رویکردهای متفاوت درباره گنجینه موزه و قوانین و منشور اخلاقی موزه ها
موزه ها در قرن بیست و یکم چه فلسفه یا رویکردی را باید دنبال کنند؟
خلاصه کتاب فلسفه موزه برای قرن بیست و یکم | قسمت پنجم
نویسنده: هیو. هـ. جنویز | ترجمه: کوروس سامانیان، مریم الماسی | انتشارات حکمت
مجله هنرهای تجسمی آوام تلخیص: صدف کیانی
از جنبه حقوقی باید اینگونه به این سوال بپردازیم که مسئولان و مدیران موزه ها در قرن بیست و یکم باید در رابطه با تملکات موزه رویکردی متفاوت با انچه در قرن بیستم رایج بود اتخاذ کنند.
در گذشته موزه ها منشوری اخلاقی برای اضافه کردن و خارج کردن اشیا موزه ای تنظیم کرده اند اما بسیاری از مسئولان ملاحظات اخلاقی را بیشتر در خصوص وارد کردن و خارج کردن اشیا از مجموعه در نظر میگیرند تا سیاست ها و قوانین اتخاذ شده در مورد تملکات موزه واین امر باعث شده که بسیاری از موزه ها بدون داشتن توجه لازم به بررسی تاریخچه اشیای موزه ای، گنجینه های تاریخی و فرهنگی را به مجموعه های موزه اضافه کنند.
لازم به ذکر است که در راستای جمع آوری و حفظ دارایی های تاریخی و فرهنگی، قضایای حقوق و مسائل اخلاقی اثر متقابلی بر یکدیگر دارند و اهمیت قانون در جمع آوری حافظت از آثار باستانی انکار ناپذیر است.
بر کسی پوشیده نیست که تمامی نهادها و مسئولان برای حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی به قانون وابسته اند، اما در قانون شکاف هایی وجود دارد که باید با اصول اخلاقی پر شوند.
کشورها و ملت های بسیاری به دلیل غارت سایت های باستان شناسی از گنجینه های فرهنگی خود محکوم شده اند به همین دلیل می توان گفت یکی از بزرگ ترین چالش ها برای مسئولان موزه ها در قرن بیست و یکم این است که چگونه مشکل دارایی های فرهنگی غارت شده را که به مجموعه موزه آنها راه یافته است،حل کنند.
بر اساس منشور اخلاقی انجمن بین المللی موزه ها (ایکوم[۱]) ” قاچاق اشیاء و نمونه های مشوق تخریب سایت های تاریخ و فرهنگ بشری است و روح میراث ملی و بین المللی را از بین می برد.”
طبق این منشور مسئولان موزه “باید تضمین کنند که حمایت از بازار قاچاق چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم برای موزه امری غیر اخلاقی است” و از آن امتناع خواهند کرد.
متن منشور ایکوم:
موزه نباید هیچ شیء یا گونه ای را از طریق خرید، اهدا، قرض،ارث یا تبادل به دست آورد مگر اینکه هیئت مدیره و مسئولان متقاعد شوند می توانند مالکیت قانونی آن را به دست آورند. برای حصول اطمینان از اینکه این شیء یا نمونه به صورت غیرقانونی به دست نیامده و از کشور اصلی خود یا هر کشور واسطه ای که در آن به صورت قانونی تصرف شده (حتی کشور خود موزه) به صورت غیرقانونی خارج نشده است، از هیچ تلاشی فرونگذارند.
قبل از اینکه اکتساب صورت گیرد، باید تاریخچه کامل زمان تولید یا کشف شیء یا نمونه گردآوری شود. علاوه بر این تدابیر حفاظتی که در بالا ذکر شد، موزه نباید به هیچ طریقی شیئی را به تملک خود در آورد که هیئت مدیره با مسئولان با دلایل منطقی بر این باورند که بازیابی آنها تخریب یا آسیب غیرقانونی، غیرعلمی یا عمدی بناهای باستانی، سایت‌های باستان شناسی و جغرافیایی، یا مکان های طبیعی را در بر داشته است، یا در فرایندی به دست آمده است که طی آن کشف این شیء به اطلاع صاحب آن یا ساکن زمین، یا مسئولان قانونی و دولتی نرسیده است.
متاسفانه در منشور اخلاقی ای که انجمن موزه های امریکا [۲] در سال ۲۰۰۲ مطرح کرد به موانع اخلاقی در خصوص جمع آوری مجموعه موزه مطلبی بیان نکرد.
سیاست این منشور در مورد مجموعه موزه ها به این صورت است که، موزه باید اطمینان حاصل کند که انجام امور مربوط به به جمع آوری، وارد کردن و خارج کردن شیء و قرض دادن آثار به نحوی انجام شود که شان اشیاء را حفظ کنند و اصول مراقبت و حفاظت از منابع فرهنگی، تاریخی و طبیعی نیز رعایت شود و تجارت قاچاق این اشیاء را منع کند.
متاسفانه این منشور اخلاقی به فعالیت های “مشکل ساز” و “پرسش برانگیز” مدیران و مسئولان موزه های بزرگ آمریکا نمیپردازد که اشیائی را از میراث فرهنگی و تاریخی سراسر جهان، در ظاهر به منظور حفاظت از آنها، اما در واقع می توان گفت برای افزایش ارزش و بزرگ تر مجموعه هایشان به صورت انبوه گردآوری کرده اند.
طبق اسناد ارائه شده در دعوی های بین المللی، بسیاری از مسئولان موزه های مطرح، دستکم به صورت غیرمستقیم در قاچاق عتیقه های غارت شده از سایت های باستان شناسی دست داشته اند. و توجیهی جانبدارانه برای این همدستی این بوده که «موزه های ثروتمند نسبت به موزه های کشورهایی که منابع محدودتری در اختیار دارند از ابزارهای بهتری برای حفظ و ارائه آثار فرهنگی و تاریخی بهرمندند.»
لازم به ذکر است هنوز هم بعضی معتقدند به این دلیل که همه دارایی های فرهنگی، در هرکجای جهان که باشند بخشی از میراث بشری اند، منابع تاریخی و فرهنگی باید تحت تصرف و نظارت افراد و بنیادهایی باشند که در حفظ آنها بهتر عمل میکنند.
در واقع اگرچه قوانین، روش این مسئولان را در گردآوری این اشیاء تایید می کنند اما در حقیقت اصول اخلاقی را به کل نادیده گرفته میشود.
لازم به ذکر است در دسامبر سال ۲۰۰۲ مسئولان هجده موزه مطرح در اروپا و آمریکای شمالی «بیانیه اهمیت و ارزش موزه های جهانی[۳]» را تنظیم کردند که در آن، این ادعا مطرح میشود که مجموعه های این موزه ها «جهانی» اند.
در این منشور ادعا میشود که «موزه هایشان برای اشیائی که مدت ها پیش از خاستگاه ارزشمند خود جدا شده اند زمینه ای معتبر و ازشمند برای ارائه، حفظ و نگهداری فراهم میکنند.» این مدیران لازم دانستند که تقاضاهای مربوط به عودت اشیائی که در مجموعه موزه هستند «یک به یک بررسی و داوری شوند.» چرا که «موزه های جهانی نه فقط در خدمت شهروندان یک ملت بلکه در خدمت مردم تمامی ملت ها است.» مسئولان این موزه ها در ادامه اشاره کردند که «تهدیدی که متوجه جامعیت مجموعه های جهانی است و از طرف درخواست استرداد اشیا به کشورمبدا شئ پیش می آید.» یکی از مبرم ترین مسائلی است که موزه ها با آن مواجه اند.
در آن سوی ماجرا اما برخی از اعضای جوامع موزه ها نگاه متفاوتی به این مساله دارند. برخی از آنها مدعی اند که مدیران موزه های جهانی در تلاش اند از تقاضا های مبنی بر عودت اشیاء مجموعه هایشان در امان باشند ومعاف بودن موزه هایی با اهداف جهانی را از چنین درخواست هایی منطقی درست می دانند.
در شماره های پیش رو به دو پرونده پر حاشیه در رابطه با دعوی استرداد اشیائی از چند موزه امریکایی به کشور مبدا آنها خواهیم پرداخت.
قسمت‌های قبلی را اینجا بخوانید:
خلاصه کتاب فلسفه موزه برای قرن بیست و یکم | قسمت اول
خلاصه کتاب فلسفه موزه برای قرن بیست و یکم | قسمت دوم
خلاصه کتاب فلسفه موزه برای قرن بیست و یکم | قسمت سوم
خلاصه کتاب فلسفه موزه برای قرن بیست و یکم | قسمت چهارم
[۱] International Council of Museums (ICOM)
[۲] American Association of Museums (AAM)
[۳] Declaration of Importance and Value of Universal Museums
