‌کنند و همچنان هنرمندانی که قادر هستند به سناریو‌های کوچک سوررئالیستی جان ببخشند. بسیاری جیف‌ها را برای نشان‌دادن جزئیات شاعرانه‌ی زندگی روزمره انتخاب می‌کنند: مسیر یک اشعه‌ی خورشید روی زمین، تکان‌خوردن برگ‌های درختان در افق و… بدین‌گونه این تصاویر متحرک کوتاه را به هایکوهایی تصویری تبدیل می‌نمایند.
حقیقت این است که این فرمت به ظاهر ساده و پیش‌پا‌افتاده در سال‌های اخیر در سراسر جهان مورد بازنگری و بازیابی قرار گرفته و علاوه بر کاربردهای ارتباطی ـ اطلاعاتی راه خود را به‌عنوان یک مدیوم هنری به گالری‌ها، موزه‌ها و جشنواره‌ها باز کرده است.
این مطلب قصد ندارد این قالب را به شکل علمی معرفی کند یا به ارزش‌گذاری آن به‌عنوان یک اثر هنری بپردازد. بلکه سعی شده به معرفی یکی از جدیدترین و محبوب‌ترین شکل‌های هنری معاصر پرداخته شود تا شاید بتواند اهمیت این مدیوم نادیده‌انگاشته‌‌شده را متذکر گردد و توجهی را که در سطح بین‌المللی به آن ابراز می‌شود برجسته نماید.
جیف، که شکل اختصاری Graphics Interchange Format است، نخستین بار در سال ۱۹۸۷ به دست استیو ویل‌هایت۴ اختراع و توسط شرکت کامپیوسرو۵ ارائه شد.۶ جیف یک فرمت برای تصاویر دیجیتال و گرافیکی از نوع bitmap است که برای اولین بار امکان خلق تصاویر متحرک را بر روی وب ایجاد می‌کرد.۷ جیف از یک فرمت فشرده استفاده می‌کند که اجازه می‌دهد روی یک فایل واحد، تصاویر متعددی را، که دارای اطلاعات زمان‌بندی مرتبطی هستند، ذخیره کنید.
در آغاز پیدایش وب، هنگامی که اولین مرورگرها پدید می‌آیند، کاربرد این تصاویر متحرک گرافیکی، وارد‌کردن پویایی به فضای ایستای وب ۱٫۰ بوده است. درواقع می‌توان گفت اگر به آیکون‌های کوچک متحرک در سایت‌های قدیمی بیندیشیم، می‌بینیم علاوه بر کارکردهای اطلاع‌رسانی و خدمات‌دهی در راستای اهداف سایت، وظیفه‌ی دیگری که به آنها محول شده بود، زیباسازی بود؛ تلاشی برای چشم‌نواز‌کردن محیط سایت که وقتی امروزه به آنها دوباره بنگریم اغلب بی‌ظرافت و عجیب و غریب به نظر می‌رسند.
حضور فلش در سال‌های آغازین ۲۰۰۰، فرمت جیف را منسوخ می‌کند. برتری برنامه‌ی متحرک‌سازی برداری فلش ماکرومدیا۸ که مدل رایج مورد استفاده در سایت‌ها در فاصله‌‌ی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ بود، جیف‌ها را به شکل موقتی کنار می‌گذارد.
ولی هیچ‌چیز رها نمی‌شود و برای همیشه منسوخ نمی‌گردد. همان‌طور که هنرمندان رنسانس به ما یادآور میشوند، همه‌چیز می‌تواند به اوج برگردد.
تولد دوباره‌ی این قالب مربوط به سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ است که به لطف سایت‌ها و اجتماعاتی مانند فورچان۹، YTMND و ظهور اولین شبکه‌های اجتماعی مانند مای‌سپیس۱۰، ردیت۱۱ و به‌خصوص تامبلر صورت می‌گیرد. بدین‌گونه است که استفاده‌ی وسیع از اینترنت آن را دوباره به اوج برمی گرداند و امروزه بر روی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی مختلف به چشم می‌خورد.
باید بر این نکته تاکید کرد که ویژگی‌های منحصربه‌فرد و موثر جیف‌هاست که آنها را واقعا محبوب ساخته؛ جیف‌ها فایل‌های کوچک و سبکی هستند که به‌سادگی خلق و به‌سرعت دانلود میشوند؛ ساخت آنها در طیف زیادی از مرورگرهای وب و با سرعت‌های مختلف در سیستم‌‌عامل‌های متفاوت امکان‌پذیر است. جیف‌ها اغلب از تصاویر ساده و تکراری ساخته شده‌اند و یک لحظه را در خود حفظ می‌کنند. رنگ‌های محدود موجود در آنها که پشت سر هم به نمایش در‌می‌آیند، توهم حرکت را القا می‌نمایند؛ و همه‌ی این ویژگی‌ها برای وب ایده‌آل هستند.
امروزه این قالب متحرک همه‌جا حاضر است و توسط هنرمندان و کاربران شبکهی جهانی وب و برروی تمامی وسایل هوشمند مانند کامپیوتر، تبلت، گوشی‌های موبایل و … استفاده می‌شود. هر وب‌سایتی که یک عنصر متحرک مستقل داشته باشد، به احتمال زیاد آن عنصر، جیف است.
جیف‌آرت؛ وقتی جیف‌ها هنر میشوند
جیف آرت که از سال ۱۹۸۷ وجود داشته، از حوالی سال ۲۰۰۰ به بعد، به شکل گسترده‌ای توجه مخاطبین را جلب می‌کند. بعد از سال ۲۰۱۰، نسل جدیدی از هنرمندان، بر روی تجربیاتی در زمینه‌ی توانایی‌های بالقوه‌ی آن، برای ارائه‌ی خلاقیت در جهان گسترده‌ی وب متمرکز شدند. دسترسی فراگیر به اینترنت به آثار آنها این اجازه را می‌داد تا به‌سرعت و به شکل ویروس‌مانندی جابه‌جا شوند و به‌عنوان شکل جدیدی از هنر شناخته گردند.
امروزه گالری‌های هنرهای معاصر در سرتاسر جهان و موسساتی مانند موزه‌ی تصویر متحرک نیویورک۱۲ آثار این هنرمندان را به نمایش می گذارند. وقتی جیف به شکل یک اثر چیدمانی در موزه‌ها و گالری‌ها ارائه شود، می‌تواند به جای شکل‌های از قبل شناخته‌شده و فکرشده‌ی هنر که سرتاسر موزه‌ها را پر کرده‌اند، به‌عنوان شکل جدیدی از گفت‌وگو میان هنرمند و مخاطب، خود را عرضه کند.
جیف برای خلق آثار هنری با خطوط تیز و رنگ‌های محدود مانند لوگوها، بسیار مناسب هستند. برای نمایش فیگورهای دوبعدی با رنگ‌های محدود، بازی‌های کامپیوتری و انیمیشن‌های کوچک و کلیپ‌های فیلم با کیفیت پایین نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. جیف می‌تواند قالبی برای خلق یک اثر هنری باشد و از آن می‌توان به‌عنوان ابزاری برای معرفی و تبلیغ یک هنرمند یا یک رویداد هنری استفاده کرد.
واقعیت آن است در موج احیا و قدردانی آثار گذشته، فرمت منسوخ‌‌شده‌ی جیف به طور کاملا متناسبی وارد می‌شود و توسط هنرمندان وب و آثار تجسمی انتخاب و از نو ابداع می‌گردد. هنرمندانی که آن را به صورتی همه‌جانبه به یک رسانه‌ی جدید مستقل تبدیل می‌کنند. جیف‌ها با ظهور دوباره‌ی خود به احیای دوران گذشته می‌پردازند و این‌بار بیش از ارائه‌ی خلاقیت، شاخه‌ی هنری خود را به‌عنوان جیف‌آرت عرضه می‌کند که از ویژگی‌های این قالب استفاده کرده و درون محدودیت‌هایش جا می‌گیرد. اما تکنولوژی این قالب که به‌سرعت راهش را از میان اتاق‌های گفت‌وگو و شبکه‌های اجتماعی به سوی شکل جدیدی از هنر دیجیتال باز کرد، در طول این سال‌ها بسیار پیشرفت کرد.
سال بازگشت رسمی جیف مطمئنا ۲۰۱۲، بیست‌و‌پنجمین سالگرد این قالب است. کلمه‌ی جیف به‌عنوان اسم و فعل در ویرایش‌های جدید فرهنگ لغت‌های مختلف وارد می‌شود و به‌عنوان کلمه‌ی سال برگزیده می‌گردد۱۳ و این‌گونه است که موزه‌ی تصاویر متحرک نیویورک نمایشگاهی را به این آثار اختصاص می‌دهد و جشنواره‌های متعددی مانند «!Moving the Still: A GIF Festival» در آرت‌بازل میامی بیچ۱۴ به نمایش آثار و نقد و بررسی سیر تکاملی این فرمت هنری می‌پردازند.۱۵
دقیقا همین محدودیت‌های این قالب است که آن را به سمت خلق یک زبان جامع و کامل سوق می‌دهد و در این میان سینماگراف۱۶ ظهور می‌کند. سینماگراف عکس‌هایی دیجیتالی هستند که در آنها یک حرکت کوچک تکرار می‌شود و به بیننده، توهم تماشای یک ویدئو را القا می‌کند.۱۷ ایجاد توهم حرکت در جیف‌ها، دقیقا همان تکنیکی است که در نقاشی‌های متحرک و فتوگرام‌های سینمایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سینماتوگراف از مدیوم عکاسی و مختصری دستکاری مفرح فریم‌های متعدد متحرک بهره می‌برد که تقریبا عملکردی سینمایی است. اولین بار توسط دو عکاس آمریکایی کوین برگ۱۸و جیمی بک۱۹ به کار رفت و برای تبلیغات، به‌خصوص در حوزه‌ی مد استفاده شد و در شبکه‌های اجتماعی نظیر توییتر و تامبلر به‌سرعت همگیر شد.
جیف‌ها می‌توانند به‌عنوان یک مدیوم تمام و کمال در نظر گرفته شوند. به‌عنوان یک زبان هنری مورد استفاده قرار بگیرند و همانند سایر آثار هنری خریده شوند. از آنها می‌توان با اهداف روزنامه‌نگاری ــ اینفوگرافیک متحرک۲۰ ــ استفاده کرد؛ برای برقراری ارتباط از طریق گوشی‌های هوشمند ــ پیغام‌های جیف ــ مورد توجه مخاطبین هستند یا حتی امکان دارد پوشیده شوند مانند ساعت مچی‌های دارای صفحه نمایش دیجیتال که امکان اجرای آنها را فراهم کرده‌اند. در فضای وب می‌توان جیف‌هایی مرتبط با کتاب‌ها، فیلم‌ها، برنامه‌های تلویزیونی یا حتی موزه‌ها یافت.
راز یک اثر جیف واقعا موفق به نظر کریستینا لو۲۱ که در حال حاضر به شکل تمام‌وقت به‌عنوان جیف‌آرتیست برای یک آژانس ارتباطات کار می‌کند، تمرکز روی یک عنصرهوشمندانه اما پویاست، و بازگویی داستان و سیرتکامل آن در طول حدودا یک ثانیه!
پی‌نوشت:
- The Affect of Animated GIFs (Tom Moody, Petra Cortright, Lorna Mills)www.artandeducation.net
- Tumblr
- Gif: /ˈdʒɪf/ or /ˈɡɪf/
- Steve Wilhite
- CompuServeInformationService اولین شبکهی آنلاین تجاری بزرگ در ایالات متحده‌ی آمریکا:
- G I F ™ www.w3.org
- Animated gif
- Flash macromedia
- ۴chan
- MySpace
- Museum of the Moving Image di New York
- Oxford Dictionaries USA Word of the Year 2012 is ‘to GIF’ http://blog.oxforddictionaries.com
- Art Basel Miami Beach
- GIF ARTIST: ERDAL INCI.www. annamonteverdi.it
- Cinemagraphs™ www.cinemagraphs.com
- GIF: l’attimo animato www.panebarco.it
- Kevin Burg
- Jamie Beck
- animated infographic
- Christina Lu
منابع
ــ When GIFs become art: a trip to the Museum of the ــ ــ Moving Image http://www.theverge.com
ــ Moving The Still – A Short History of the GIFwww.youtube.com
ــ GIF ARTIST: ERDAL INCI www.annamonteverdi.it
ــ Oxford Dictionaries USA Word of the Year 2012 www.blog.oxforddictionaries.com
ــ GIF: l’attimo animato http://www.panebarco.it/blog/389-GIF-l-attimo-animato
ــ Cinemagraphs™ www. cinemagraphs.com
ــ Tra grafica e animazione, arriva la gif art http://arte.sky.it
ــ A Brief History of Animated GIF Art, Part One www. news.artnet.com
ــ The Affect of Animated GIFs (Tom Moody, Petra Cortright, Lorna Mills) www.artandeducation.net
ــ The Gif Pronunciation Page www.olsenhome.com
ــ G I F ™ http://www.w3.org
