مردی که می‌نویسد، مروری بر 5 دهه فعالیت هنری اسماعیل خلج

مردی که می‌نویسد، مروری بر ۵ دهه فعالیت هنری اسماعیل خلج

نمایشگاه سایه

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم حافظ روحانی

اسماعیل خلج، متولد ۱۳۱۵، نمایش‌نامه‌نویس، کارگردان تئاتر و تلویزیون، هنرپیشه‌ی تئاتر، سینما و تلویزیون و از اعضای کارگاه نمایش و کارمند بازنشسته‌ی صدا و سیما (اداره‌ی رادیو و تلویزیون ملی ایران). از چهره‌های کلیدی تئاتر ایران در دهه‌ی ۱۳۵۰ به حساب می‌آید که کوشید تا خرده‌فرهنگ قهوه‌خانه را در آثار نمایشی‌اش تصویر و زبان‌شان را بازسازی کند و از همین‌رو می‌توان گفت که تأثیر فراوانی بر نسلی از نویسندگان گذاشت که به تأسی از او کوشیدند تا عادات، زبان و آداب و رسوم این خرده‌فرهنگ را در آثارشان بازنمایی و بازسازی کنند.

بعد از فیلم مستندی درباره‌ی او که سال گذشته در گروه هنر و تجربه به نمایش درآمد، حالا نمایشگاه «سایه» فرصتی است دوباره برای مرور آثار این نمایش‌نامه‌نویس و چهره‌ی مؤثر تئاتر و البته یک اتفاق که به ما امکان می‌دهد تا شاهد وجهی دیگر از آثار خلاقه‌ی او باشیم که پیش‌تر ندیده بودیم؛ آثار نقاشی.

بزرگ‌ترین تالار نمایش نگارخانه‌ی ممّیز در خانه‌ی هنرمندان ایران به نمایش آثار نقاشی اسماعیل خلج اختصاص یافته بود. دو تالار کوچک‌تر، محل نمایش و مرور آثار نمایشی خلج است، از پوستر نمایش‌ها گرفته تا تکه فیلم‌هایی از اجراها و فیلم‌هایی که او در طول این سال‌ها بازی و اجرا کرده است. مجموعه‌ای البته نه چندان کامل که با داشته‌های اندک (در قیاس با نمایشگاهی به این نام) برگزار شده بود. می‌شد لااقل این انتظار را داشت که نمونه‌هایی از دست‌نوشته‌ها، یا اوراق شخصی هنرمند که ممکن بود برای علاقه‌مندان جالب باشد در این بخش به نمایش درآید که چنین نشده بود و از این‌رو به تردید بتوان این بخش را واجد نکته‌ای جذاب ارزیابی کرد.

ورودی نگارخانه با چند نوشته آغاز می‌شود، یکی که عیناً چند سطر نخست مقاله‌ی ویکی‌پدیای فارسی این هنرمند است و باقی مروری بر کارنامه‌ی کاری خلج که به خطی ریز و بر روی چند مقوای بزرگ و بدون سلیقه به روی دیوار نصب شده که انگار بیش‌تر جهت رفع تکلیف بوده تا کمک به بازدیدکنندگان و احتمالاً ارائه‌ی اطلاعات.

اما مهم‌ترین بخش نمایشگاه همان تالار بزرگ‌تر است که آثار نقاشی خلج به نمایش درآمده با نوشته‌ای از مجید گیاه‌چی که در چند سطر مختصر پیشینه‌ی کاری خلج نقاش را وصف می‌کند. با توجه به شکل ارائه‌ی آثار در سه اتاق نگارخانه به نظر می‌رسد که هدف برگزارکنندگان بیش‌تر تأکید بر نقاشی‌ها بوده است و نه بر آثار نمایشی که با بی‌ظرافتی در دو اتاق کوچک‌تر به نمایش درآمده‌اند.

نمونه‌های اولیه‌ی آثار خلج در نمایشگاه بیش‌تر به مشق‌هایی شبیه است که هر نقاشی احتمالاً در ابتدای راه اجرا می‌کند؛ نمونه‌هایی از منظره‌سازی و طبیعت بی‌جان. عمده‌ی آثار خلج در نمایشگاه اما با حس و حالی کم‌و‌بیش مشابه نقاشی شده‌اند؛ یادآور یک نگاه خوش‌بینانه و همراه با شفقت از پیکره‌ای نه چندان واضح که بر روی پس‌زمینه‌ای تصویر شده که یک باغ، باغچه یا مکانی سرسبز را تداعی می‌کند با تنالیته‌ی رنگ سبز که همان نگاه خوش‌بینانه و همراه با شفقت را در نگاه بیننده مؤکد می‌کند. این مجموعه آثار هنرمندی را نشان می‌دهد که تا حد زیادی با مهارت کار می‌کند و لااقل در یک نمونه از آثار طبیعت بی‌جان، به سراغ یک تجربه‌ی فنی دشوار در عمق‌نمایی رفته است. در آثار بزرگ‌تر اما خلج، برخلاف آثار اولیه به یک زبان مشخص بصری رسیده و به نظر می‌رسد که با اطمینان بیش‌تری به سراغ بوم‌های بزرگ‌تر رفته است؛ اطمینانی بیش‌تر نسبت به آن‌چه می‌خواهد تصویر و بیان کند و در قیاس با آثار قدیمی‌تر که رد خام‌دستی یک نقاش تازه‌کار بر آن‌ها مشهود است. با این‌حال هنرمند در انتخاب رنگ‌ها تا حد زیادی امساک می‌کند و ترجیح داده تا از دایره‌ی رنگی محدودی استفاده کند. همین تکرار رنگ‌ها در عمده‌ی آثار باعث می‌شود تا نقاشی‌ها دچار تکرار شوند. و به نظر برسد که آثار تا حد زیادی به یکدیگر شبیه هستند و از این‌رو بیش از آن‌که یادآور یک مجموعه باشند، به تجربیاتی مشابه از یک دستاورد شبیه‌اند، جایی که انگار هنرمند دست خود در خلاقیت بیش‌تر و تجربیات جسورانه‌تر را بسته.

نمایشگاه «مروری بر ۵ دهه فعالیت هنری اسماعیل خلج» فرصتی است برای تماشای یک وجه تازه از یک نمایش‌نامه‌نویس، کارگران و هنرپیشه‌ی تئاتر و بیش‌تر فرصتی است برای پژوهش‌گران حوزه‌ی نمایش تا با دیدن این وجه دیگر، بر اطلاعات خود بیافزایند تا شاید کمکی باشد برای شناخت بهتر اسماعیل خلج. برگزاری این نمایشگاه‌ها بسیار لازم است، با این‌حال به مانند هر کار پژوهشی دیگری دقت می‌خواهد و توجه به اهمیت وجه مطالعاتی و البته ظرافت در چیدن نمایشگاه و ارائه‌ی آثار و اسناد؛ در نمایشگاه فوق شاهد هیچ‌کدام از این دو امر لازم نیستیم.

نقد نمایشگاه‌های قبل به قلم حافظ روحانی را اینجا بخوانید:

هنرمند/منتقد؛ هم این و هم آن

Posted: 15 مرداد ۰۳

هنرمند/منتقد | اثر چیست؟ معنای احتمالی آن چیست؟ به چه درد می‌خورد؟ در این روزهایی که عکس و عکاسی از من گریخته‌است یا من از آن فرار کرده‌ام چه چیز می‌تواند برایم بامعناتر/بی‌معناتر از دبیری بخش عکاسی یک مجلۀ هنری باشد. رنگ این روزها رنگ همه‌چیز را عوض کرده است. عکس برایم رنگ‌باخته‌است و می‌دانم به سبب همین رنگ‌عوض‌کردنش در لحظه است که این‌گونه دوستش می‌دارم.[…][۱] […] موضوع، خود عکاسی است همان‌گونه که چیزها خود عکس هستند. «من» هم تکه‌ای […]

۲ comments

مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر

Posted: 27 اسفند ۰۱

مسعود اسکندری خویی متولد ۲۳ آذر ۱۳۴۰ دانش آموخته عکاسی از دانشگاه هنر . فوق لیسانس عکاسی از دانشگاه هنرتهران و مستند نگاری از دانشگاه Ryerson کانادا (Master of Fine Arts in Documentary Media) . تدریس در گالری هنر همیلتون و دستیار خانم Pearl Van Geest هنرمند و مدرس نقاش کانادایی .

مردی که می‌نویسد، مروری بر ۵ دهه فعالیت هنری اسماعیل خلج

مردی که می‌نویسد، مروری بر ۵ دهه فعالیت هنری اسماعیل خلج

نمایشگاه سایه

مجله هنرهای تجسمی آوام: به قلم حافظ روحانی

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ