خلاصه کتاب جریان‌سازی هنری نگارخانهها در ایران، قسمت دوم
نویسنده: هادی بابایی فلاح | انتشارات امیرکبیر
مجله هنرهای تجسمی آوام: تلخیص نویسنده مخاطب مرضیه حیدرپور
انواع نگارخانهها و نوع مدیریت آن‌ها
موج نمایش آثار هنری به شکل نگارخانهای، در بحبوحه‌ی جنگ جهانی دوم و از طریق سفارت‌خانه‌ها و مراکز فرهنگی وابسته به کشورهای خارجی آغاز شد. با تأسیس دانشکده‌ی هنرهای زیبا، اولین ورودی‌های دانشکده، با احساس نیاز در مورد نمایش آثارشان، اولین فضای نگارخانهای را تأسیس کرده و نام «آپادانا» یا «کاشانه‌ی هنرهای زیبا» بر آن نهادند و مؤسسان آن به گفته‌ی روئین پاکباز، افرادی چون محمود جوادی‌پور، حسین کاظمی و هوشنگ آجودانی بودند.
آپادانا، نخستین نگارخانهی ایران بود و در مدت یک سال فعالیت خود، نقش مؤثری در پیشبرد جنبش نوگرایی و آشنا‌کردن مردم با آثار نو، ایفا کرد. نقاشانی چون جلیل ضیاپور، هوشنگ پزشک‌نیا، حسین کاظمی، احمد اسفندیاری، مهدی ویشکاهی، عبدالله عامری و جواد حمیدی آثار خود را در این نگارخانه به نمایش گذاشتند.
نگارخانههای «استتیک»، توسط مارکو گریکوریان در سال ۱۳۳۳ خورشیدی و «هنر جدید» توسط ژازه تباتبایی، در سال ۱۳۳۴ خورشیدی تأسیس شدند.
مارکو از طریق فعالیت‌های نگارخانهای خود (نگارخانههای استتیک و گورکی) موجب معرفی هرچه بیشتر چند تن از هنرمندان هنرهای سنتی به نام‌های حسین قوللر آغاسی و محمد مدبر از نقاشان قهوه‌خانه‌ای نیز شد.
پس از آن با شروع به کار بینال تهران در سال ۱۳۳۷ خورشیدی، تحولات بعدی در نمایش آثار هنری و هویت‌سازی برای هنر مدرن با دوسالانه‌ها ادامه پیدا کرد. سال‌ها بعد، در سال ۱۳۵۳ نیز اولین نمایشگاه هنری بین‌المللی تهران در مرکز نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران برگزار شد.
عمده‌ی فعالیت نگارخانهها تا سال ۱۳۵۶ خورشیدی در حوزه‌ی هویت‌بخشی به هنرهای مدرن بوده و جز در موارد معدود، به هنرهای تجسمی سنتی و نقاشی کلاسیک توجه چندانی نمی‌شد.
پراکندگی نگارخانهها در محله‌های تهران
در ابتدای شکل‌گیری نگارخانهها، مراکز فعالیت آن‌ها محدود به مناطق مرکزی تهران بود؛ اما به ترتیب در دهه‌ای بعد، سیر تأسیس نگارخانه به سمت شمال تهران کشیده شد. امروزه تقریباً همه‌ی نگارخانههای غیردولتی تهران در مناطق بالاتر از خیابان انقلاب قرار دارند.
انواع نگارخانهها از نظر مکان
رایج‌ترین نوع نگارخانهها، سالن‌هایی ثابت (از جهت مکان) و تخصصی هستند که تنها به نمایش و ارائه‌ی آثار هنری تازه‌خلق‌شده می‌پردازند. نگارخانههای موقت و موزه‌ـ‌گالری‌ها مکان‌هایی برای نمایش هم‌زمان آثار موزه‌ای و آثار هنری تازه‌خلق‌شده هستند. رستوران‌‌ـ‌گالری‌ها و کافه‌ـ‌گالری‌ها هم زیر‌مجموعه‌های دیگری از نگارخانهها هستند. لابی برخی هتل‌ها نیز میزبان نمایش آثار هنری بوده است.
دارای مکان دائمی و موقت
اکثریت قریب‌به‌اتفاق اسامی ثبت‌شده از نگارخانهها، در سایت معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مربوط به نگارخانههای دارای مکان دائمی هستند.
نگارخانههای دائمی: به دلیل ثبات مکانی و تخصصی‌تر‌بودن عملکردشان، مهم‌ترین نوع از انواع نگارخانههای ایران هستند.
نگارخانههای موقت: جایی است که در مدتی مشخص و محدود، به ارائه و احتمالاً فروش آثار هنری تازه‌خلق‌شده اختصاص پیدا می‌کند؛ بیشترین نمایشگاه‌های موقت، مراکز دولتی و شبه‌دولتی هستند که در حاشیه‌ی پارک‌ها، پیاده‌روهای شلوغ و پر‌ازدحام، ایستگاه‌های مترو و مناطق پر‌رفت‌و‌آمد و ساختمان‌های تاریخی و فرهنگی شناخته‌شده و شاخص برگزار می‌شود.
در تاریخ هنر، فضاهای دیگری نیز به‌عنوان مراکز نمایش موقت آثار هنری ذکر شده است؛ در سال ۱۸۷۴ میلادی، اولین نمایشگاه هنرمندانی که در مقابل جریان رسمی هنر آکادمیک فرانسه و سالن‌های رسمی موضع‌گیری داشتند، در یک عکاسخانه، «عکاس‌خانه‌ی نادار» برگزار شد.
در سال ۱۹۰۶ میلادی، نقاشان گروه «پل» در یک نمایشگاه کالاهای صنعتی، نمایشگاهی از نقاشی‌های‌شان را ارائه دادند؛ هم‌چنین پرویز تناولی در سال ۱۳۴۰ خورشیدی نمایشگاهی از آثارش را در یکی از سالن‌های بانک صادرات برگزار کرد.
در ابتدای سال ۱۳۹۴ خورشیدی، با خلاقیت بعضی از مدیران هنرمند سازمان «زیبا‌سازی شهر تهران»، تابلوهای تبلیغاتی و بیلبوردهای شهر به مدت ده روز، تصاویری از آثار هنری را به نمایش گذاشتند و بیش از هزارو پانصد بیلبورد شهر تهران، میزبان هفتصد اثر فاخر فرهنگی و هنری بود.
فعالیت نگارخانههای ایرانی در خارج از کشور
با پیروزی انقلاب اسلامی و مهاجرت گسترده‌ی نگارخانه‌داران و صاحبان سرمایه به کشورهای اروپایی و آمریکایی، تعداد نگارخانهی ایرانیان در خارج کشور افزایش یافت. استقرار اکثر این نگارخانهها در شهر‌های هنر‌خیز اروپا و آمریکا، موجب فعالیت تخصصی و گاه جهانی تعدادی از آن‌ها شده است. حضور مستمر هنرمندان ایرانی در نمایشگاه‌ها نیز یکی دیگر از نمود‌های فعالیت نگارخانهای در خارج از کشور است. نمایشگاه‌هایی که عمدتاً در کشورهای اروپایی، آمریکا، استرالیا و کانادا برگزار می‌شود. استقبال از هنرمندان ایرانی در کشورهایی که در آن‌ها مدتی را درس خوانده یا زندگی کرده‌اند بیشتر است.
نمایشگاه نقاشی‌های جواد حمیدی در جایگاه یکی از هنرمندان نسل اول دانشگاه‌های هنری ایران و هنرمندی فعال و شناخته‌شده در عرصه‌ی هنر مدرن درکشور آلمان و کانادا بازتاب داشت. بیشترین بازتاب رسانه‌ای در لاره نمایشگاه‌های خارجی یک هنرمند ایرانی، متعلق به پرویز تناولی است. او از همان سال‌های ابتدای حضورش در کشور ایتالیا، با اولین نمایشگاه‌هایش، توجه رسانه‌ها، منتقدان و روزنامه‌نویسان را جلب کرد. آن‌چه در کارهای او جلب‌توجه منتقدان را برانگیخت، سوژه‌های صددرصد ایرانی کارهای او بود؛ او در سال ۱۳۳۹ خورشیدی، نقاشی‌ها و مجسمه‌های جدید را در باشگاه ایرانیان شهر لندن عرضه کرد.
آشنایی آمریکایی‌ها با هنر مدرن ایران از طریق همین نمایشگاه‌ها اتفاق افتاد. محسن وزیری‌مقدم نیز به منزله‌ی هنرمندی دانش‌آموخته در کشور ایتالیا، بیشترین امکان برپایی نمایشگاه را در ایتالیا پیدا کرده و رسانه‌های آن کشور نیز توجه بیشتری به آثار او معطوف داشته‌اند.
به‌طور‌کلی، تعامل و ارتباط با نگارخانهها و مراکز فرهنگی کشورها، موجب مطرح‌شدن هرچه بیشتر هنرمندان در آن کشورها را فراهم آورده است. با پیروزی انقلاب اسلامی و مهاجرت تعداد قابل‌توجهی از نگارخانه‌داران به کشورهای اروپایی و آمریکایی، امکان فعالیت نگارخانهای هنرمندان در خارج کشور افزایش پیدا کرده است؛ اما با وجود این، از ایران معاصر، هنوز جریان و سبک هنری قابل‌تأمل و مشخصی به دنیا عرضه نشده است.
قسمت اول این خلاصه کتاب را در لینک زیر بخوانید:
