نقاشیهای رحیم مولاییان درسیحون

تصویر جامعه در نقاشی های مولائیان

(تحلیل نقاشی های رحیم مولائیان ، نقاش مازندرانی)

هنر امری اجتماعی است و آثار هنری تولیداتی اجتماعی اند که هم بر جامعه تأثیر گذاشته و هم از آن تأثیر می پذیرند. جامعه و هنر در رابطه ای متقابل به سر می برند. تمامی آثار هنری و ادبی بالاخره روزی قصد عرضه شدن به مخاطبان را دارند و این یک قانون عام در عرصه هنر می باشد. از یک قطعه موسیقی گرفته تا یک نقاشی زیبا، از رمانی خواندنی گرفته تا شعری دلکش، از یک مجسمه ی مفهومی گرفته تا یک تئاتر پرمغز، همه و همه اگر به مخاطب عام و خاص عرضه نشوند معنا و ویژگی ذاتی خود را از دست خواهند داد.

هنر همواره می کوشد از آشکار تا پنهان لایه های روابط اجتماعی، هویت انسانی، دغدغه ها و دردهای بشری، احساسات و آرزوها را بیان کند. از این رو هنر بیشتر از روش پدیدارشناسانه استفاده می کند. یعنی هنر به عمق آنچه که مردمان در ظاهر اشیاء و پدیده های طبیعی و اجتماعی می بینند رسوخ کرده و با کنار زدن پرده های ظاهری، ساختارهای ناپیدای پدیده ها را عیان می سازد. هنر این کار را به وسیله نمادها انجام می دهد، چه آنکه نمادها این توانایی را دارند که به نیابت از عناصر ساختاری نشسته و روابط میان پدیده های ساختاری را بیان دارند. آثار نقاشی رحیم مولائیان در این دسته از آثار هنری قرار دارند. آن ها به بازنمایی عمق روابط اجتماعی، سنت ها، فرهنگ زمانه و پنهان ترین لایه های ساختار عقیدتی جامعه می پردازند. این آثار آنچه که می توان آن را کلیت افکار و بازنمایی آن در روابط اجتماعی نامید را به وسیله طرح و رنگ ها منعکس ساخته و نقش آداب و سنن تاریخی مردمان را به خوبی برجسته می سازد. مولائیان به سطحی از جامعه می پردازد که به وسیله نگاه سطحی قابل درک نیست. این سطح از جامعه که تنها با رویکرد بسیار دقیق پدیدارشناسانه قابل درک است، سطحی است که افکار، اعمال، آداب و رسوم، سنت ها، زبان، شخصیت، روابط اجتماعی، هویت فرهنگی، اعتقادات و باورها، و تعاریف از زیستن در آن شکل گرفته و سپس به وسیله بروز عینی در سطح واقعیت های اجتماعی خود را نمودار می سازد. آنچه که همه ی انسان ها ظاهراً در زندگی روزمره انجام داده و آن اندازه برایشان عادی و طبیعی به نظر می رسد که هیچ بدان نمی اندیشند، در نقاشی مولائیان به ریشه های هویتی خویش متصل می گردد. این ریشه های هویتی دستمایه ی اصلی نقاشی مولائیان است.

آنچه در اغلب آثار رحیم مولائیان جهان بینی و ساخت آگاهی جمعی انسان ها را بازنمود می کند ۵ نماد مشترک است:

۱- انسان ها اغلب یک دست شان بر روی چشم و یا یک طرف صورت قرار دارد.

۲- صورت ها و چهره ها دو وجهی هستند. یکی به سمتی و دیگری به سمت دیگر می نگرد.

۳- سایه ها و آدم سایه وارها که به وفور در آثار مشاهده می شوند.

۴- «انسان- حیوان» ها که از بدن حیوانی و سر انسانی تشکیل شده اند. آن ها گاه به هیبت موجودی چارپا و گاه پرنده ظاهر می شوند.

۵- میوه انار.

دکی ریکو که پایه گذار سبک نقاشی متافیزیک است می نویسد: «هر شیئی دو جنبه دارد، یکی جنبه ای که عموماً همه آن را می بینند و دیگر جنبه شبح گونه و متافیزیکی که تنها پاره ای معدود از افراد آن هم در لحظه های بصیرت و تمرکز متافیزیکی قادر به دیدن آن هستند. یک اثر هنری باید بیانگر چیزی بیش از شکل ظاهری خود باشد». آثار نقاشی مولائیان با استفاده از نمادهای پنجگانه فوق به مثابه کتابی بی خط عمل می کنند که بیانگر حرف های فراوان است. آن ها می خواهند چیزی بگویند، اما این را در قالب تصاویر و نمادها با زبان بی زبانی بیان می کنند.

حرف اصلی آثار مولائیان، عمیق ترین گرایشات انسانی است که در هزارتوی جامعه قرار می گیرد. گرایشاتی همچون عشق که پی رنگ مشترک اغلب آثار مولائیان است. به طوری که انار به عنوان نماد عشق، دلبری، زایش، و پیوند زناشویی در بیشتر نقاشی ها خودنمایی می کند. این گرایشات در سیر حرکتی خود به مسیرهای از پیش تعیین شده ی جامعه و فرهنگ برخورد می کنند. چه، انسان موجودی فرهنگی است و برای گرایشات درونی خویش راه های فرهنگی می گشاید. این مسیرهای فرهنگی در قالب سنت ها، آداب و رسوم، هنجارها و عرف اجتماعی، روان و گرایشات درونی انسان را به کنترل خود در می آورند. یکی از اصلی ترین نقاشی های مولائیان که بیانگر این مضمون است اثری است که در آن تصویر زن و مردی با چشمان بسته در قالب قابی مربعی شکل ترسیم شده است. این تصویر که همه چیز در آن به صورت زوایای نود درجه ترسیم شده است، متشکل از کاشی هایی است که در قالب یک تصویر در کنار یکدیگر قرار گرفته اند. در این نقاشی، مولائیان جایگاه زن و مرد را در جامعه نشان می دهد که متأثر از اعتقادات و عرف جامعه در درون فضایی مشخص جای گرفته و حریم های کاملاً جداگانه ای یافته اند. دیوار آجری (مرز) میان این دو قرار دارد. دیواری که به شکل دیوارهای سنتی و آجری می باشد. اندام شکل یافته و خشک زن و مرد (مخصوصاً زن) که در درون قالب کاشی ها جای گرفته است به شکل زاویه های نود درجه نمایش داده شده است. صورتک هایی که در فضای هر کدام از زن و مرد یافت می شود بیانگر عنصر نرینه و مادینه روان هر انسان است. چشمان زن و مرد بسته است. صورتک قسمت مرد که زن است آتش است. به نوعی آتش عشقی را نشان می دهد که در طول اعصار دو جنس زن و مرد را به یکدیگر پیوند می دهد. رنگ لباس زن قرمز  و رنگ لباس مرد آبی که در نمادگرایی رنگ ها همواره به عنوان دو رنگ متضاد اما مکمل یکدیگر به کار می روند. کتیبه های باستانی که در قسمت مرد وجود دارد نشان از باستانی و تاریخی بودن این وضعیت دارد. اسم این نقاشی را می توان «تاریخ زن و مرد ایرانی» نام نهاد. این تابلو، تاریخ سنت ها، عقاید و سالیان دراز  پشت سر گذاشته ی زن و مرد ایرانی را نشان می دهد. تاریخ ۷ هزار ساله ای که از زمان آئین مهرپرستی (میترائیسم) تاکنون در ایران وجود داشته است. کتیبه بالای تصویر نشان دهنده خورشید (آئین میترا) است که همین، صحت این گفتار را تأیید می کند.

در مجموع می توان گفت نقاشی های مولائیان تقابل و تعامل تاریخی «روان» و «جامعه» را نشان می دهد. روان به عنوان پس زمینه غیر قابل انکار گرایشات انسانی و جامعه به عنوان بستری فرهنگی. این گونه است که در اغلب آثار مولائیان سایه ها در پشت تصویر انسان حضوری فعال دارند. به زعم یونگ سایه نمایانگر صفات و خصوصیات ناشناخته یا کم شناخته شده ی «من» است که بخشی از حوزه ی شخصی روان را تشکیل می دهد. به همین خاطر است که در تمامی نقاشی ها انسان ها به صورت دوپهلو، دو وجهی، و رازآمیز ترسیم شده و دستان خود را در برابر نصفی از چهره ی خویش قرار می دهند. آن ها انسان هایی اند که در عین زندگی در جامعه، پای در عمیق ترین دریای روان داشته و می بایست بتوانند میان این دو تعاملی مثبت و سازنده برقرار دارند.

احسان شریعت