[طراحی]
هومو آمِریکانوس
[طراحی‌های ریموند پتیبون، به بهانه‌ی نمایش اخیر آثار او در هامبورگ]
گردآوری و برگردان: علیرضا بهارلو
(این مطلب در تندیس شماره ۳۲۱ منتشر شده است)
از زمانی که هوراس، شاعر سرشناس روم باستان، عبارت ut pictura poesis (همچنان که در نقاشی است در شعر نیز هست) را وضع کرد، هنر و ادبیات رابطه‌ی نزدیک و پیچیده‌ای یافتند و هر یک سعی کرد از حدود خود تخطی و قلمروی دیگری را نقض کند. در عصر حاضر، حاصل تلاش‌هایی که برای تلفیق این دو حوزه صورت گرفته، طرح‌های خارق‌العاده و غیرمتعارفی را رقم زده است؛ مثل واژه‌ی همبسته و متداعی «پرتره‌ها» از گرترود استاین۱، و «رمان‌ها»ی باسمه‌ایِ بدون متنِ فرانس ماسِرِل۲. ریموند پتیبون۳، رسام امریکایی، از هنرمندانی است که طی چند دهه‌ی اخیر به هم‌آمیزی امر کلامی و بصری در چیدمانی از صدها اثر طراحی مشغول بوده و هر یک از آثارش دربرگیرنده‌ی متنی دست‌نویس است که تحت تأثیر نویسندگان مختلفی، از جان راسکین۴ تا میکی اسپیلِین۵ قرار دارد. او که صرفا هرزگاهی به‌طورمستقیم از منابع و مدارک خود بهره می‌گیرد، در عوض، به آنچه می‌خواند با واژگان خویش پاسخ می‌گوید. متون پتیبون، با نمایش ظرایف و پیچیدگی‌های کلامی، و طنین و نظارت بلاغی، با جوهری صریح یا طرح‌واره‌ای آبرنگی به‌هم‌می‌آمیزد تا با خصایص شعری فشرده برابری کند.
ریموند پتیبون در مصاحبه‌های خود نیز در انتخاب واژگان بسیار سنجیده و عمیق رفتار می‌کند. او یک شاعر است؛ این موضوع هم در حین گفتگوها و هم در آثارش پیداست. ادبیات و طرز بیان او، از نکته یا لطیفه‌ای تند و دردناک تا تک‌گویی‌های غنی در تغییر و نوسان است – درست مثل متون دست‌نویس او در تصاویر جذابش.
در حالی که پتیبون را باید بدون‌شک نویسنده دانست، با این حال آوازه‌اش در کسوت هنرمندی تجسمی نیز فراگیر بوده است. آثار فیگوراتیو پتیبون قاطعانه نمودار تفسیری بر جهان پیرامون اوست. این تفسیر یا گزارش، از ادبیات گرفته تا اقتصاد و از فرهنگ عامه تا تاریخ هنر، هم درشت و تند و هم ظریف و حساس است. عمل و طراحی او که عمدتا حاصل قلم و جوهر بر کاغذ است، آکنده از نیرو و بی‌واسطگی است و شخصیت‌هایی که ارائه می‌کند – از اشیا تا شمایل‌های سیاسی – همگی از بینش و توجهی یکسان برخوردارند. آنها با صداقت و صراحت تام تجسم و تشخص یافته‌اند – شوخ‌طبعی، هراس، سرخوشی، رشک، خشم و خواهش.
ریموند پتیبون در سال ۱۹۵۷ متولد شد و در پنج سالگی همراه با خانواده‌اش به هرموسا بیچ کالیفرنیا عزیمت کرد. زمانی که در دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس (UCLA) اقتصاد می‌خواند، کاریکاتورهایی از شخصیت‌های سیاسی می‌کشید. در ۱۹۷۸ یک کتاب بزرگ فکاهی مصور به نام «زنجیرهای اسارت»۶ منتشر کرد که چندین اثر طراحی آن برای اعلامیه‌‌ها و جلد آلبوم‌های موسیقی استفاده شد. اما او خیلی زود ارتباط خود را با دنیای موسیقی قطع و در ۱۹۸۶ نخستین نمایشگاه انفرادی‌اش را در گالری سمافور۷ نیویورک برگزار کرد. در پی این رویداد، نمایشگاه‌های دیگری در گالری‌ها و مؤسسات امریکا و اروپا ارائه داد. در سال ۲۰۰۲ در «داکومنتا ۱۱» و در سال ۲۰۰۷ در بی‌ینال ونیز شرکت کرد. وی که اکنون در نیویورک زندگی می‌کند، جوایز هنری متعددی را نیز در چندین کشور به دست آورده است.
آثار پتیبون – در نگاهی کلی – دامنه‌ی گسترده‌ی فرهنگ «والا» و «نازل» امریکایی را شامل می‌شود؛ از انحراف و عدول از جوانیِ به‌حاشیه‌رفته تا تاریخ هنر، ادبیات، ورزش، دین، سیاست و جنسیت. طراحی‌های او با آغازگرفتن در حوزه‌ی فرهنگ پانک‌راکِ کالیفرنیای جنوبی در اواخر دهه‌ی ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ و زیبایی‌شناسی جلد آلبوم‌های موسیقی، کتاب‌های کمیک، اعلان‌های کنسرت و مجلاتی که مشخصه‌ی این جنبش شمرده می‌شوند، ژانر تفسیر هنریِ مؤثر و پویای مختص خود را دارند.
پتیبون که به عنوان یک طراحِ ضد استقرارِ (سازمان‌گریز) ریشه‌دار در موسیقی پانک‌راک شناخته می‌شود، به خلق هنری دست می‌یازد که به‌نوعی یادآور سبک طراحی تصویرسازان «مکتب زباله‌دان»۸ است. آثار او – نوعا – به شکل طرح‌هایی سیاه‌وسفید هستند. او حرفه‌ی خود را به عنوان موسیقی‌دان و دیزاینر آغاز کرد و به تهیه‌ی جلدهای شمایلی آلبوم و لوگوهایی برای گروه‌های موسیقی (مثل Sonic Youth و Black Flag) پرداخت. آثار پتیبون، در قالب یک هنرمند تجسمی، بازتابی است از حساسیتی مشابه به پانک‌راکِ ضد خودکامگی. وی غالبا آثاری در ابعاد بزرگ تولید می‌کند و تاکنون نشریات متعددی به سبک آزاد داشته است.
همان‌طور که عنوان شد، آثار پتیبون طیف وسیعی از عناصر و ملزومات فرهنگ امریکایی را در برمی‌گیرند: از پیام‌های قاطع ضدجنگ در قالب کارتون‌های سیاسی که نشان از تأثیرات هنرمندانی چون ویلیام بلیک و فرانسیسکو گویا را دارند، تا پیام‌های شوخ‌طبع و فیلسوف‌منشانه‌تری که حول محور ادبیات، دین، جنسیت و ورزش می‌گردند. در حالی که بسیاری از ترسیمات او دارای متون خوانا با پیام‌هایی مبهم، متغیر و ضمنی هستند، سایر موارد به گونه‌ای انتزاعی یا حتی کاملا فیگوراتیو باقی می‌مانند. ترکیب‌های غیرعادیِ تصویر و متن در این تولیدات، نشان از دلبستگی هنرمند امریکایی به ادبیات کلاسیک و حواشی فرهنگ عامه دارد.
پتیبون آثارش را روی کاغذ ترسیم می‌کند. ترسیمات و طراحی‌هایش چنان است که گویی از دل آنها تصاویر متحرک تهیه کرده و از متون و نوشته‌هایش فیلم می‌سازد. کتاب‌های هنری بی‌نظیر، مجلات، چاپنقش‌ها و دیوارنگاره‌های بزرگی که از طریق تکه‌چسبانی آثار کوچکتر به وجود آمده نیز از دیگر فعالیت‌های هنری ریمون پتیبون محسوب می‌شوند.
نمایش اخیر آثار این هنرمند ۵۸ ساله در سال جاری میلادی در آلمان، فرصتی را دست داد تا به نقش مؤثر رسانه‌ی طراحی و جایگاه طراحان در هنر معاصر بیشتر پرداخته شود.
در سال جاری، در چهار طبقه از مجموعه‌ی فالکِنبرگ۹، واقع در دایچتوهالن هامبورگ، جامع‌ترین نمایشگاهی که تاکنون از این هنرمند امریکایی وجود داشته عرضه می‌شود. در این رونمایی (تا ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۶)، بیش از ۱۲۰۰ اثر که در میان آنها تقریبا ۷۰۰ طراحی و صدها اعلامیه، جلد آلبوم موسیقی و مجله و همین‌طور فیلم، کتاب، نقاشی و طراحی دیواری وجود دارد در معرض نمایش قرار داده می‌شود. از شاخصه‌های این نمایشگاه، که تصدی آن را دکتر اولریش لوک۱۰ بر عهده دارد آن است که ریموند پتیبون را در هیئت اسطوره‌شناسی نشان می‌دهد که روایات متمایزِ فرهنگ امریکا را برگزیده و نظم آنها را برهم می‌زند – از ووداستاک۱۱ تا ریاست جمهوری و جنگ علیه تروریسم. در این مسیر، رسانه و ابزار هنرمند، همان طراحی‌های اوست که در آنها تصویر و نوشته را در کنار هم می‌نشاند. او از اواخر دهه‌ی ۱۹۷۰ تا امروز، حدود ۲۰ هزار اثر هنری تولید کرده است.
پتیبون در دهه‌ی ۱۹۸۰ به موضوعاتی مانند افول و زوال فرهنگ هیپی، قتل و خودکشی با داروهای مخدر و همچنین سرکوب در جامعه روی آورد. سایر آثار وی نیز درباره‌ی خانواده، مسائل نژادی، روابط جنسی، تعصبات مذهبی و جنگ ویتنام هستند. او در طراحی‌های اولیه‌اش، با خطوط تند و صریح کار می‌کند. بعد از این، بُعد ادبی و کنایی آثار – همراه با ارجاعاتی که به شعر سده‌ی نوزده دارند – مشهود و مشهور می‌شوند و بعدتر نیز به نقطه‌ی والا و جدیدی در مقیاس بزرگ می‌رسند. اینها طرح‌های رنگی‌ای است که هنرمند در آن – خشمگین و سرخورده – به‌شدت به نقد سیاست‌های جرج دابلیو بوش و جنگ امریکا در عراق می‌پردازد.
تا پیش از این هرگز چنین گلچین گسترده‌ای از آثار پتیبون مثل آنچه در نمایشگاه فعلی در مجموعه‌ی فالکنبرگ هامبورگ هست به نمایش در نیامده بود. این نخستین بار است که چنین کارنمایی سعی می‌کند آثارِ به‌ظاهر پایان‌ناپذیرِ پتیبون را بر اساس معیارهای مختلف بازسازی و بازآرایی کند. در اینجا، یکی از مراتب یا ترتیب‌ها دارای تسلسل تاریخی است و دیگری بر موتیف‌هایی مثل «گامبی و واووم»۱۲، موج‌سواران، بیس‌بال، قطار، انجیل، قلب و … متمرکز است.
از دیگر مواردی که متعاقب این نمایشگاه به دست می‌رسد، مجموعه‌ای است در قالب یک کتاب که به گردآوری آثار هنرمند اختصاص یافته. «ریموند پتیبون: هومو آمِریکانوس»۱۳ مجلدی است با ۶۰۰ اثر از هر گوشه از کار حرفه‌ای این هنرمند که بخش اعظم آنها نیز پیشتر هرگز منتشر نشده است. این مجموعه که به‌لحاظ موضوع در ۳۲ مبحث تنظیم شده، به ارائه و ترسیم نمود و تکوین مضامینی که آثار پتیبون را تعریف کرده می‌پردازد. بخش‌های این گردآوری با آثار منتخبی از مصاحبه‌های هنرمند، معرفی و در ادامه از سوی اولریش لوک، کیوریتور، در ضمیمه‌ای به بحث گذاشته شده‌اند. از دیگر موارد ارائه‌شده، باید به یادداشت‌های مربوط به زندگی‌نامه‌ها اشاره کرد که لوکاس تسویرنِر جمع‌آوری کرده است. این کاتالوگ نخستین موردی است که به آثار پتیبون در قالب یک مجموعه می‌پردازد – نوعی ذهن گروهیِ فرهنگ امریکایی که شاخه‌های متعددش پیوسته یکدیگر را خطاب قرار داده و بازتفسیر می‌کنند. از نکات بسیار جالب‌توجه در این کتاب، خوانش‌های شخص پتیبون از آثار منفرد است. پتیبون در آثار منتخبی که با تصاویر متناظر به صورت جفت درآمده‌اند، خواننده را از طریق رویکردها و تفکرات پیچیده هدایت و او را برای ورودِ هرچه عمیق‌تر به افکار خویش دعوت می‌کند. این کتاب که برای یکی از کارنماهای مروریِ مهمِ پتیبون در اروپا منتشر شده، شامل نسخه‌ای کامل از نخستین کتاب هنری او با عنوان «زنجیرهای اسارت» و همچنین طراحی‌های اولیه‌ای است که با جلدها، اعلان‌ها و بخش‌هایی که به کلاژها و طراحی‌هایی از دهه‌ی ۱۹۸۰ تا امروز اختصاص می‌یابند تکمیل می‌شود. این مجلد، در واقع نسخه‌ی نهایی آثار پتیبون – به‌یک‌اندازه – هم برای افراد تازه‌کار و هم خبره است.
پی‌نوشت:
۱٫Gertrude Stein 2.Frans Masereel 3.Raymond Pettibon 4.John Ruskin 5.Mickey Spillane 6.Captive Chains 7.Semaphore Gallery 8.Ashcan School 9.Falckenberg 10.Ulrich Loock 11.Woodstock 12.Gumby and Vavoom 13.Raymond Pettibon: Homo Americanus
منابع:
www.amazon.com
Duncan, Michael, Pettibon’s Talking Pictures, Art in America, March 1999, pp. 106-109.
