محمد احصایی در هنر خطاطی، امری کاملاً سنتی و کاربردی به بیانی مدرن و کارکردی کاملاً متفاوت رسیده است. وی با بیش از ۵۰ سال فعالیت منسجم و هدفمند در عرصه هنر تجسمی ایران، همچنان فعال و متمرکز بر قله رفیع نقاشی خط ایران، خاورمیانه و چه‌بسا جهان ایستاده است.
با توجه به پیشینه او می‌توان به تأثیرپذیری وی از خوشنویسی چون میرعماد قزوینی اشاره کرد که سبب این قرابت به خاستگاه او یعنی شهر قزوین بازمی‌گردد. یادگیری و تسلط وی بر خطاطی نیز از همین شهر که محل تولدش بود آغاز شد و به کسب تجربه در خطاطی پرداخت. وی بعدها برای ادامه تحصیل در رشته گرافیک به دانشگاه تهران آمد و در آنجا به مفاهیم هنر معاصر تسلط یافت و به پختگی رسید. حضور او در دانشگاه تهران، زمینه آشنایی و همکاری‌اش با جریان‌های نوگرای عصر خود مثل نقاشان مکتب سقاخانه‌ای و هنرمندانی چون حسین زنده رودی و صادق تبریزی را مهیا کرد. وی در ادامه فعالیت هنری‌اش به سبک‌های متنوع خوشنویسی تسلط یافت و بعدها هم‌زمان با تدریس هنر به استفاده از تکنیک‌های گرافیکی و نقاشی در خطاطی روی آورد و طراحی‌هایش در مسیر تلفیق نقاشی و خطاطی هرچه بیشتر شخصی و متمایز می‌شد. وی درنهایت مسیری متفاوت با دیگر نقاشان هم‌مسلکش در مکتب سقاخانه را دنبال کرد. احصایی پس از انقلاب علاوه بر تدریس در دانشگاه به آموزش هنرجویان چه در عرصه خط و چه نقاشی ادامه داد و شاگردان زیادی را تربیت کرد.
دوره‌های کاری نقاشیخط محمد احصایی تماماً حاصل تلاش مجدانه و هدفمند هنرمند درگذر از مرزهای سنتی خط و پیوستن به جریان نوگرایانه ایست که از عضویت و همکاری او با گروه سقاخانه آغاز شد. استفاده از نمادهای سنتی-مذهبی در مکتب سقاخانه در کنار استفاده از حروف الفبا که می‌توان آن را تأثیر پذیرفته از مکتب لتریسم (Lettrism) یا نامهایی چون خطاطی انتزاعی، هنر ماشین تحریری دانست به‌شدت در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ خورشیدی موردحمایت دولت وقت قرار داشت. با این حال آثار فاخر احصایی را نباید تنها در خط و نقاشی جستجو کرد چراکه وی به عنوان گرافیست نیز آثار متنوع و متعددی چون طراحی روی جلد کتب درسی، طراحی لوگوهای فرهنگستان هنر، فرهنگسرای نیاوران، بنیاد نهج‌البلاغه را نیز در کارنامه دارد. همچنین نقش برجسته تالار اجتماعات دانشکده الهیات دانشگاه تهران یا نقش برجسته آفریده نمای سفارت ایران در ابوظبی نگارش و سفالگری نقش برجسته کتیبه ایران، ورودی موزه ملی ایران نیز ازجمله آثار منحصربه‌فرد اوست. تحریر قرآن کریم به قلم ریحان یا تحریر دیوان حافظ به قلم نستعلیق از دیگر آثار ماندگار و زیبای این هنرمند پرکار و خستگی‌ناپذیر است.
احصایی نه‌تنها از خلال تمرین و ممارست پیوسته بلکه با اتکا به عنصر تحقیق و مطالعه متون ادبی و عرفانی از مرزها و چهارچوب‌های حاکم بر فضای خطاطی گذشته و با اتکا به مهارت نقاشی و البته با تسلط به ابزارهای گرافیکی به غنای نقاشی-خط پرداخته است. آنچه او دنبال می‌کند متفاوت با بیان تزئینی و نماد گرایانه سقاخانه‌ای است. به نظر صاحب این قلم استفاده صرف از حروف و واژگان در آثار احصایی ورای بیان فرمالیستی و خالی از محتوا و معنایی است که در مکتب لترسیم دنبال می‌شود. او به فرم‌های حروف و کلمات و درعین‌حال معانی عمیق سنتی- مذهبی آن‌ها توأمان می‌اندیشد! و تعمداً در مجموعه آثارش به خاستگاه عرفانی معانی کلمات اشاره دارد. این مهم را می‌توان از اسامی که او بر مجموعه آثارش گذاشته متوجه شد: عناوینی چون الفبای ازلی، نجوای عشق و یا مجموعه تابلوهای «آن».
جایگاهی که احصایی بدان دست‌یافته ورای تسلط تکنیکی گرافیک و نقاشی و حتی صرفاً شناخت از مهارت‌های متعدد خطاطی است چراکه عنصر خط را هنرمندانه با رنگ و قلم آزاد نقاشی درآمیخته و نتیجه را در شالوده بیانی مدرن و با زبان گرافیکی به اوج و شکوفایی رسانده است. بدین گونه هر بار و در هر مجموعه کاری‌اش، علاوه بر تسلط به قواعد خطاطی، بیان آوانگارد و قلم رهای نقاشی گونه را در بستری گرافیکی و در سطوحی تخت شاهد هستیم.
به گفته کلایو بل بالاترین سطح از بیان هنری، رسیدن به دفرماسیون است، این مهم همراه با بیان اکسپرسیو در یکایک آثار احصایی را می‌توان به حد کمال مشاهده کرد. آثار احصایی قوام و عظمت بیانی فرم‌ها با تکنیک بالا آمیخته و در بستری مدرن و امروزی هم‌نشینی سنت و مدرنیته را رقم میزند.
به همین قلم بیشتر بخوانید:
