شمایل‌شناسی | خلاصه کتاب معنا در هنرهای تجسمی

خلاصه کتاب معنا در هنرهای تجسمی

بخش هفتم | شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسی (درآمدی بر مطالعه‌ی هنر رنسانس)

اروین پانوفسکی ترجمه ندا اخوان اقدم، نشر چشمه

آوام مگ: تلخیص نیلوفر تقی‌پور

پانوفسکی در این بخش از نوشته‌هایش با آوردن مثال‌های متعدد این‌گونه نتیجه می‌گیرد که: تفسیر شمایل‌شناسانه نیازمندِ چیزی بیش‌تر از آشنایی با مضامین و مفاهیم خاص است که از طریق منابع ادبی منتقل می‌شود. هنگامی‌که مایل به دریافت مطلبی اساسی هستیم و دلیل اصلیِ انتخاب و ارائه‌ی بُن‌مایه‌ها خلق و تفسیر تصاویری است که شکل‌دهنده‌ی داستان‌ها و تمثیل‌ها هستند، پس این‌ها به آرایش ظاهری و سازوکار تکنیکیِ به‌کار‌گرفته‌شده معنا می‌دهند. در نتیجه نمی‌توان امیدوار بود که متنی را پیدا کنیم که با آن مطالب اساسی کاملاً مطابقت کند.

بنابراین هرچه این منبعِ تفسیر ذهنی‌تر و غیرمنطقی‌تر باشد، نیاز به کاربرد این اصطلاحات و محدودیت‌ها بیشتر خواهد بود تا ناگزیر ثابت کند که در کجا صِرف تحلیلِ شمایل‌نگارانه و توصیف پیشاشمایل‌نگاری دارای اهمیت است؛ در صورتی که تجربه‌ی عملی و دانسته‌های ما از منابع ادبی، بی‌هدف بر آثار هنری اِعمال می‌شوند و می‌توانند موجب گمراهی‌مان شوند.

او معتقد است با «شناخت» نسبت به شیوه‌ای که در آن تحت شرایط متفاوتِ تاریخی اُبژه‌ها و وقایع از طریق فرم‌ها بیان می‌شدند، تجربه‌ی عملی ما نیز باید تصحیح شود؛ هم‌چنین با شناخت نسبت به شیوه‌ای که در آن تحت شرایط تاریخیِ مختلف مضامین و مفاهیم خاص با ابژه‌ها و رخداد‌ها بیان می‌شدند، دانسته‌های منابع ادبی ما هم باید تصحیح می‌شد؛ و دقیقاً به همین شیوه یا حتی شدیدتر از آن، شهود ترکیبی‌مان هم باید تصحیح شود.

پانوفسکی توضیح می‌دهد که به طورکلی از دیدگاه ارنست کاسیرر این معنی به آن چیزی دلالت دارد که می‌توان تاریخ نشانه‌های فرهنگی یا «نمادها» نامید. مورّخ هنر باید آن‌چه را که می‌پندارد معنای ذاتی اثر یا مجموعه‌ای از آثاری است که توجه او را به خود جلب کرده، بازبینی کند. برخلاف آن‌چه او می‌پندارد، معنای ذاتی، همانند بسیاری از دیگر اَسنادِ تمدن، از حیث تاریخی با آن اثر یا مجموعه‌ای از آثار مرتبط است. این‌چنین او می‌تواند خوب بر آن اثر تسلط پیدا کند. مورّخ به اَسنادی توجه دارد که در مورد گرایش‌های اجتماعی، فلسفی، مذهبی، ادبی و سیاسیِ مربوط به فرد، عصر و کشورِ موردمطالعه گواهی نیاز دارند. نیاز به گفتن نیست که، به‌نحوی بالعکس، مورّخ حیات سیاسی، ادبی، مذهب، فلسفه و شرایط اجتماعی باید همین استفاده را نیز از آثار هنری بکند.

او باور دارد که در جست‌وجوی معانی ذاتی یا مفهوم است که قواعد اومانیستیِ متفاوت به جای این‌که در خدمت یکدیگر باشند با هم در یک سطح تلاقی می‌کنند، و البته در حالت طبیعیِ کلام و نوشتار، یعنی جایی که بافت کلی بر معنای واژگان پرتو می‌افکند، باید در این میان سه لایه از مضمون یا معنا را شناسایی کنیم که پایین‌ترین سطح معنا اغلب با فرم اشتباه می‌شود و دومین لایه از آن نیز حوزه‌ی مربوط به شمایل‌نگاری در مقابل شمایل‌شناسی است. در هریک از لایه‌ها، تشخیص و تفسیرهای شخصی را که به قابلیت‌های ذهنی‌مان وابسته است، مطرح خواهیم کرد؛ و به همین دلیل با نگرشی به جریان‌های تاریخی، آن‌چه در مجموع «سنّت» نامیده می‌شود باید تکمیل و تصحیح شود.

نخستین نویسندگان ایتالیایی در حوزه‌ی تاریخ هنر مانند لورِنتسو گیبِرتی، لئون باتیستا آلبرتی و به‌ویژه وازاری بر این گمان بودند که هنر کلاسیک در آغاز دوره‌ی مسیحیت مغلوب شد و احیای آن صورت نگرفت تا زمانی که به‌عنوان اساسِ سبک رنسانس ایفای نقش کرد. این نویسندگان دلیل سقوط را تهاجم قبایل وحشی و خصومت روحانیان و دانشمندان صدرِ مسیحیت می‌دانند.

نویسندگان اولیه در رأی و عمل هم برحق و هم در اشتباه بودند. آنان اشتباه می‌کردند زیرا گسست کاملِ سنت طی قرون وسطا وجود نداشت. مفاهیم کلاسیک، ادبی، فلسفی، علمی و هنری طی سده حفظ شده بود، به‌ویژه بعد از این‌که در زمان شارلمانی و پیروانش، به‌عمد، احیا شدند. درهرصورت، نویسندگان اولیه تا هنگامی که جنبش رنسانس آغار شد به‌حق بودند و نگرش کلی نسبت به دوران باستان اساساً تغییر یافت.

شماره های قبلی این پرونده را در لینک‌های زیر مشاهده کنید:

هنرمند/منتقد؛ هم این و هم آن

Posted: 15 مرداد ۰۳

هنرمند/منتقد | اثر چیست؟ معنای احتمالی آن چیست؟ به چه درد می‌خورد؟ در این روزهایی که عکس و عکاسی از من گریخته‌است یا من از آن فرار کرده‌ام چه چیز می‌تواند برایم بامعناتر/بی‌معناتر از دبیری بخش عکاسی یک مجلۀ هنری باشد. رنگ این روزها رنگ همه‌چیز را عوض کرده است. عکس برایم رنگ‌باخته‌است و می‌دانم به سبب همین رنگ‌عوض‌کردنش در لحظه است که این‌گونه دوستش می‌دارم.[…][۱] […] موضوع، خود عکاسی است همان‌گونه که چیزها خود عکس هستند. «من» هم تکه‌ای […]

۲ comments

مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر

مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر

Posted: 27 اسفند ۰۱

۰ comments

شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسی | خلاصه کتاب معنا در هنرهای تجسمی

Posted: 17 مرداد ۹۷

شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسی | خلاصه کتاب معنا در هنرهای تجسمی اروین پانوفسکی ترجمه ندا اخوان اقدم، نشر چشمه، ۱۳۹۵ شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسی (درآمدی بر مطالعۀ هنر رنسانس) | بخش پنجم سایت تندیس: تلخیص نیلوفر تقی‌پور شمایل‌نگاری[۱] شاخه‌ای از مطالعات تاریخ هنر است که به مضمون یا معنای آثار هنری در تقابل با فرم آن می‌پردازد. معنای واقعی به سادگی از راه تشخیص فرم‌های خاص مشهود است و همراه با ابژه‌های خاص به کمک تجربۀ عملی شناخته می‌شوند. آنها از طریق […]