پایان هنر لذت است؟ خلاصه کتاب معنا در هنرهای تجسمی

پایان هنر لذت است؟ خلاصه کتاب معنا در هنرهای تجسمی

اروین پانوفسکی ترجمه ندا اخوان اقدم، نشر چشمه، ۱۳۹۵

تاریخ هنر به مثابۀ یک شیوۀ اومانیستی | بخش دوم

سایت تندیس: تلخیص  نیلوفر تقی‌پور

---

از نظر پانوفسکی مرحله نخست، مشاهدۀ پدیده‌های طبیعی و بررسی سوابق آثار بشری است. سپس آثار باید رمزگشایی و تفسیر شوند و پیام‌های طبیعت باید توسط مشاهده‌گر دریافت شوند که سرانجام این نتایج باید در یک نظام منسجم به گونه‌ای معنادار طبقه‌بندی و مرتب شوند. حتی انتخاب موضوع برای مشاهده و بررسی تا حدودی با یک نظریه یا یک مفهوم تاریخی عام از پیش تعیین می‌شود که هر مرحله کل نظام را به سمتی سوق می‌دهد که برای پیشینیان و جانشینان نیز معناداری آن مسلم باشد.سند می‌تواند اصل یا جعلی باشد اگر کپی است می‌تواند پر از اشتباه باشد حتی اگر اصل باشد ممکن است برخی اطلاعاتش نادرست باشد. موضوع مورد مطالعه می‌تواند همگام با سند پیش نرفته باشد یا طی جنبشی ویران شده باشد. برای کسب اطمینان باید سند را در کنار اسناد دیگر با اصل و تاریخ مشابه سنجید. در این صورت با معضلاتی رو به رو هستیم: سنجش بدون اینکه بدانیم چه چیزی را می‌سنجیم آشکارا غیر ممکن است. باید ویژگی‌ها یا ملاک خاصی مثل صورت‌های نوشتاری یا موارد تکنیکی به کار در قرارداد را بررسی کرد. گاهی اسنادی که باید اثر را رمزگشایی کنند خود به همان اندازه مبهم هستند. طبقه‌بندی متضمن این ایدۀ کلی است که اثر به کدام طبقه تعلق دارد و تلقی تاریخی عام آن چگونه است.هر آنچه هنرمند درباره اثر خودش می‌گوید باید در پرتوِ خود آثار تفسیر شود که فیلسوفان آن را وضعیتِ ارگانیک می‌نامند. یعنی هر سند و اثر تاریخی‌ای را می‌توان در راستای تلقی تاریخی عام تفسیر، بررسی و طبقه‌بندی کرد در حالی که این تلقی به آثار و اسناد اعتبار بخشد.
هر کشفی از یک واقعیت تاریخیِ ناشناخته و تفسیر جدیدی از یک واقعیتِ شناخته شده می‌تواند با دریافت عمومی رایج سازگار باشد و آن را تکمیل و تایید کند یا تغییری در دریافتِ عمومی رایج ایجاد کند که بر هر آنچه از قبل شناخته شده بود، پرتو جدید بیفکند، که در هر دو حالت نظامی که معنادار است به عنوان یک ارگانیسم قابل انعطاف و در عین حال یکپارچه عمل کند.اثر هنری همیشه منحصرا به منظور لذت یا با هدف تجربۀ زیبایی‌شناسی که تجربه‌ای مبتنی بر ادراک حسی است، خلق نمی‌شود.
اظهار نظر پوسن مبنی بر اینکه «پایان هنر لذت است.» متاثر از قرون وسطا بود، چون میان آن با این جمله که «لذت کیفیت متمایزی از هر آنچه که زیباست، چه دست ساختۀ بشر یا طبیعت»؛ تفاوت بسیار است.
به نظر نویسنده لازم است که اثر هنری از لحاظ زیبایی‌شناختی شناخته شود. این موضوع که هنگام مواجهه با یک ابژۀ طبیعی آن را از لحاظ زیبایی‌شناختی تجربه کنیم کاملا یک امر شخصی است، اما ابژۀ دست‌ساخت بشر دارای قصدی است که لازم نیست از دیدگاه زیبایی‌شناختی تجربه شوند چون اغلب کاربردی هستند: ابزار و تجهیزات برای انجام یک عمل یا وسایل ارتباطی جهت انتقال یک مفهوم. تنها زمانی می‌توان آنها را وسیله خواند که مفهوم آن در ایدۀ اثر هویدا باشد. به عبارت دیگر در معنایی که منتقل می‌کند یا کارکردی که به انجام می‌رساند.هر ابژه شامل ماده و فرم است و مولفۀ فرم در هر ابژه‌ای وجود دارد و برای تعیینِ تاکید آن هیچ روش علمی‌ای وجود ندارد. همان جا که گسترۀ ابژه‌های کاربردی پایان می‌پذیرد، هنر آغاز می‌شود که نتیجۀ آن به قصد پدیدآورندگان وابسته است. ذوق کلاسیک ایجاب می‌کرد نامه‌های شخصی، خطابه‌های حقوقی و سپر قهرمانان هنرمندانه باشد، در حالی که ذوق مدرن ایجاب می‌کند آثار معماری و زیرسیگاری‌ها کاربردی باشند. در مورد اثر هنری توجه به ایده ارزیابی می‌شود و گاها توجه به فرم را تحت‎الشعاع قرار می‌دهد.

شماره قبل را در لینک زیر مشاهده کنید: