نقدی بر نمایشگاه پختستان در گالری شیرین
گسترش تخیل در همکاری ادبیات و هنرهای تجسمی
به قلم جاوید رمضانی
پختستان سرزمین دوبعدی است که مربع، یکی از ساکنان و راوی داستان، زندگی خود را در این سرزمین و نیز تجربه‌هایش را از جهان‌های یک بعدی و سه بعدی در آن روایت کرده است. این روایت دارای سویه و لایه‌های متعددی است؛ از سویی راوی در تلاش است تا روشن سازد هرآنچه در یک الگوی ریاضی می‌گنجد قهراً علمی نیست و از روی دیگر مطالب ناملموسی مانند جهل و خرد یا بیم و امید را نمی‌توان با الگوهای ریاضی تعریف نمود.
ادبیات هنری به شاخه‌های شعر و داستان، روزنامه‌نگاری، نوشتار تخیلی و جستارهای غیر تخیلی تقسیم می‌شود، و از سویی نظریه در قالب ادبیات رخ می‌نماید. نظریه‌پردازان در قامت منتقدان و عالمان تفسیر و تعبیر هنر جوامع، سعی در بازخوانی رابطه‌ی چهار عنصر اصلی هنرمند، اثر، مخاطب و جهان پیرامون آنان دارند که می‌تواند چیزی متفاوت از ادبیات نقد و نظریه باشد؛ به عبارتی ادبیات هنری بسترساز و انتقال دهنده‌ی دغدغه‌های دوران‌های متفاوت تاریخی و یا فضای معاصر برای هنرمندان حیطه‌ی تجسمی است، آنچنان که یک فیلمنامه‌نویس برای ساخت اثری سینمایی به تولید می‌پردازد، گرچه این تولید در حیطه و محدودیت سفارش، دارای دامنه‌ی خلاقیت و خیال‌پردازی کمتری است. در آدینه‌ی این هفته شاهد برپایی نمایشگاهی چند رسانه‌ای به نام پختستان در گالری شیرین بودیم.
این نمایشگاه آنچنان که در آغازنامه‌ی خود توضیح می‌دهد، با نیت ارتباط میان ادبیات و هنرهای تجسمی شکل گرفته است. مجموعه‌ی کنشگران این کارنامه شامل خانم گلبرگ برزین به عنوان هنربان و طراح ایده‌ی اصلی و هشت هنرمند جوان می‌باشد. در سوابق خانم برزین لیست بلند بالایی از ترجمه و تألیف در قامت گروهی و انفرادی به‌صورت کتاب و مقاله رؤیت می‌شود و در حوزه‌ی ادبیات داستانی و هنرهای تصویری، و حوزه‌ی اجتماعی و نظری هنر کارنامه‌ای قابل تأمل را ارایه داده‌اند.
پروژه پختستان که ترجمه‌ی واژه‌ی انگلیسی فلت لند Flatland است، با الهام از کتاب پختستان نوشته‌ی ادوین ابوت و ترجمه‌ی منوچهر انور شکل گرفته. این کتاب در اوج دوران ویکتوریایی در سال‌های ۱۸۸۴ میلادی در حدود ۱۳۰ سال پیش نگاشته شده و هنوز پس از گذر سال‌ها دارای چنان فضای خلاقانه‌ای است که ذهن منتقد و پویای اهل هنر و علم را به تحرک وا می‌دارد. در تعریف و توضیح موجز می‌توان گفت که پختستان سرزمین دوبعدی است که مربع، یکی از ساکنان و راوی داستان، زندگی خود را در این سرزمین و نیز تجربه‌هایش را از جهان‌های یک بعدی و سه بعدی در آن روایت کرده است. این روایت دارای سویه و لایه‌های متعددی است؛ از سویی راوی در تلاش است تا روشن سازد هرآنچه در یک الگوی ریاضی می‌گنجد قهراً علمی نیست و از روی دیگر مطالب ناملموسی مانند جهل و خرد یا بیم و امید را نمی‌توان با الگوهای ریاضی تعریف نمود.
ادوین ابوت با سمبولیسمی علمی، سعی در شکافتن لایه‌های اجتماعی و در عین حال نحوه‌ی تفکر و چگونگی نگاه و ادراک ذهن بشر دارد. او انسان را محدود در دایره‌ی ادراک متعارف و حواس پنجگانه خود و نامحدود به مطامع و هوس‌های رنگارنگ می‌داند. در تفسیر و توضیح نمایشگاه باید تلاش کنیم تا نگاهی مستقیم و ساده از برخورد هنرمندان جوان با این رمان حیرت‌آور ارایه گردد.
به‌طور مشخص کلیه‌ی آثار ارایه شده استوار بر درگیر نمودن حواس محسوس انسانی است، از جمله دیداری، شنیداری و لامسه، و نیز تولید صدا که در شش اثر ارایه شده امکان داد و دهش مخاطب و اثر هنری را فراهم می‌آورند.
با ورود به مکان نمایش، اولین برخورد مخاطب با صحنه‌ی پروژکت بزرگی از یک ویدیو می‌باشد. علی‌رضا کی‌منش و امیر پوستی تولید کنندگان این اثر هستند که کار خود را با ارجاع به فصل دوم کتاب ارایه داده‌اند، می توان فهمید که در این بخش بعد سوم معرفی می‌گردد. این بعد ورای طول و عرضی است که ابعاد موجودات پختستان را ساخته است.
حضور بی‌وقفه‌‌ی رقصندگان در تجمع و تفرق با استفاده از دوربین از فاصله‌ای دور و در بالا رصد می‌شود. مربع‌های کفپوش و محیط تحرک این نقاط، همان فضای پختستان است که با وجود این عناصر سیاه رنگ به حجمستان تبدیل شده است. تولید خطوطی که از نقاط تک بعدی آغاز شده، حرکت و حجم را تداعی می‌کند.
در اثر شماره‌ی دو، بیننده با پنج تصویر که به دیوار نصب شده، مواجه می‌شود؛ این مجموعه اثر امیر بهادر فلاحتی است. ارجاع متنی فلاحتی به فصل نخست کتاب سعی در توصیف نحوه‌ی ادراک اهالی سرزمین پختستان از دیگر عناصر موجود است، آنجا که می‌گوید وقتی چشم‌ها درست محاذی سطح میز قرار می‌گیرد سکه دیگر یک بیضی و یا دایره نیست، بلکه تنها خطی است و شما به یکی از اهالی این سرزمین دو بعدی تبدیل شده‌اید.
در اثر شماره‌ی سه، کار مریم کشمیری حس لامسه‌ی انسان با قرار دادن دست در درون حجمی بیضوی درگیر می‌شود. آنچنان که در بیانیه آمده، لمس کردن در سرزمین خیالی پختستان کار طبقات پایین‌تر است و طبقات والاتر تنها با دیدن به کار ادراک می‌پردازند و این یعنی هنر و آن کس که در طبقات پایین است هنر والای شناخت بصری را تجملی دست‌نایافتنی می‌انگارد.
در اثر شماره‌ی چهار، حرکت محور و مطلبِ قابل بررسی است؛ با حرکت خطوط در جهات متفاوت، دو بعد شکسته و حجمی آفریده شده که سایه‌اش، خود در جهتی دیگر از علم مناظر و مزایا، بر بستری سفید تابانده شده. این مجموعه اثر گلنوش حشمتی و وجید امینی است.
در اثر شماره‌ی پنج، به مخاطب این امکان داده شده تا با تولید صدا در میکروفونی، در صفحه‌ی دو بعدی مجموعه‌ی متقارنی از اشکال در هم تنیده‌ی هندسی نمایان شود. مفهوم بودن و جهان دیگری غیر از سطوح دوبعدی مانند جهان صدا و گوینده و اندیشیدن ، آنچنان که در فصل دوم کتاب می‌گوید شاید مدخل و سرآغاز جهان پختستانی است که تجربه‌ای بزرگ برای مربع راوی قصه کتاب است. این مجموعه حاصل تلاش فرشاد خواجه نصیری و پدرام صادق بیگی است. این دو هنرمند در اثری دیگر با ارجاع به فصل دوم کتاب، خطوطی را روی فضای سه کنج گالری تابانده‌اند که اشارتی به توهم دیداری انسان دارد. آنچه جهان تصویر را می‌سازد تنها خیالی است از حجم و در حقیقت چیزی که فکر می‌کنی، نمی‌بینی. چیزهایی که شما جسم می‌نامید در واقع تنها رویه‌ای بیش نیستند. نمایشگاه پختستان فضای متفاوت در حوزه‌ی تجسمی را ارایه داده و تلاشی است برای گسترش تفکر و خیال مخاطبان.
نقد های قبل را اینجا بخوانید:
[/one_half_last]
