خلاصه کتاب هنر و معماری اسلامی ایران
قسمت چهارم | پوشش در معماری اسلامی ایران
سایت تندیس تلخیص: نویسنده مخاطب علی خدادادی
یاد نامه استاد دکتر لطیف ابواقاسمی به کوشش علی عمرانی پور
نشر سازمان عمران و بهسازی شهری
پوشش در معماری اسلامی ایران
دراین فصل نویسنده، با تعریف اصطلاحات مربوط به طاق و گنبد به معرفی برخی از طاقها و گنبدها می‌پردازد.
بررسی انواع طاق در معماری ایرانی
چفد: پوشش خمیده استفاده شده در تورفتگی دیوار باربر که گاهی محل عبور بوده و گاهی با تیغه در پشت پر شده و بصورت فضایی کوچک استفاده می‌شود.
طاق: چفد ممتد را اگر روی مستطیل با قوس یکنواخت بپوشانیم.
کاربندی: اگر مجموعه تویزه های بالا رفته به یکدیگر بافته شوند.
نهنبن یا عرق چین: سطح دایره شکل بالای کاربندی
یزدی بندی: کاربندی که تعداد تویزه ها زیاد باشد و خانه های آن ریزتر شود.
چفت آویز: اسم دیگر مقرنس هنگامی که فقط عنصر تزئینی محسوب شد.
کلنبو: طاقی برای پوشش مربع و قطعه قطعه روی هم سوار می شود.
چهاربخش: طاقی که از تقاطع دو طاق آهنگ بوجود می آید.
طبره (تبره): ضخامت گنبد
گنبد در معماری ایران
ویژگیهای گنبد ایرانی عبارت است از: گنبد با پلان دایره روی پلان مربع، کم بودن ضخامت طبره و سبک تر بودن آن، پوشش خمیده بدون قالب بندی، استفاده از یک نوع مصالح و دو پوشه بودن آن.
گنبد خانه: فضای مکعبی که گنبد روی آن زده می‌شود، که در مساجد معمولا نزدیک محراب است.
بشن: مکعبی که گنبد روی آن سوار می‌شود.
چپیره: بعد از بشن، ارتفاعی است که در آن مربع به دایره تبدیل می شود. انواع آن شکنج و گوشه سازی می‌باشد.
توق: آلت اضافه است آهنی در بالای گنبد که مانع ورود آب در مواقع بارندگی می‌باشد که با بستن طناب به آن تمیز کردن و ترمیم گنبد، میسر می‌شود .
خود : پوسته بیرونی گنبد که برای مقاصدی همچون، مهار کردن فشار جانبی آهیانه، مرتفع شدن گنبد وکم کردن اختلاف دمای داخل و خارج اجرا می‌گردد.
آهیانه : پوسته زیرین گنبد که بصورت بیضی بلند و کوتاه اجرا می‌گردد.
گنبد نار: گنبدی مانند انار، مانند گنبد مرقد امام رضا
گنبد ترکین: حالت کروی و دایره از قطعات شعاعی بنام “ترک” بوجود می‌اید مانند گنبد سلطانیه.
گنبد رک: به شکل مخروط و هرم با خط قوسی صاف و پلان دایره و چند ضلعی که معمولا برای برج‌ها و مقبره بزرگان استفاده می شده است مانند گنبد قابوس.
گنبد اورچین: تنها گنبد یک پوسته ایرانی بصورت مخروطی و دندانه دندانه که از رک کشیده‌تر است و در جنوب ایران بدلیل گرمای زیاد و بارندگی کم استفاده می‌شود مانند مقبره دانیال نبی در شوش.
گنبد سروک : گنبدی شبیه گنبد نار که خط قوس آن تقاطع دو بیضی مساوی می‌باشد مانند گنبد اولیه شاه چراغ.
گنبد کمبیزه: گنبدی بسیار کمیاب با پلان بیضی.
پر و رومی
پر: بی نیاز از قالب است، در معماری آجری، برای شروع، خط دور زیر طاق بر دیوار اسپر ترسیم می‌شد و پس از ملات گستری، مطابق خط دور، آجر بر آن نصب می گشت. اسپر باری از سقف نمی پذیرفت و طاق تمامی بار و نیرو را به دیوار های جانبی منتقل می کرد.
رومی: طاق در این نوع پوشش هنگام ساخت بر گرده قالب سوار می‌شود و بعد از سخت شدن، رفع قالب می‌گردد و با برداشتن قالب، پوشش بر خود سوار شده، بار و نیروها را به تکیه‌گاه و اندام‌های باربر منتقل می‌کند.
قسمت قبل از خلاصه کتاب هنر و معماری اسلامی ایران را اینجا بخوانید:
- هنرمند/منتقد؛ هم این و هم آن
- مسعود اسکندری ؛ عکاس مهاجر
- خلاصه کتاب هنر و معماری اسلامی ایران | حریم فرهنگ، قسمت اول
