گذشته از تأثیرپذیری از تحولات و جو سیاسی داخلی، هنر معاصر مصر را نباید از جریان جهانی شدن جدا دید. هنرمندان دهۀ ۱۹۹۰ کمتر به موضوعات فرهنگی یا ایدئولوژی ملی/منطقه‌ای توجه داشتند. تمرکز هنر آن‌ها که در ارتباط تنگاتنگ با محیط سیاسی و اجتماعی‌شان قرار دارد از نظر انسانی خاص‌تر و در عین حال جهانی‌تر است. آثار این نسل مخاطب را برای تعامل با مضامین برگرفته از زندگی روزمره به چالش می‌کشد و هم جایگاه مخاطب را تقویت می‌کند و هم از او پاسخ می‌طلبد.
در اواخر دهۀ ۱۹۸۰ سالن جوانان در قاهره تأسیس شد تا از هنرمندان نوظهوری حمایت کند که کارشان در چیدمان، ویدئو و عکاسی بدون حمایت نهادی نمی‌توانست دوام بیاورد. با این حال این حمایت‌ها کافی نبود و تعداد زیادی از این هنرمندان به برپایی نمایشگاه در اروپا روی آوردند. با تأسیس گالری تاون هاوس در ۱۹۹۸ در محله‌ای پایین‌شهر در قاهره، دورۀ جدیدی در هنر معاصر مصر در جهت عمومی کردن هنر برای مردم آغاز شد.
این فضای هنری علاوه بر برپایی نمایشگاه به برگزاری رزیدنسی و همکاری با نهادهای هنری و جشنواره‌ها پرداخت. از جمله جشنواره مستقل النطاق و اولین جشنواره تخصصی عکس و ویدیو قاهره در ۲۰۰۲. به این ترتیب رسانه‌های جدید مثل ویدئو و اینستالیشن و گشایش فضاهای هنری آزاد و مستقل عموماً در قاهره و اسکندریه رو به افزایش گذاشت. البته باید توجه داشت همچنان سانسور دولتی و کمبود منابع مالی و تأثیر کیوریتورهای خارجی مشهود است.
در کار هنرمندان معاصر مصر گستره‌ای از مدیوم، کارماده و مضامین در هم تنیده؛ همچون آنچه در کار مدحت شفیق متولد ۱۹۵۶ می‌بینیم، هنری بیشتر انتزاعی که مایه‌ای از گذشته و هویت بصری مصر را در لایه‌های خود دارد. او خود را به کارماده مشخصی نیز محدود نمی‌کند و در آثارش از مواد مختلفی مثل تکه‌های چوب و شِن نیز بهره می‌گیرد. و یا معتز نصر متولد ۱۹۶۱ که در کار خود مواجهۀ سنت‌ها و جهانی‌شدن را با پرسش از تحولات اجتماعی و جغرافیای سیاسی در خاورمیانه و افریقا می‌کاود و بر اتصال هویتی با سرزمینش تأکید دارد.
مضمون دیگری که در هنر معاصر مصر بی‌پرده‌تر و جسورانه‌تر خود را عیان می‌کند جنسیت و سکسوالیته است. غدا عامر متولد ۱۹۶۳ در آثار متنوع خود بر نقش‌های جنسیتی، هویت، جایگاه زن در جامعه و نقد تاریخ هنر مردانه متمرکز است. او با طیف وسیعی از کارماده و رسانه کار می‌کند؛ از دوخت و سرامیک تا مجسمه‌های برنزی و باغ آرایی. و در بسیاری از این آثار تعاریف سنتی هویت اجتماعی و بنیادگرایی مذهبی را موضوع کار خود قرار می‌دهد و بدل به چیزی علیه همان مضامین می‌کند. همچنین در دوره‌ای از مسیر کاری او می‌توان تداوم حروفیه را دنبال کرد.
او چه در مجسمه/چیدمان‌های دوختنی و چه در مجسمه‌های برنزی و نیز در دوره‌ای از نقاشی‌ها از نوشتار بهره می‌برد تا گفتمان غالبی را به چالش بکشد که جایگاه زن را در خانه و اجتماع تعریف می‌کند.
در انقلاب ۲۰۱۱ مصر، هنری که به‌عنوان رسانۀ کلیدی انقلاب رشد چشم‌گیری داشت هنر گرافیتی بود. گرافیتی انقلاب مصر سیر تحول احساسات مردم این کشور را از دست‌نوشته‌های دیواری تا ترکیب‌های تصویری با هویت بصری منحصربفرد، از روزهای نخست تا روز سقوط مبارک، نشان می‌دهد. همچنین آزادی به دست آمده پس از انقلاب به رشد هنر اجرا در اماکن عمومی منجر شد. از جمله می‌توان به شکل‌گیری رویداد ماهانۀ میدان عبدین اشاره کرد که گروهی از هنرمندان پایه‌گذاری کردند.
درکل می‌توان سیر هنر مصر را از تأکید مکرر بر بزرگداشت المان‌های باستانی و گذر به سوسیالیسم و اولویت رسالت اجتماعی هنرمند به پان-عربیسم و تکیه بر هویت بصری اسلامی، در بستری سیاسی-جغرافیایی دنبال کرد و دید که چگونه این همه در ذهن و دست هنرمند ته‌نشین شده و به برآیندی می‌رسد که لزوماً در فرم و بیان قیدوبند جغرافیایی ندارد اما در اعماق تماماً مصری است. در قسمت بعدی هنرمندی را مرور خواهیم کرد که گویی کارش عصارۀ تلاطماتی است که هنر مصر را طی دهه‌ها متأثر کرده و شکل امروزش را به آن داده.
قسمت قبل از پرونده مصر را اینجا دنبال کنید:
نگاهی به سیر هنر مصر از دورۀ مدرن تا معاصر | مقدمه و قسمت اول
سبک نو-فرعونی ترکیب پیچیده‌ای از بازآفرینی گذشتۀ تاریخی | قسمت دوم
محمود مختار نابغۀ مصری و اولین مجسمه ساز شهری مصری | قسمت سوم
ملی‌گرایی بومی در هنر مصر؛ تصویر آرمانی فلاح | قسمت چهارم
خوارج؛ گروه هنر معاصر مصر | قسمت پنجم
گروه هنر و آزادی سورئالیسم مصر | قسمت ششم
منابع:
مقدادی، سلوا (کیوریتور مستقل)، هنرمدرن مصر، وبسایت مِت میوزیم (مقالات)، اکتبر ۲۰۰۴.
روان الشیمی، راهنمای صحنۀ هنر غیررسمی مرکزشهر، العربیه، ۲۰۱۵.
وبسایت هنرمندGhada Amer و هنرمند Medhat Shafik .
وبسایت بنیاد هنری Dalloul و Meem Gallery دربارۀ هنرمند Moataz Nasr .
