مروری بر فعالیت‌های هنری گالری کلاسیک اصفهان [۱]
اولین گالری در چهار باغ اصفهان
آوام مگ: سمیرا حسینی کهنموئی
اصفهان، چهار باغ، ۱۳۶۸ خورشیدی، گشایش گالری کلاسیک اصفهان. «نمایشگاه گل و مرغ».| خبر بیش از نیم سطر نبود! همین نیم سطر حکایت از نیم قرن تحولات هنری اصفهان داشت. هنر و فرهنگ اصفهان از دوره‌ی صفویه، ساختار یکپارچه و شکل یافته‌ای را به خود گرفته است و تا روزگار اکنونِ حوزه‌ی هنر، همچنان به عنوان روحیه‌ی غالب خودنمایی می‌کند. بین سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۶۰ به آرامی شیوه‌های نوین هنری در اصفهان مورد پذیرش جوان‌ترها قرار می‌گرفت. در بین جامعه‌ی هنری اصفهان، یک خرده اجتماع جای خود را باز می‌کرد. این جایگاه، انعکاس ساختار هنریِ حاکم بر این شهر را بازنمود می‌داد. این تغییر در تمامی گرایش‌های هنر احساس می‌شد. شکل‌گیری انجمن‌های ادبی و تاسیس عکاس‌خانه‌ها (به ویژه در خیابان چهار باغ) نمودهایی بود که در سنت هنری اصفهان تجربه‌ای نو محسوب می‌شد. از همین دست؛ فعالیتِ مغازه – گالری‌های نقاشی در چهار باغ به معرفی هنرمندانی مانند «یرواند ناهاپتیان» و «سُمبات درکیورغیان» می‌پرداخت. «مرتضی بِخردی» در چنین فرهنگی رشد یافته بود. در طول تحصیلات دانشگاهی در تهران (۱۳۴۳) از نزدیک با جریان‌های نوخواسته‌ی ایران آشنایی پیدا کرد. «کریم امامی» مترجم و منتقد هنری، استاد او بود. هنرمندانی چون زنده رودی، صادق تبریزی، بهمن بروجنی، هم‌دانشکده‌ای ایشان بودند.
سال ۱۳۶۸ زمان مهمی برای چهار باغ در اصفهان بود. جنگ تحمیلی تمام شده بود. خیابان چهار باغ پوست می‌انداخت. کم‌کم به این خیابان قدیمی با دید دیگر نگاه می‌شد. اتفاق‌هایی که بایستی در سال‌های بعد از انقلاب می‌افتاد، آرام آرام به چهار باغ اصفهان می‌رسید. آدم‌های تازه، رخت و لباس‌های تازه، ماشین‌ها، روزنامه‌ها و مطبوعات جدید هنری در چهارباغ رونق می‌گرفت. در سینماها و کتاب‌فروشی‌ها، این قصه‌یِ نو از چهار باغ رغم زده می‌شد. چهار باغ، خود، «موزه گالریِ» بی نظیری بود. جایگاه این خیابان به عنوان مهم‌ترین بستر شکل‌گیری مناسبات اجتماعی- فرهنگی، هنری؛ همواره مورد توجه پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه‌ی مطالعات مردمشناسی اصفهان قرار داشت.
زمانی در چهار باغ، سُمبات، -نقاش معروف ارمنی- تابلوهای خودش را که بیشتر آبرنگ بودند، با تابلوهای نقاشان جوان دیگر، در مغازه به نمایش می‌گذاشت و این تابلوها به «سُمبات ویراوّند» مشهور بودند. این تابلوها در آنجا، به روز فروخته می‌شدند. نوعی سوغات اصفهان بود برای کسانی که فقط گز و قلمکار نمی‌خردیدند! در میان خیابان، در مغازه‌ی آقای سُمبات، صحبت‌های گل و مرغ، «کلارا آبکار»، طرح‌های رضا عباسی و زنبق و مینیاتور هم گفته می‌شد؛ اما به کلمه‌ی گالری نمی‌رسید. چهار باغ باید تا سال ۶۸ منتظر می‌ماند و شاهد تغییری خاص می‌شد. تفاوتی جدید از جایگاه ویژه‌ی نهادهای هنری معاصر آن زمان، که باعث تمایز در نوع ارتباط مخاطب‌ها از ماهیت و شناخت هنر در اصفهان شده بود. این تغییر یکی از نخستین مجموعه رویدادهای چهار باغ، با توجه ویژه به جایگاه نهاد گالری و پدیده‌ی فرهنگی- اجتماعی «گالری‌گردی» در اصفهان بود.
موضوع «گالری کلاسیک» به عنوان اولین مرکز خصوصی با ویژگی‌های جدید نسبت به گذشته‌ی خود، در بافتِ چهارباغ شکل گرفت. گالری کلاسیک بر تحول زیستِ فرهنگی، اجتماعی مخاطبان هنر اصفهان تاثیرگذار بود و به عنوان جایگاهی در باروری و شکوفایی فعالیت‌های فرهنگی، هنری معاصر اصفهان نقشی کلیدی بازی می‌کرد. مجموعه رویکردهای گالری کلاسیک در سه حوزه‌ی مرتبط با یکدیگر؛ یعنی گالری‌داری در اصفهان معاصر، حمایت و نظارت بر تولید آثار هنری (طراحی، ایده‌پردازی، اجرا) و همچنین مجموعه‌داری آثار هنری، مورد بررسی قرار گرفته است.
شروع کار گالری کلاسیک اصفهان اصلا اتفاقی نبود، بلکه جریان آن به یک پیشینه‌ی طولانی وابسته است. مرتضی بخردی -هنرمند اصفهانی- که دانش آموخته رشته‌های معماری داخلی و مرمت آثار تاریخی است، تا به امروز بیش از پنجاه سال در زمینه مرمت آثار باستانی فعالیت کرده است. اما آنچه که او را میان اهالی هنر اصفهان بیش از همه پر رنگ می‌کند، تاسیس و مالکیت اولین گالری شهر اصفهان بود. او که در سال ۱۳۲۳ در محله‌ی «درب کوشک»، از مناطق به یادگار مانده از دوران پیش از صفویه است، در تاریخ ۱۲ خرداد چشم به جهان گشود. آشنایی او از سمت پدر با ارامنه اصفهان باعث رابطه مرتضی بخردی با هنرمندان ارمنی شد، آنها نقش مهمی در هنر اصفهان بازی می‌کردند و تاثیر بسزایی بر زیستِ هنری او داشتند.
او به علت شناختِ زمینه‌های هنری در شرایط اصفهان آن زمان نیاز به یک عرصه‌ای برای ارائه آثار هنری احساس می‌کرد؛ که تا قبل از آن وجود نداشت. مرتضی بخردی در سال ۶۸ به این فکر افتاد که همه‌ی برداشت‌هایی که در زمینه‌های مختلف حوزه‌ی هنر داشته است به صورت یک گالری در اصفهان در یک فضا پیاده کند. او ایده را در مکانی که دو دهنه مغازه بزرگ در کنار «مادی نیاصرم» بود، فراهم کرد. وی متاثر از تحصیلات خود در رشته معماری داخلی، آن مکان را طراحی نمود و تغییراتی ایجاد کرد تا فضایی مناسبِ گالری، فراهم شود. او با همه‌ی سختی‌ها و مشقت‌ها گالری را طراحی و آماده کرد.
با شناختی که مرتضی بخردی نسبت به فضای فکری اصفهان در آن زمان داشت، اولین نمایشگاه را در آبان ماه ۱۳۶۸ برپاکرد. این نمایشگاه مربوط به تعدادی از اساتید نقاشی سنتی در زمینه‌ی نقاشی گل و مرغ بود. به این علت نقاشی سنتی را انتخاب کرد که، از ابتدا برگزاری نمایشگاه نقاشی مدرن را عامل جریانی می‌دانست که مخاطب‌ها علاقه‌ای نشان نداده و یا آغاز سختی را تجربه کنند. گالری کلاسیک طی سال‌های حضور خود نسلی را پرورش داد تا ذائقه‌ی خرید و استفاده از آثار هنری را پیدا کرده باشند. گالری در فرهنگ سنتی ایران و اصفهان ریشه نداشت. بازار سنتی آثار هنری اصفهان کاملا شناخته شده بود. با وجود سنتی بودن اولین نمایشگاه در «گالری کلاسیک اصفهان»، بدبینی به گالری همچنان احساس می‌شد. این بدبینی با توجه به رویکرد نمایشگاه در ارائه‌ی آثار هنرهای سنتی و تلاش برای پیوند بین هنرهای سنتی و فضای مدرن هنوز دیده می‌شد. اما این امر برای هنر اصفهان، یک ضرورت بود و هست، به گونه‌ای که همچنان نیاز آن احساس می‌شود.
گالری کلاسیک، ۲۳ سال در اصفهان فعالیت کرده است. هم زمان با فعالیت آن و بعد از آن، گالری‌های دیگری در اصفهان شروع به فعالیت نمودند که بخشی از فعالیت‌های گالری کلاسیک از جمله «ارتباط‌های هنری»، «رشد و توسعه‌ی هنر» و«معرفی هنر ایران» را پیگیر بودند. چهره‌ی هنری اصفهان هم‌اینک با سال ۱۳۶۸ بسیار متفاوت است. حضور هنرهای نوین ایران و جهان در گالری‌های مختلف و موزه‌های هنرهای معاصر اصفهان، دیدن و ارتباط؛ این آثار را امری عادی کرده است. در سال‌های فعالیت «گالری کلاسیک»، نمایش آثار مدرن، شک برانگیز می‌نمود. به همین دلیل، شیب ارائه‌ی آثار مدرن، بسیار آرام و به صورت ترکیبی انتخاب شده بود. اما در یک قضاوت کلی، می‌توان گالری کلاسیک را، محلی برای نمایش آثار متمایل به مدرن نامید. کارشناسی‌های مرتضی بخردی موجب می‌شد آثار ارائه شده، از کیفیت لازم برخوردار باشند. به همین جهت هنرمندان بسیاری تمایل داشتند در این گالری نمایشگاه بگذارند. این رقابت دست را در انتخاب آثار، بازتر می‌گذاشت و بر کیفیت نمایشگاهها، می‌افزود.
گالری کلاسیک اصفهان، ضمن ایجاد فرایندهای هنری، دستاوردهایی نیز به جا گذاشت. آنچه که مشاهده می‌شد گالری با رویکرد «ارتباط‌های هنری» تلاش کرده است با برپایی نمایشگاه‌های مختلف، هنرمندان و بازدیدکنندگان متفاوتی را به محل خود جذب کند. این نوع رویکرد تا سال‌های آخر انجام کار در گالری ادامه داشته است و در زمان فعالیت؛ گالری کلاسیک (۱۳۶۸ تا ۱۳۹۱)، به ویژه در سال‌های نخست پاسخ بسیار مناسبی به نیازهای هنری اصفهان بود. در عین حال این گالری از طریق ارائه آثار و بازدید آنها به «توسعه هنر»، «تغییر نگرش فرهنگی» و هم زمان با توسعه‌ی اقتصادی رویکرد خود را پیش می‌برد. نگاهی به نمایشگاه‌های برگزار شده در گالری کلاسیک، قریب به اتفاق بر بالاترین کیفیت عمومی هنری در اصفهان، تاثیر مستقیمی داشته است. از دیدگاه «معرفی هنر ایران» گالری کلاسیک در طول فعالیت خود، تنها به برگزاری و فروش آثار نمی‌پرداخت. این گالری با شرکت در نمایشگاه‌های خارج از اصفهان و خارج از کشور و ارائه آثار هنرمندان اصفهان و ایران به معرفی هنر این کشور می‌پرداخت.
گالری با برگزاری ۲۳۵ نمایشگاه با آماری برابر با گالری‌های تهران کار خود را به پایان رساند. ۱۷۸ نمایشگاه انفرادی و ۵۷ نمایشگاه گروهی، بیان کننده‌ی سازماندهی تخصصی است. معرفی هنرمند و نشان دادن ویژگی‌های فردی آثار، از اهمیت بیشتری برای گالری برخوردار بود. این مفهوم برای اصفهان و موقعیت تاریخی برگزاری نمایشگاهها، امری ویژه محسوب می‌شد. فعالیت گالری کلاسیک بین سال‌های (۱۳۷۴ تا ۱۳۸۶) نسبت به سال‌های دیگر، از بیشترین تنوع برخوردار بوده است. اوج فعالیت گالری، با بیشترین تعداد نمایشگاه در سال (۱۳۷۴) است، که به مرور کم می‌شود. تعطیلی و توقف نمایشگاه در سال (۱۳۸۷) و جابجایی از نیاصرم به فرشچیان، توان گالری را به گونه‌ای می‌گیرد که هرگز با وجود تلاش مرتضی بخردی به روزهای اوج خود نزدیک نشد و در سال ۱۳۹۱ کار گالری به اتمام رسید اما دستاوردهای این گالری هم چنان برای هنر ایران و اصفهان باقی مانده است.
[۱]- متن فوق برگرفته از کاتالوگ نمایشگاه «مروری بر فعالیت‌های هنری گالری کلاسیک اصفهان» در موزه هنرهای معاصر اصفهان می‌باشد.
