مجسمه‌سازی | یادمان پیشگامان
مجسمه‌سازی معاصر برزیل و آثار ویکتور برِشِرِت
گردآوری و برگردان: علیرضا بهارلو
ریشه‌های مجسمه‌سازی امروز برزیل به سده‌ی شانزده میلادی و تکوین و تحول آن به دوره‌ای بازمی‌گردد که نخستین سکونتگاه‌ها در این سرزمین تازه‌کشف‌شده برپا شد. طی سده‌های بعدی، بخش عمده‌ی آثار مجسمه‌سازی این کشور از پرتغال وارد می‌شد که ویژگی بارزشان همان ویژگی‌های باروک اروپا بود. سبک باروک در میان فرهنگ مذهبی برزیل مجال ظهور و بالندگی پیدا کرد و تا دهه‌های آغازین سده‌ی نوزدهم در قالب یک سبک مسلط هنری باقی ماند. فعالیت‌های مجسمه‌سازی در سده‌ی نوزدهم تا حدودی کاهش یافت، اما بعدها زمانی که دولت و توده‌ی مردم علاقه‌ی تازه‌ای به هنر پیدا کردند احیا شد. دراین‌میان مدرنیسم سبب شکل‌گیری دوره‌ای از تحقیقات گسترده در زمینه‌ی یک زبان نوین در حوزه‌ی مجسمه‌سازی شد که حاصل آن، دستاوردهای بزرگ هنری و مطرح‌شدن مجسمه‌سازی معاصر برزیل در سطح جهانی بود. 
چنان‌که اشاره شد، نخستین آثار واردشده از اروپا به سرزمین برزیل، رگه‌هایی از باروک داشت. سبک باروک طی سه قرن تولید هنر در این کشور، از سده‌ی شانزدهم تا زمانی که نئوکلاسیسم در سده‌ی نوزده به جنبش شایع هنری بدل شد، پدیده‌ای غالب قلمداد میگشت. تنها پس از برافتادن نظام برده‌داری (۱۸۸۸) و استقرار جمهوری به‌جای امپراطوری در ۱۸۸۹ بود که یک جنبش کوچک اما مصمّمِ مدرنیستی در دومین دهه از سده‌ی بیستم پدیدار شد. این جنبش را شاعران، رمان‌نویسان، معماران، موسیقی‌دانان، نقاشان و مجسمه‌سازان هدایت می‌کردند. طلایه‌دار واپسین گروه از فعالان نام‌برده (مجسمه‌سازان)، ویکتور برِشِرِت۱ بود.
برشرت در سائو پائولو، مرکز ایالت سائو پائولو (برزیل) متولد شد و رشد کرد. این شهر و ایالت درطول سال‌های پیشرفت هنرمند، تحولات فرهنگی و اقتصادی فوق‌العاده‌ای را پشت سر گذاشت. صادرات قهوه، تجارتِ روبه‌رشد و پدیده‌ی صنعتی‌شدن، همگی سائو پائولو را به پویاترین ایالت در این جمهوری جدید مبدل کرد. چنین رونقی موجب جذب موجی از مهاجرانی شد که عمدتا از شمال ایتالیا و پرتغال و همچنین ژاپن و خاورمیانه می‌آمدند. این مهاجران علاوه بر ازدیاد جمعیت ساکن در ایالت، تنوع و آگاهی فرهنگی را نیز همراه داشتند.
برشرت مطالعات هنری خود را در زمینه‌ی هنرها و صنایع، در یک مدرسه‌ی محلی آغاز کرد. در این دوره همچنان‌که روشنفکران تلاش می‌کردند تا به این کلان‌شهرِ درحال‌رشد ماهیتی – به‌لحاظ فرهنگی – پالوده و پیشرو بدهند، رونق و رفاه و تفاخرِ «پاولیستاها»۲ (ساکنان سائو پائولو) موجب ترغیب حمایت از هنرهای بصری گشت. فارغ‌التحصیلان این مدرسه، نسل صنعتگرانی را تشکیل دادند که به‌طرزی چشمگیر – و اغلب ناشناخته – سبب توسعه‌ی خانه‌ها، ابنیه‌ی عمومی و فضاهای شهری شدند.
برشرت که به مزیت تحصیل در خارج آگاه بود، برای شناساندن خود و کسب اعتبار، به ایتالیا سفر کرد. وی درکنار آرتورو داتسی۳، مجسمه‌ساز رومی، آناتومی و شیوه‌ی کار با گِل رس را فراگرفت. این هنرمند جوان حتی کارگاه کوچکی را در سال ۱۹۱۵ در روم راه‌اندازی کرد. یک سال بعد در نمایشگاه «آماتورها و حرفه‌ای‌ها»۴ (مربوط به تشکیلات هنر در روم، «انجمن آماتورها و خبرگان هنرهای زیبا»۵) و در نمایشگاه بین‌المللی هنرهای زیبای روم شرکت کرد و موفق شد به‌خاطر ساخت اثری باعنوان «بیداری»۶ (۱۹۱۶) برنده‌ی جایزه‌ی اول شود. او در سال ۱۹۱۷ برای حضور در مراسم خاکسپاری اوگوست رودن به پاریس سفر کرد. رودن مجسمه‌سازی بود که تأثیر بسزایی بر نسل ویکتور برشرت، به‌ویژه در زمینه‌ی فرم زنانه از خود به‌جای گذاشته بود. برشرت پیش از بازگشت به برزیل، در ۱۹۱۹ در نمایشگاه «کاسینا دِل پینچو توسط بیگانگان»۷ (روم) شرکت کرد.
برشرت جوان در ایتالیا یک سبک مجسمه‌سازی مدرن را که به ذائقه‌ی پاولیستاها خوش می‌آمد فراگرفته بود. شیوه‌ی سبک آر دکو در آثار او، مناسبِ آثار عمومیِ گرانیتی‌ای بود که قدرت و استحکام را به‌نمایش می‌گذاشتند و همچنین آثار کوچک و مجزای برنزی یا مرمرینی که باشکوه، طبیعی (ابتدایی) و پویا می‌نمودند. نماینده‌ی این سبک متأخر، مجسمه‌ی «اِوا»۸ بود که جلوه‌ای از نیروی خلاقه‌ی زنانه را نمایش می‌داد. دولت سائو پائولو در سال ۱۹۲۱ این اثر را به دست آورد و اکنون در مرکز فرهنگی شهر قرار دارد.
برشرت، سفارش ساخت یادمانی عمومی را نیز از سوی دولت برای مرزنشینانی که موجب توسعه‌ی سائو پائولو شده بودند دریافت کرد. این اثر که «یادمان پیشتازان»۹ نام داشت، مهم‌ترین کار هنری او محسوب می‌شود. ازآنجا که این مجسمه‌ساز مدت زمان زیادی را خارج از کشور گذرانده بود، تنها اندکی پیش از وفاتش کار را به‌اتمام رساند.
برشرت از سال‌های ۱۹۲۱ تا ۱۹۳۶ عمدتا در پاریس زندگی می‌کرد و مرتب به برزیل بازمی‌گشت. وی باآنکه در خارج به سر می‌برد، اما در فوریه‌ی ۱۹۲۲ با ارائه‌ی بیش از ۱۰ مجسمه، ازجمله «صنم»۱۰، در نمایشگاه پیشروِ «هفته‌ی هنر مدرنِ»۱۱ سائو پائولو شرکت کرد. این هنرمند به‌مدت بیش از یک دهه، آثار خود را به‌نمایش گذاشت و در پاریس در «سالن پاییزه»، «سالن هنرمندان فرانسوی»، «سالن کاشیکاری» و «سالن مستقلان» موفق به دریافت جوایزی شد. دولت فرانسه، اثر دیگری از او باعنوان «گروه»۱۲ را برای «موزه‌ی دوژو دوپام» (که بعدها در زمان جنگ ازآنجا منتقل شد) تصاحب و «نشان لژیون» (دونور) را به وی تقدیم کرد. برشرت به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران «انجمن هنر مدرن» در ۱۹۳۲، تأثیر بیشتری در رشد و توسعه‌ی مدرنیسم برزیل از خود به جای گذاشت.
موضوعات هنری برشرت، حین بازگشت او به برزیل در ۱۹۳۶ متحول شد؛ ازاین‌حیث که دیگر آنچه عرضه می‌کرد بازتابی از ذوق و علاقه به مضامین بومی‌ای بود که اغلب در تعریف مدرنیسم برزیل نقش داشتند. وی اکنون به‌جای ساخت پیکره‌هایی از دیانا، فاونها۱۳ یا رقصندگان باله، آثاری از هندیان برزیلی، حیوانات، شخصیت‌های قومی و مردمی، و قهرمانان ملّی تهیه می‌کرد. آثار او کماکان حاوی خصلت یا وجهی از انتزاعی بود که در تحولات هنری اروپا نیز یافت می‌شد. برشرت در سال ۱۹۴۱ پیکره‌ای یادبود از دوک کاشیاس، قهرمان برزیلی جنگ در سده‌ی نوزدهم، خلق کرد. بعد از جنگ، در واپسین دهه از حیات خود، به نمادپردازی مظهر کمالِ مجسمه‌سازی مدرن برزیل روی آورد. وی در نخستین دوسالانه‌ی هنرهای سائو پائولو (۱۹۵۱)، جایزه‌ی ملّی مجسمه‌سازی را از آن خود کرد.
«یادمان پیشتازان»، با ۵۰ متر طول و ۱۲ متر ارتفاع، دو سال بعد رونمایی شد. این اثر به نمایش نژادهای عمده‌ی سائو پائولو و برزیل که باعث استقرار و بنای سرحد برزیل به‌سبکی قهرمانانه شده بودند می‌پرداخت. اثر مزبور از حدود ۴۰ پیکره تشکیل شده که ارتفاع بزرگترین‌شان شش متر است. برشرت پس از تکمیل اثری به‌نام «شاهکار»۱۴، در ۱۷ دسامبر ۱۹۵۵ در شهر بومی خودش دیده از جهان فروبست.
ویکتور برشرت، مجسمه‌سازی مبدع و مبتکر نبود، اما مقلّد ماهرِ هنرمندان پیشگامِ زمانه‌ی خود به‌حساب می‌آمد؛ علی‌الخصوص رودن، کونستانتین برانکوش و هنری مور. چنین مهارت و دستاوردی، برای بازشناخت این هنرمند به‌عنوان الگویی مرکزی درجهت پیشرفت مجسمه‌سازی مدرن برزیل و تأثیر چشمگیر او بر این حوزه، از اهمیت برخوردار بود. مهم‌تر آنکه برشرت بعد از بازگشت از فرانسه و اقامت در برزیل در دو دهه‌ی پایانی عمرش، سبک تقلیدی خود را به‌همراه تأثیری اصیل و شگفت، وقف مضامین و شخصیت‌های برزیلی کرد.
پی‌نوشت
۱- Victor Brecheret ۲- paulistas ۳- Arturo Dazzi ۴- Amatori e Cultori (Amateurs and Professionals) ۵- Societa degli Amatori e Cultori di Belle Arti ۶-Despertar (Awakening) ۷-Mostra degli stranieri alla Casinadel Pincio (Casina del Pincio Exposition by Foreigners) ۸-Eva ۹-Monument to the Pioneers ۱۰-Idol ۱۱-Week of Modern Art ۱۲-Group
۱۳-موجودی اسطوره‌ای متشکل از انسان و بز (بُزمرد)
۱۴-Prima (masterpiece)
منابع: The Encyclopedia of Sculpture, edited by Antonia Boström, vol.1 / www.victor.brecheret.nom.br / www.educacao.uol.com.br / www.en.wikipedia.org
[divider style=”solid” top=”20″ bottom=”20″]
