در باب طراحی‌های قاجار و بخشی از آخرین مقالات تحقیقی توسط انتشارات دانشگاه هاروارد و با سرپرستی دکتر راکسبرا
دیپلمات اسکاتلندی، جان مالکوم، در دومین مأموریتش به دربار ایران می‌نویسد: فتحعلی‌شاه عاشق مجالس پر زرق و برق است. در موقعیت‌های ویژه هیچ چیز با جال و شوکت دربار ایران برابری نمی‌کند…
امّا پادشاهان قاجار چگونه تصویر سلطنتی خود را ورای دیوارهای تالارهایشان نمایش می‌دادند؟
شکل‌دادن به تصویر شاه برای سلسله قاجار حداقل سه کارکرد داشته است: نخست، بازتاباندن سلطنت قاجار بر آینده از طریق نمایش دادن فرزندان و نوادگان متعدد نسل خاندان. دوم، با متصل کردن حال به گذشته از طریق سنگ‌نگاره ها که با ارجاع به گذشتۀ پیش از اسلام بازتابی از انگارۀ فرمانروایی را برای آینده ترسیم می‌کردند. سوم، با قراردادن ایران قاجاری بر نقشۀ امپراتوران جهان از طریق ارتش مدرن و سیاست‌های فرهنگی، به ویژه با استفاده از تکنولوژی مدرن و رسانۀ محبوب لیتوگرافی.
سازگاری با بسترهای جدید نشان می‌دهد که قاجارها به‌سادگی زیر بار روند غربی شدن نرفتند، بلکه از راه ارجاعات روزافزون مرتبط‌به‌هم که طیف وسیعی از چهره‌نگاری های رنگ‌روغن نصب شده در دربار تا مقاله های منتشرشده در روزنامه‌های فرانسوی را شامل می‌شد، مسیر خلق، جانمایی و تبلیغ آگاهانۀ تصویر سلسله‌شان را پیگیری نمودند.
در ایران قاجاری نه با روندی ترجمانی مواجهیم و نه با غربی‌سازی، زیرا هر دو مفهوم بر انطباق مستقیم با چهارچوبی از پیش موجود دلالت می کنند. در عوض، فرمانروایان قاجار بیشتر گویش تازه‌ای را خلق کردند که در آن مدرنیته و سنت یکدیگر را تلطیف می‌کردند، درحالی‌که از درون بر تقابل سیاسی و فرهنگی بنا شده بودند.
در مرقع قاجار تصاویر اندکی از شاهان هست و شکوه قاجاری بخش کوچکی از تصویرهای مرقّع را تشکیل می دهد، با این حال همان تصاویر معدود بازتابندۀ رویکرد جدیدی به چهره‌نگاری سلطنتی است که برآیند پیشرفت‌های عظیم سیاسی و اجتماعی در ایران قرن نوزدهم است.
در گروه‌بندی طراحی‌ها بر اساس تکنیک، محل طراحی‌ها و آبرنگ‌های خاص در مرقّع هاروارد، نشان دهندۀ اولویت وجوه هنری بر پیش‌زمینه‌های تاریخی است. با این وجود، علیرغم برخاستن از مرحله‌های مختلف ساخت، هر یک از این کارها تصویر متمایزی از شاه را منتقل می‌کنند.
این تصاویر نشان می‌دهند که چگونه جریانی سرنوشت‌ساز، تصویر سلطنتی را از بسترهای رسمی و محدودشده، به آگاهی اجتماعی گسترده‌تر آورده است. این تصاویر تمرکز را از شکوه پادشاه، تاج کیانی و تخت او به شخصیت و چهرۀ او معطوف کرد‌ه و توجه را از یک فرمانروای دورازدسترس که مشروعیتش ریشه در گذشته‌اش دارد، به فرمانروایی معاصر و دردسترس جلب کرده‌اند که روند اصلاحات کشور خود را رهبری می‌کند.
متن پیش روی شما بخشی از آخرین مقالات تحقیقی در باب طراحی در هنر قاجار است که توسط انتشارات دانشگاه هاروارد و با سرپرستی دکتر راکسبرا طبع گردیده. ترجمه‌ی این متون به معنای پذیرش ما در روش نگاه کردن با لحن ساختار سازی و تبیین هنر ایرانی نیست، بلکه سعی ما بر گشودن وادی تحلیل، گذر از پذیرش نگاه غالب، تفکر علمی جدید و اصالت دادن به پدیدارهایی است که سیر تکنولوژی، بمباران اطلاعات و سلطه‌ی تصویری بدون فهم کل نگر از نیازهای انسان ایرانی، بر آن سایه انداخته است.
کتاب مصور مرقع طراحی‌های قاجار مجموعه مقالاتی با گرداوری دیوید جی. راکسبرا ترجمه جاوید رمضانی و گروه مترجمین (مریم روشن فکر، معصومه شیخی، نگار نصیری، مهناز صوفی و سروناز نادردل) از نشر آوام سرا با حمایت مادی و معنوی آتلیه مرمت و اصالت سنجی آوام به چاپ رسیده است.
برای سفارش و خرید کتاب به سه روش خرید مستقیم از سایت، ارسال پیغام به واتس اپ، تلگرام و یا دایرکت اینستاگرام و یا سفارش تلفنی می‌توانید اقدام فرمایید.
خرید مستقیم از سایت نشر آوام سرا
ارسال پیغام: ۰۹۱۰۲۱۸۷۵۵۹
خرید تلفنی: ۰۲۱۸۸۸۴۸۶۱۵
در همین ارتباط بیشتر بخوانید:
«نقاشان» در زمانه عسرت، به چه کار می‌آیند؟
طراحی ایرانی با رویکردی انتقادی نسبت به دریافت‌های دیگرانِ غربی
